Της Αντιγόνης Λαπατά,
Στην ηχώ της καρδιάς· εκεί βρίσκεται η ομορφιά της μουσικής σύμφωνα με τον Όλιβερ Ουέντελ Χόλμς. Η επαφή με τις νότες συμβαίνει κυριολεκτικά από την κοιλιά! Η μητέρα που τραγουδάει στο έμβρυο, το τελευταίο μωρό που ακόμα αποκοιμιέται με το αγαπημένο του νανούρισμα, τα τραγούδια στις σχολικές γιορτές, οι συναυλίες, που μακάρι να κράταγαν μέχρι το ξημέρωμα και οι μελωδίες που λειτουργούν για τις παρέες σαν εκείνο το συστατικό που κρατά το «μαζί». Πολλές οι περιστάσεις όπου πρωταγωνιστεί η μουσική, πολλά και τα οφέλη που προσφέρει στο… ακροατήριό της!
Πώς έγινε αυτή η μούσα κομμάτι της ζωής μας και από πότε κρατά αυτή η σχέση; Οι Γερμανοί ήταν αυτοί που έβαλαν τις βάσεις για την επιστήμη της «συγκριτικής μουσικολογίας». Σύμφωνα με τον καθηγητή φιλοσοφίας Κάρολο Στουμπφ, θα πρέπει να αναζητήσουμε τις απαρχές της μουσικής στις κραυγές-συνθήματα των πρωτόγονων ανθρώπων. Η αίσθηση του ρυθμού, ήδη ανεπτυγμένη πολύ πριν τη δημιουργία πολιτισμού, αξιοποιούταν ως βάση των καθημερινών δραστηριοτήτων, ως «συνδετικός κρίκος», θα λέγαμε, ανάμεσα σε ανθρώπους ίδιας φυλής. Πράγματι, όπως θα διαπιστώσει τότε και ο κοινωνιολόγος Κάρολος Μπύχερ, με την επανάληψη ενός ρυθμικού σχήματος η εργασία γίνεται πιο εύκολη. Ξεκινώντας, λοιπόν, από την εξυπηρέτηση πρακτικών σκοπών, η μουσική μετατρέπεται σε εργαλείο για τη μαγεία και τη θρησκεία, ως αποτελεσματικός τρόπος οργάνωσης κοινωνικών συνόλων. Ο άνθρωπος, όμως, συνεχίζει να εξελίσσεται και με τη συμβολή της παιδείας το αδιάσπαστο, κάποτε, σύνολο από τραγούδι, χορό και μιμική ικανοποιεί πλέον και τον εσωτερικό μας κόσμο. Απώτερος στόχος η αισθητική χαρά· τότε μιλάμε για μουσική τέχνη!
Ήδη ανιχνεύουμε πολλά από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η μουσική σε όσους έρχονται σε επαφή μαζί της. Αν σκεφτούμε σε ποια περιβάλλοντα συναντιούνταν πρωτίστως τα διάφορα ρυθμικά σχήματα, δεν μας κάνει εντύπωση πως αποδεδειγμένα η μουσική ενισχύει την αποδοτικότητα. Συγκεκριμένα, φαίνεται πως η απαλή ορχηστρική μουσική βοηθάει στη διατήρηση της προσοχής, όπως και στην απομνημόνευση αυξάνοντας την πνευματική μας εγρήγορση και την ικανότητα ανάκλησης πληροφοριών. Ενεργοποιώντας όλες τις περιοχές του εγκεφάλου, μπορεί να μην υπόσχεται θαύματα (θα έχετε ακουστά το περίφημο, και μεταξύ μας αρκετά αμφιλεγόμενο, “Mozart effect”), όμως μπορεί να αποτελέσει έναν ευχάριστο και χρήσιμο… συνοδοιπόρο στον μαραθώνιο της μελέτης και οποιασδήποτε εργασίας.
Ξέρατε, όμως, ότι εκτός από την πολύτιμη βοήθεια στη μελέτη είναι ικανή να μας φρεσκάρει τη μνήμη; Η μουσική χρησιμοποιείται ως «βοήθημα», θα λέγαμε, αποκατάστασης των αναμνήσεων σε άτομα που έχουν υποστεί εγκεφαλικές βλάβες. Μια μελέτη των Baird και Sampson (2013) που αφορούσε στην ανάκληση αναμνήσεων σε άτομα με σοβαρές βλάβες στον χώρο του εγκεφάλου έδειξε πως, οι αναμνήσεις που επέστρεψαν ήταν κυρίως ανθρώπων ή περιόδων της ζωής τους και ήταν σε γενικές γραμμές παρόμοιες με εκείνες που προκλήθηκαν σε ελεγχόμενους συμμετέχοντες που δεν είχαν υποστεί τέτοιου είδους βλάβες. Μάλιστα, η παραγωγή μεγάλων μουσικών επιτυχιών ήταν πιο αποτελεσματική σε άτομα με εγκεφαλικές βλάβες. Ο λόγος που η μουσική συνδέεται άρρηκτα με τη μνήμη είναι πως συντελεί στην ενεργοποίηση όλων των περιοχών του εγκεφάλου. Σε μια μελέτη απεικόνισης του εγκεφάλου των Alluri και συνεργατών (2013) διαπιστώθηκε ότι η μουσική ενεργοποίησε τις ακουστικές, κινητικές και συναισθηματικές περιοχές. Οι κινητικές περιοχές επεξεργάζονται τον ρυθμό, οι ακουστικές περιοχές επεξεργάζονται τον ήχο, ενώ οι συναισθηματικές περιοχές συνδέονται με τα συναισθήματα.
Συναισθήματα… Δεν μιλήσαμε έως τώρα για αυτά. Ας ανατρέξουμε για ακόμη μια φορά. Αρχική χρησιμότητα η εκμάθηση βασικών δραστηριοτήτων. Ένας ξεκινά και όλοι παίρνουν το κολάι, συνεχίζουν με το ίδιο πάθος. Η μουσική είναι εδώ για να ενώνει τα πλήθη, τις παρέες. Και ποιος δε θυμάται έναν μεγάλο αριθμό τραγουδιών από τις εθνικές εορτές στις σχολικές του τάξεις; Η μουσική έχει υπάρξει και όπλο, όμως όχι όπως όλα τα υπόλοιπα. Η Τέχνη δεν είναι εδώ για να αφανίζει, αλλά για να δίνει πνοή σε κάτι ξεχασμένο, μορφή σε κάτι νέο. Είναι πανταχού παρούσα για να μάς κινητοποιεί, να μάς ταρακουνά. Αντίσταση στο πεπρωμένο την ονομάτισε ο André Malraux. Και η μουσική υπάρχει για να ντύνει αυτήν την ανάγκη του ανθρώπου να βγει από το κλουβί του. Τόσα και τόσα απαγορευμένα τραγούδια ένας τρόπος να ενωθούν οι ψυχές, οι ιδέες (κι ας εκτοπίζονται οι δημιουργοί τους). Πολλά από αυτά τα ακούσματα σημάδευσαν γενιές, κινήματα, ώσπου να καθιερωθούν στα στόματα κάθε γενιάς. Σαν κάτι να υπάρχει κοινό στο ροκ, στο ρεμπέτικο, στο αντάρτικο.
Αρκεί ένα άτομο για μια στιγμή να σταματήσει και να αναγνωρίσει μία μελωδική γραμμή που παίζει στο βάθος, έναν στίχο. Και είναι πραγματικά άξιο θαυμασμού πώς η όποια συζήτηση θα σταματήσει και ξαφνικά όλοι και όλες θα βρεθούν να σιγοτραγουδούν ή να σιγομουρμουρίζουν αυτή τη μελωδία, χωρίς να τους νοιάζει αν κάτι θα βγει φάλτσο, αν θα κριθούν όπως στις διάφορες εκπομπές. Εξάλλου, «για μας τραγουδάμε» (όπως είπε ο αιώνιος έφηβος). Δεν χρειάζεται να συνεννοηθούν για τους στίχους ή για το πότε θα αρχίσουν όλοι μαζί να τραγουδούν. Αυτό θα γίνει αυτόματα, με τα βλέμματα, με το χαμόγελο που θα ανταλλάξουν σαν θα σκεφτεί ο καθένας τους τι σημαίνουν αυτά τα λόγια, αυτή η φωνή που τα προφέρει. Ο Γάλλος μουσικός Claude Debussy είπε πως «μουσική είναι η σιωπή ανάμεσα στις νότες». Ίσως να εννοούσε αυτά τα βλέμματα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βιβλίο «Ιστορία της Μουσικής» του Karl Nef, δεύτερη έκδοση σε μετάφραση και επιμέλεια Φοίβου Ανωγειανάκη και πρόλογο από τον Μανώλη Καλομοίρη, Εκδόσεις Ν. Βότσης, Αθήνα 1985
- Πώς η μουσική επηρεάζει την καθημερινότητά μας;, dreamonline.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι μας προσφέρει η μουσική; psygrams.com, διαθέσιμο εδώ
- Μουσική και μνήμη: 5 νέες ψυχολογικές μελέτες, numinous.eu, διαθέσιμο εδώ
