Του Δημήτρη Μπουτσικάρη,
Akira Kurosawa: Πολλά έχουν ειπωθεί για τον μεγαλύτερο σκηνοθέτη που έβγαλε η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου. Μέχρι και το CNN τον είχε ανακηρύξει Ασιάτη του Αιώνα το 1999. Ο ίδιος ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος είχε πει για τη γνωριμία του μαζί του: «[…] Όμως η συνάντηση με τον Kurosawa, η ζωντανή επαφή μαζί του με εντυπωσίασε. Η φινέτσα του, η έγνοια του για την ποιότητα αυτού που έκανε… μανιακή, συνεχής… […]».
Ο Kurosawa ξεκίνησε την καριέρα του στον χώρο του κινηματογράφου το 1935, αφού η Τόχο αναζητούσε βοηθούς σκηνοθετών και, έτσι, συμπλήρωσε την αίτησή του. Από το 1935 έως το 1941 ήταν μια περίοδος μαθητείας για τον ίδιο, ενώ με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε και η σκηνοθετική καριέρα, με πρώτη ταινία το «Sugata Snashiro» (1943). «Διάφοροι άνθρωποι συχνά με ρωτούν πώς ένιωσα τότε που σκηνοθέτησα την παρθενική μου ταινία. Όμως, όπως έχω ήδη πει, το διασκέδασα. […]». Τα υπόλοιπα είναι ιστορία με 30 ταινίες στο ενεργητικό του σε μια λαμπρή καριέρα μισού αιώνα μέχρι και το 1993 με την τελευταία του ταινία, τον «Δάσκαλο» (Madadayo).
Όλη του η ζωή ήταν ο κινηματογράφος, όπου, όταν έπεσε η κινηματογραφική του δραστηριότητα στα τέλη της δεκαετίας του 60′ και αρχές του 70′ και η καριέρα του φάνηκε τελειωμένη, έφτασε στο σημείο να αποπειραθεί να δώσει τέλος σε αυτή (1971). Όμως, και ο ίδιος είχε πει πολλά και έχουν ιδιαίτερο διδακτικό ενδιαφέρον τα λεγόμενά του για την κινηματογραφική δημιουργία.
«Τι είναι κινηματογράφος; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πριν πολύ καιρό, ο Ιάπωνας μυθιστοριογράφος Naoya Shiga παρουσίασε μια έκθεση γραμμένη από τον εγγονό του και τη χαρακτήρισε ως το πιο αξιόλογο γραπτό κείμενο του καιρού του. Τη δημοσίευσε σ’ ένα λογοτεχνικό περιοδικό και με τον τίτλο “Ο σκύλος μου”, άρχιζε έτσι: “Ο σκύλος μου μοιάζει με αρκούδα, μοιάζει επίσης με ασβό, όπως και με αλεπού…” Συνέχιζε να απαριθμεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σκύλου, συγκρίνοντας το καθένα με τα αντίστοιχα άλλων ζώων και με αυτό τον τρόπο παραθέτει ολόκληρο τον κατάλογο υπάρξεων του ζωικού βασιλείου. Η έκθεση του εγγονού έκλεινε έτσι: “Αφού όμως είναι σκύλος, περισσότερο απ’ όλα μοιάζει με σκύλο”. Θυμάμαι ότι ξέσπασα στα γέλια όταν διάβασα αυτή την έκθεση, πλην όμως είναι αλήθεια ότι θέτει ένα σοβαρό θέμα. Ο κινηματογράφος μοιάζει με πολλές τέχνες, κι αν έχει χαρακτηριστικά που είναι πολύ λογοτεχνικά, έχει επίσης και γνωρίσματα θεατρικά, έχει τη φιλοσοφική πλευρά του, έχει ιδιότητες που θεωρούνται ότι ανήκουν στη ζωγραφική και τη γλυπτική, έχει και μουσικά στοιχεία. Όμως, σε τελική ανάλυση, ο κινηματογράφος είναι κινηματογράφος».
«Υπάρχει κάτι που μπορούμε να το ονομάσουμε κινηματογραφική ομορφιά. Η ομορφιά αυτή μπορεί να εκφραστεί μόνο με τις ταινίες, αλλά και πρέπει να είναι παρούσα σ’ αυτές αν οι δημιουργοί τους θέλουν να μας συγκινούν. Όταν εκφράζεται πολύ καλά σε μια ταινία, οι θεατές βιώνουν μια ιδιαίτερα βαθιά συγκίνηση στη διάρκεια της προβολής της. Πιστεύω πως αυτό ακριβώς είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα που τραβάει τους ανθρώπους να δουν μια ταινία και η ελπίδα του σκηνοθέτη είναι από την αρχή να καταφέρει η ταινία του να αποκτήσει το χαρακτηριστικό αυτό γνώρισμα. Μ’ άλλα λόγια, πιστεύω ότι η ουσία του κινηματογράφου έγκειται στην κινηματογραφική ομορφιά».
«Μ’ ένα καλό σενάριο, ο καλός σκηνοθέτης μπορεί να δώσει ένα αριστούργημα. Με το ίδιο σενάριο, ο μέτριος σκηνοθέτης θα κάνει μια ταινία που βλέπεται. Μ’ ένα κακό σενάριο, όμως, ακόμη και ο καλός σκηνοθέτης δε θα μπορέσει μάλλον να κάνει μια καλή ταινία. Για να είναι αληθινά κινηματογραφική η έκφραση, πρέπει η κάμερα και το μικρόφωνο να μπορούν να περάσουν μέσα και από τη φωτιά και το νερό. Έτσι γίνονται οι αληθινές ταινίες και το σενάριο πρέπει να έχει μια τέτοια δύναμη».
«Έχω ξεχάσει ποιος ήταν αυτός που είπε ότι η δημιουργία είναι ανάμνηση. Οι δικές μου εμπειρίες και τα διάφορα που έχω διαβάσει, παραμένουν στη μνήμη μου και γίνονται η βάση πάνω στην οποία χτίζω κάτι καινούργιο. Χωρίς αυτά, δεν θα μπορούσα να το κάνω. Αυτός είναι ο λόγος που, από τότε που ήμουν παιδί, κρατώ πάντα ένα σημειωματάριο όταν διαβάζω ένα βιβλίο και σημειώνω εκεί τις αντιδράσεις μου και τι συγκεκριμένα με συγκίνησε. Έχω πακέτα ολόκληρα με τέτοια σημειωματάρια και κάθε φορά που είναι ν’ αρχίσω ένα σενάριο, αυτά κάθομαι και διαβάζω. Κι όπως έχει αποδειχτεί σε κάποια σημείο μου προσφέρουν πάντα μια διέξοδο. Ακόμη και για απλές γραμμές διαλόγου, παίρνω ιδέες απ’ αυτές τις σημειώσεις. Μ’ όλα αυτά, λοιπόν, θέλω να πω ότι δεν πρέπει να διαβάζετε βιβλία ξαπλωμένοι στο κρεβάτι».
«Για να μπορείς να γράφεις σενάρια, είναι απαραίτητο να έχεις μελετήσει πρώτα τα μεγάλα δραματικά έργα και τα μυθιστορήματα. Πρέπει να κάτσεις να στοχαστείς τι είναι αυτό που τα κάνει μεγάλα. Από που πηγάζει η συγκίνηση που νιώθεις όταν τα διαβάζεις; Μέχρι ποιο βαθμό έντασης έπρεπε να φθάσουν τα συναισθήματα του συγγραφέα, και μέχρι ποιο επίπεδο η υψηλή επιμέλειά του για να μπορέσει να απεικονίσει τα πρόσωπα και τα γεγονότα έτσι όπως το έκανε; Πρέπει να διαβάσεις τα έργα αυτά επιμελώς, μέχρι να φθάσεις στο σημείο να βρεις τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Και πρέπει επίσης να δεις τις μεγάλες ταινίες, και να διαβάσεις τα μεγάλα σενάρια και να μελετήσεις τις κινηματογραφικές θεωρίες των μεγάλων σκηνοθετών. Αν ο στόχος σου είναι να γίνεις σκηνοθέτης, πρέπει να έχεις μεγάλη ικανότητα στη συγγραφή σεναρίων».
Συνοψίζοντας, οι απόψεις του Akira Kurosawa πάνω στο σκηνοθετικό και σεναριακό κομμάτι ήταν πρωτοποριακές για την εποχή τους, δίνοντας μια ώθηση απέναντι σε «αρτηριοσκληρυντικά» φαινόμενα που μάστιζαν το σινεμά και άνοιξαν νέους ορίζοντες στην κινηματογραφική δημιουργία και θεωρία. Ο συνδυασμός όλων των τεχνών για την παραγωγή ενός έργου, αλλά μην ξεχνώντας το βασικό συστατικό, πως ο κινηματογράφος είναι κινηματογράφος, είναι χαρακτηριστικό του Ιάπωνα σκηνοθέτη αλλά και βασική προϋπόθεση για την κατανόηση του έργου και κατά επέκταση της αντίληψής του για τη ζωή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kurosawa Akira, edition.cnn.com, διαθέσιμο εδώ
- Ακίρα Κουροσάβα, μτφ Μάκης Μωραΐτης, 1990, Κάτι σαν αυτοβιογραφία, Αθήνα: εκδ. Αιγόκερως
