Της Κατερίνας Πλέσσα,
«Βυθιζόμεθα όλοι. Αποστείλλατε πλοία παραλάβουν αλλόφρονας κατοίκους. Τα πάντα κατέρρευσαν. Ισχυρότατη σεισμική δόνησις κατέστρεψεν ολοσχερώς τας πόλεις του Ληξουρίου, Αργοστολίου, της Ζακύνθου. Αι δονήσεις συνεχίζονται αδιακόπως». Το εν λόγω τηλεγράφημα που εστάλη από την Νομαρχεία της τότε σεισμόπληκτης Κεφαλονιάς στο Υπουργείο Εσωτερικών αποτυπώνει γλαφυρά την τραγικότητα των σεισμών του 1953 στο Ιόνιο. Επρόκειτο για μια σειρά καταστροφικών σεισμικών δονήσεων οι οποίοι αν και έπληξαν την Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά και την Ιθάκη, διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την σημερινή τους ταυτότητα.
Αρχικά, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα την τραγικότητα του συγκεκριμένου συμβάντος, έκρινα σκόπιμο πως πρέπει να εξειδικευτεί ο όρος «Σεισμοί του Ιονίου». Ο εν λόγω όρος αναφέρεται στην σεισμική ακολουθία η οποία απαρτιζόταν από τρείς κύριους σεισμούς μεγάλης εντάσεως και αρκετούς μετασεισμούς οι οποίοι σημειώθηκαν από τις 9 ως 12 Αυγούστου το 1953 στα Ιόνια νησιά προκαλώντας τεράστιες καταστροφές κυρίως στην Κεφαλονιά, Ζάκυνθο και Ιθάκη όπου αποτέλεσαν και το επίκεντρο του εγκέλαδου. Ειδικότερα, η πρώτη κύρια σεισμική δόνηση η οποία αρχίζει στις 9 Αυγούστου 1953 σημειώνεται στην Ιθάκη και, σύμφωνα με σεισμολογικές μετρήσεις της εποχής, ήταν περίπου 6,4 ρίχτερ. Οι δονήσεις συνεχίζονται σφοδρότερες (6,8 ρίχτερ) λίγο αργότερα, στις 11 Αυγούστου έχοντας ως επίκεντρο αυτή τη φορά το βορειοδυτικό τμήμα της Ζακύνθου. Ακολούθησαν αρκετοί μετασεισμοί αυξανόμενης κλίμακας πλήττοντας σημαντικά τη Σάμη και την ανατολική πλευρά της Κεφαλονιάς. Έπεται ο τρίτος και ισχυρότερος σεισμός ο οποίος σήμανε και το τέλος για την πόλη του Αργοστολίου, Ληξουρίου και της Ζακύνθου.
Αναφορικά με το μέγεθος της καταστροφής που άφησε πίσω του ο εγκέλαδος, αυτό ήταν ανυπολόγιστο. Ο αριθμός των θυμάτων ανήλθε σε 455 νεκρούς, 2.412 τραυματίες και 21 αγνοούμενους, ενώ πολλοί κάτοικοι πήραν την απόφαση να εγκαταλείψουν τα Ιόνια νησιά αρχικά λόγω φόβου μετασεισμού. Το φαινόμενο εγκατάλειψης των Ιονίων νήσων, σε μεταγενέστερο βέβαια χρόνο, εξαιτίας των σεισμικών δονήσεων περιγράφει παραστατικά ο Γρηγόριος Ξενόπουλος στο θεατρικό του έργο «Το Φιόρο του Λεβάντε».
Μπροστά σε αυτό το μαζικό κύμα φυγής, η ελληνική κυβέρνηση δεν έμεινε άπραγη. Φοβούμενη μη το φαινόμενο αυτό λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις, κάνοντας έπειτα λόγο για ροές μεταναστών προς το εσωτερικό, απαγόρευσε από ένα χρονικό σημείο και εξής την έξοδο από τα Ιόνια νησιά. Με αυτό τον τρόπο θέλησε να προλάβει την ερημοποίηση των Ιονίων νησιών και τις τραγικές συνέπειες που θα είχε κάτι τέτοιο μακροπρόθεσμα στην ελληνική οικονομία.
Οι σεισμοί προκάλεσαν και τεράστιες υλικές καταστροφές στα κτίρια και στις υποδομές των σεισμόπληκτων Ιονίων νησιών. Οι τίτλοι εφημερίδων της εποχής κάνουν συχνά λόγο για «όλεθρο ασυλλήπτου εκτάσεως». Πιο συγκεκριμένα, η πυρκαγιά που ξέσπασε από τον τρίτο και ισχυρότερο σεισμό, κατέκαψε ό,τι βρήκε στο διάβα της. Η πλειοψηφία των σπιτιών καταστράφηκαν εντελώς. Στατιστικά, από τα 33.300 σπίτια στη Ζάκυνθο, Ιθάκη και Κεφαλονιά κάηκαν εντελώς τα 27.659, ενώ σώθηκαν 467 κυρίως στο βόρειο άκρο της Κεφαλονιάς. Πέρα από τα σπίτια ο εγκέλαδος κατέστρεψε και σημαντικά πολιτιστικά μνημεία. Χαρακτηριστικά στην πόλη της Ζακύνθου, κάηκαν μεταξύ άλλων το Μέγαρο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης η οποία φιλοξενούσε χιλιάδες τόμους, σπάνιες εκδόσεις, χειρόγραφα και σημαντικά κειμήλια του τόπου. Μόνο λίγα κτίρια κατόρθωσαν να μείνουν όρθια (Ναός Αγίου Διονυσίου, Δημοτικό σχολείο Άμμου και το κτίριο Εθνικής Τράπεζας). Από τις εκκλησίες, άξια αναφοράς είναι η Παναγία Φανερωμένη, η οποία αν και γλίτωσε από τις φλόγες στη συνέχεια κατέρρευσε.
Μπροστά σε αυτή την πρωτοφανή καταστροφή, υπήρξε άμεση ανάγκη για αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Πράγματι, ήδη από τις 11 Αυγούστου απεστάλη βοήθεια στις σεισμόπληκτες περιοχές από την ελληνική κυβέρνηση, ξένα κράτη και φορείς. Για να γίνει πιο σαφές, υγειονομικά συνεργεία και κλιμάκια του Ερυθρού Σταυρού έφτασαν εξαρχής στα Ιόνια νησιά προσφέροντας τις πρώτες βοήθειες στους πληγέντες. Ακόμη, πλοία του ελληνικού πολεμικού ναυτικού μετέβησαν στα νησιά, ενώ εναέρια μέσα διατέθηκαν για την ταχεία μεταφορά τραυματιών, προμηθειών και υγειονομικού υλικού. Εμπορικά πλοία επιτάχθηκαν, ενώ ειδικά συνεργεία ξεκίνησαν από την πρώτη στιγμή έρευνα για την εύρεση τυχόν επιζώντων. Τα ξένα κράτη με τη σειρά τους ενίσχυαν αυτή τη προσπάθεια αποστέλλοντας βοήθεια. Μονάδες στρατού από τη Μεγάλη Βρετανία, Αμερική, Ιταλία, Νέα Ζηλανδία και Ισραήλ έφτασαν στα νησιά και κλήθηκαν να συνεργαστούν με τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις για τη σωτηρία των πληγέντων. Λίγο αργότερα συστάθηκαν και διεθνείς επιτροπές, οι οποίες σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση εργάστηκαν για την αποκατάσταση των σεισμοπαθών.
Σημαντικό ρόλο στη διάσωση των πληγέντων και συγκεκριμένα των Ζακυνθινών σεισμοπαθών διαδραμάτισε το κράτος του Ισραήλ ως ένδειξη ευχαριστίας των Ζακυνθινών για τη διάσωση όλων των Εβραίων του νησιού κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ειδικότερα, στη Ζάκυνθο υπήρχε ισχυρή εβραϊκή κοινότητα ήδη από τον 15ο αιώνα μέχρι και τα τέλη του 20ου η οποία διέθετε έντονη παρουσία στην οικονομική και κοινωνική ζωή. Το 1944, άρχισαν οι διώξεις εις βάρος της από τους Ναζί με σκοπό την εξολόθρευση της στα διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όλες οι χώρες του κόσμου ακολούθησαν τις προσταγές των Αρχών των Ναζί για παράδοση λίστας με τα στοιχεία των Εβραίων, με σκοπό τη διευκόλυνση εύρεσης τους. Η Ζάκυνθο, «Νησί των Δικαίων», όπως ονομάστηκε μετέπειτα από διάφορους συγγραφείς, αποτέλεσε την μοναδική περιοχή στον κόσμο που διέσωσε την Εβραϊκή της κοινότητα. Στην διάσωση αυτή συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό ο τότε Μητροπολίτης Χρυσόστομος και ο τότε Δήμαρχος Καρρέρ οι οποίοι, παρά τις απειλές των Ναζιστικών Αρχών, οι οποίες έφτασαν και στο σημείο των προσωπικών επιθέσεων, αρνήθηκαν να παραδώσουν λίστα με τα ονόματα των Εβραίων συμπατριωτών τους. Τα μόνα ονόματα που έγραψαν στην λίστα αυτή δεν ήταν άλλα από τα δικά τους!
Μετά την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως οι διαδικασίες ανοικοδόμησης οι οποίες κράτησαν μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας. Άρχισε έτσι να υλοποιείται ένα σχέδιο ανοικοδόμησης των νησιών το οποίο στηρίχθηκε πάνω σε αυστηρούς αντισεισμικούς κανονισμούς λόγω του σεισμογενούς χαρακτήρα των Ιονίων νήσων. Συγκεκριμένα, κατασκευάστηκαν πάνω από 27.394 σπίτια, δημόσια κτίρια και έργα υποδομής. Στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη δημιουργήθηκαν, μάλιστα, ολόκληροι οικισμοί από του μηδενός. Αναφορικά με την ανέγερση των δημοσίων κτιρίων, αυτή προτιμήθηκε να γίνει σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με σύγχρονα αρχιτεκτονικά πρότυπα, παραγκωνίζοντας τις τοπικές αρχιτεκτονικές τεχνικές. Το φαινόμενο αυτό που παρατηρήθηκε έντονα στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη και λιγότερο στη Ζάκυνθο είχε ως συνέπεια την απώλεια σημαντικού μέρους της πολιτιστικής ταυτότητας των Ιονίων Νήσων. Είναι εξάλλου γεγονός πως ένα κομμάτι της πολιτιστικής παράδοσης των νησιών αυτών χάθηκε για πάντα με τους σεισμούς του 1953.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω πως οι σεισμοί του 1953 στο Ιόνιο αποτελούν τους ισχυρότερους σεισμούς που σημειώθηκαν ποτέ στην ιστορία της Νεότερης Ελλάδος. Η θύμηση και η εκμάθηση για το τραγικό αυτό συμβάν το οποίο πήρε ανεπιστρεπτί μαζί του ένα σημαντικό πολιτιστικό κομμάτι της χώρας μας είναι το λιγότερο που οφείλουμε ως Έλληνες αποδίδοντας έτσι φόρο τιμής στην Ζάκυνθο του Ξενόπουλου, του Σολωμού, του Καλβού, στη Κεφαλονιά του Λασκαράτου και στην Ιθάκη την πολύπαθη γενέτειρα του Οδυσσέα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Οι καταστροφικοί σεισμοί στα Ιόνια νησιά – 12 Αυγούστου 1953, ert.gr, διαθέσιμο εδώ.
- 12 Αυγούστου 1953: Ο σεισμός που άλλαξε την ιστορία της Κεφαλονιάς, ekefalonia.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Σεισμοί 1953: 70 χρόνια από την τραγωδία στο Ιόνιο, parallaximag.gr, διαθέσιμο εδώ.
