Του Δημήτρη Κυριαζή,
Το Γράμμα στον πατέρα, ένα mainstream και κλασσικό ταυτόχρονα κείμενο για όσους θέλουν να σκιαγραφήσουν και να εντρυφήσουν στη σκέψη του Κάφκα, προβάλλει κάποια σημάδια και μια σκιά, υπό το πρίσμα των οποίων μπορούμε να βρούμε πολλά κοινωνικώς ωφέλιμα στοιχεία. Η εν λόγω ομολογία —καθώς περί ομολογίας πρόκειται— περιγράφει τις νόρμες μιας εποχής στις οποίες ο συγγραφέας έχει εγκλωβιστεί και παλεύει να τιθασεύσει. Το πατρικό πρότυπο και ρόλος, σε συνδυασμό με τις ρυθμιστικές συνιστώσες που αυτός ο χαρακτήρας λαμβάνει, αποτελούν μια καταπιεστική και απολυταρχική φιγούρα που αν μη τι άλλο καθόρισε μια συνείδηση και μια προσωπικότητα, όπως αναφέρει επανειλημμένως και ο ίδιος ο Φραντς.
Εντούτοις, μέσα σε όλο αυτό το αξιακό και πολιτισμικό πλαίσιο, όπου ο πατερναλισμός ήταν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση, αναδείχθηκε μια λογοτεχνική πρωτοπορία και μια περσόνα, η οποία σήμερα κοσμεί πολλές βιβλιοθήκες. Προτού ο κάθε αναγνώστης εισέλθει σε μια διαδικασία ταύτισης με ένα παράδειγμα καταπίεσης σαν και αυτό και αρχίσει να θυματοποιείται, εκ προοιμίου ενδεχομένως, ας μπει πρώτα σε μια βαθιά διαδικασία αξιολόγησης και αναστοχασμού, αλλά και διερώτησης για το αν τέτοια μοντέλα οικογενειακών σχέσεων μπορούν να αποβούν γόνιμα.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο κανόνας έχει αλλάξει από τότε έως σήμερα, χωρίς απαραίτητα τα πράγματα να είναι καλύτερα ή χειρότερα. Άλλωστε, πόσοι από εμάς έχουν και το ανάλογο μέτρο σύγκρισης, αφού λίγο δύσκολο να έζησαν την εποχή του Κάφκα, ώστε να είναι σε θέση να καταλήξουν σε ένα καθολικό και απόλυτο συμπέρασμα. Αυτό που με βεβαιότητα, όμως, μπορεί να ισχυριστεί κάποιος είναι πως τα πράγματα εντός της οικογένειας είναι διαφορετικά. Γονείς που ενθαρρύνουν και στηρίζουν τα όνειρα των παιδιών τους, είτε με διάθεση πόρων είτε μέσω της ηθικής νομιμοποίησης των επιλογών τους, συνιστούν τον νέο κανόνα και κοινωνικό παράδειγμα και μάλιστα σε υψηλή ένταση και συχνότητα. Ο γονιός σήμερα παρουσιάζεται περισσότερο σαν φίλος παρά σαν καταπιεστής. Ξεπροβάλουν μερικές αντινομίες, όμως, σχετικά με αυτές τις ρηχές family friendly συμπεριφορές.
Αυτό που πρέπει να αναγνωρίσουμε στο έργο του Κάφκα είναι ότι το ίδιο το ιστορικό πλαίσιο χρησιμοποιείται ως το καλούπι της σκέψης του. Αυτό το ιστορικό πλαίσιο καυτηριάζει, σ’ αυτήν την κοινωνία ασκεί κριτική, αυτές οι παθολογίες τον «ανάγκασαν» να διοχετεύσει τον δυσανασχετισμό και τις ανησυχίες του πάνω σε ένα χαρτί. Με λίγα λόγια η καταπίεση μπορεί να ενέχει και έναν γόνιμο χαρακτήρα, αρκεί να είμαστε σε θέση πρώτα να τον εντοπίσουμε και δευτερευόντως να του αντιταχθούμε. Μέσα από τη διαδικασία της ρήξης με τον πατέρα οικοδομήθηκε ολόκληρη η καφκική κοσμοαντίληψη και διαμορφώθηκε μια νέα κριτική ματιά στο τότε παρόν. Αυτή τη ματιά οφείλουμε και εμείς να ενστερνιστούμε.
Όταν, όμως, ο γονιός προσπαθεί μανιωδώς να υιοθετήσει λεξιλόγια και τάσεις των παιδιών του, να εσωτερικεύσει συνήθειες και κουλτούρες που δεν γνώρισε και με μια κουβέντα διατείνεται να αφομοιώσει το αξιακό πλαίσιο μιας γενιάς στην οποία δεν ανήκει, πως μπορούμε να ψάχνουμε την πρόοδο. Στην προσπάθεια του να γίνεται προοδευτικός και να εναντιωθεί στις «παλιές κοπές» αποκτώντας τον χαρακτήρα του φίλου, καταντά να είναι αυτός που συντηρεί παρά αυτός που ενισχύει την αλλαγή αποτελώντας την αξιακή σταθερά στην οποία θα έρθει σε ρήξη ο νέος.
Προφανώς η σχέση δεν μπορεί να είναι διαρκώς σε μια κατάσταση σύγκρουσης ή να παίρνει εκφάνσεις μίσους, αλλά ούτε γίνεται γονιός και παιδί να μην έχουν τίποτα να χωρίσουν. Δεν γίνεται το διακύβευμα δύο γενεών διαφορετικών να είναι το ίδιο, καθώς η κάθε γενιά έχει νοηματοδοτηθεί από τη ρήξη της με την προηγούμενη. Πώς θα συγκροτήσει τη δική του προσωπικότητα και το κοινωνικοπολιτικό του προφίλ ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που δεν δύναται να διαφοροποιεί, από τη στιγμή που τον ακολουθούν από πίσω σε κάθε αξιακό πειραματισμό και δοκιμή. Ως απόρροια αυτό θα οδηγούσε σε αδυναμία ανεξαρτητοποίησης και απογαλακτισμού από την οικογένεια, αλλά και προσφυγής στο παρελθόν ως λύση που θα ικανοποιούσε την ανάγκη για διαφοροποίηση.
Αν κάτι μπορούμε να πάρουμε από το κείμενο του Φραντς Κάφκα, είναι ότι η ρήξη με τον συντηρητισμό παράγει την πρόοδο και όχι η συμφιλίωση του συντηρητισμού με την τελευταία. Όπως μέσα από το εν λόγω έργο φαίνεται πως η σύγκρουση μεταξύ ιδεών και αξιολογικών συστημάτων κατάφερε να συγκροτήσει έναν ρηξικέλευθο για την εποχή του Φραντς, έτσι και οι γονείς πρέπει να αποτελούν μια σταθερά αξιακή, στην αναφορά της οποίας να κατασκευάζεται ένα ολόκληρο νέο αντεπιχείρημα και ένα καινούργιο παράδειγμα κοινωνικής συμπεριφοράς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Γράμμα στον πατέρα, passepartoutreading.gr, διαθέσιμο εδώ
