Της Κατερίνας Μανάδη,
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η τέχνη αφηγείται τις κακουχίες της ψυχής του δημιουργού της. Η μελαγχολική ποίηση του Καρυωτάκη αποκαλύπτει την τραγωδία του ανεκπλήρωτου έρωτά του για τη Μαρία Πολυδούρη, ενώ η Ημιτελής όγδοη συμφωνία του Σούμπερτ μαρτυρά την τραγωδία της δικής του «ημιτελούς», σύντομης ζωής. Με παρόμοιο, πιο πεζό ίσως τρόπο, το ιατρικό ιστορικό φανερώνει στον θεράποντα ιατρό τη ποιότητα ζωής που διάγει ο εν λόγω ασθενής. Στην περίπτωση μάλιστα των προαναφερθέντων καλλιτεχνών, μάλιστα, φανερώνει μια κοινή τους… συνήθεια, καθώς και οι δύο έπασχαν από σύφιλη. Η κατάρα της Αφροδίτης, η αρρώστια του Έρωτα, ο μέγιστος μιμητής, αφήνει ανεξίτηλα σημάδια, όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στην υπόληψη του ασθενούς, με τη φύση της μετάδοσής της να έχει συμβάλλει καθοριστικά όχι μόνο στην αντιμετώπιση των πασχόντων, αλλά και στην πορεία της ιατρικής συνολικά. Αξίζει, λοιπόν, να ρίξουμε μια λιγότερο επιδερμική ματιά σε αυτή την ασθένεια-σταθμό στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Καταρχάς, τι ακριβώς είναι η σύφιλη; Πρόκειται για ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, βακτηριακής προέλευσης, η εξέλιξη του οποίου ακολουθεί ορισμένα στάδια (πρωτογενής, δευτερογενής, λανθάνουσα, τριτογενής), καθένα από τα οποία φέρει χαρακτηριστικά συμπτώματα. Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, ότι πέραν της οδού της σεξουαλικής επαφής, στην οποία συνηθίζουμε να εστιάζουμε για όλους τους λάθους λόγους, στην εν λόγω ασθένεια είναι δυνατή η κάθετη μετάδοση, δηλαδή η μετάδοση από τη μητέρα στο έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη ή το τοκετό (συγγενής σύφιλη). Το ίδιο σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι δεν είναι δυνατή η μετάδοση της νόσου με την επαφή με αντικείμενα όπως το κάθισμα της τουαλέτας, τα ρούχα, ακόμη και τα οικοκυρικά σκεύη. Αν, επομένως, τύχει ποτέ να χρειαστεί να υπερασπιστείτε την τιμή σας στον/την σύντροφο και τον/την ιατρό σας, ή αν βρίσκεστε αντίστοιχα στην απέναντι όχθη, αυτήν της αποδοχής ενός αντίστοιχου λογυδρίου, καλό θα ήταν να έχετε την τελευταία υπόδειξη κατά νου.
Η κατανόηση της πορείας μιας ασθένειας, είναι κρίσιμης σημασίας για την πρόληψη και την αντιμετώπισή της. Συνεπώς, δεν μπορούμε παρά να ακολουθήσουμε τη διαδρομή ενός οργανισμού που πλήττεται από τα δηλητηριασμένα βέλη του στρουμπουλού ιπτάμενου θεούλη. Η τυπική πορεία της σύφιλης, όπως έχει προαναφερθεί, περιλαμβάνει τέσσερα στάδια. Η πρωτογενής σύφιλη παρουσιάζεται με ένα μόνο επιδερμικό συφιλικό έλκος, ο εντοπισμός του οποίου μαρτυρά και το σημείο εισόδου της ασθένειας. Συνήθη σημεία εμφάνισής του έλκους αποτελούν -γιατί άραγε- το πέος, το αιδοίο, ο πρωκτός , τα χείλη και η στοματική κοιλότητα. Το έλκος συνήθως έχει στρογγυλό σχήμα, είναι ανώδυνο και παραμένει στο δέρμα για 3 έως 6 εβδομάδες ανεξάρτητα από το αν ο ασθενής αποφασίσει να λάβει κάποιο είδος αγωγής. Όπως, βέβαια, η θανάτωση του αγγελιοφόρου δεν ματαιώνει τον πόλεμο, η απομάκρυνσή του έλκους, εντούτοις, δεν συνεπάγεται και τη θεραπεία της ασθένειας. Αντιθέτως, το έλκος αυτό λειτουργεί περισσότερο ως προοίμιο των όσων θα ακολουθήσουν, αν ο ασθενής δεν λάβει δραστικά μέτρα για τη διαφύλαξη της υγείας του, παρά την προσωρινή ανακούφιση που η εξαφάνισή του μπορεί να προσφέρει.
Στο δευτερογενές στάδιο, ένα διάχυτο εξάνθημα καλύπτει το δέρμα της παλάμης ή /και της πατούσας, το αιδοίο και τον πρωκτό. Η εμφάνισή του ενδέχεται να συμπέσει χρονικά με το «κύκνειο άσμα» του αρχικού έλκους, με την όψη του, ωστόσο, να το διαφοροποιεί σημαντικά από την πρώτη ένδειξη της ασθένειας. Σκληρό και κοκκινωπό, το εξάνθημα δεν προκαλεί κνησμό, συνοδεύεται, όμως, από συμπτώματα όπως πυρετός, ξηρολαιμία, πονοκέφαλο, κόπωση, πρησμένους λεμφαδένες μέχρι και απώλεια βάρους και μαλλιών. Στο στάδιο αυτό, απαραίτητη είναι η ιατρική παρέμβαση και η λήψη της θεραπείας, τόσο προς ανακούφιση των συμπτωμάτων, όσο και για την αποτροπή της περαιτέρω εξέλιξης της ασθένειας.
Ακολουθεί η λανθάνουσα περίοδος της σύφιλης, η οποία, όπως άλλωστε μαρτυρά και το όνομα της, δεν συνοδεύεται από συμπτώματα. Χωρίς τη λήψη της κατάλληλης θεραπείας, το Treponema Pallidum, το βακτήριο υπεύθυνο για την ασθένεια του Έρωτα, δύναται να παραμείνει στο σώμα μας για πολλά χρόνια, μέχρις ότου η ασθένεια φτάσει στο τέταρτο και τελευταίο στάδιο. Δέκα, ακόμη και τριάντα χρόνια μετά την αρχική εκδήλωση της νόσου, η τεταρτογενής σύφιλη πλήττει την ομαλή λειτουργία του οπτικοακουστικού, του νευρικού, του κυκλοφοριακού συστήματος, με τις συνέπειες της δυσλειτουργίας αυτών για την υγεία του εκάστοτε ασθενούς να είναι από δυσάρεστες έως και μοιραίες.
Η παραπάνω ανάλυση της τυπικής πορείας της ασθένειας δεν αναιρεί, ωστόσο, το γεγονός ότι η νόσος έχει την τάση να παρεκκλίνει από το αναμενόμενο. Από αυτήν της την τάση προέρχεται και το προσωνύμιο «ο μέγιστος μιμητής» που αναφέρθηκε παραπάνω. Και με αυτήν της την τάση να δυσχαιρένει την ανίχνευσή της, η οποία πραγματοποιείται με εξετάσεις αίματος προκειμένου να διασφαλίσει την ακρίβεια της διάγνωσης παρά των πολλαπλών προσώπων της νόσου.
Προφανώς και ύστερα από αυτή την καθόλου αηδιαστική παρουσίαση της κλινικής εικόνας της σύφιλης, μία από τις πολλές ερωτήσεις που θα στροβιλίζει στο μυαλό σας είναι εάν η κατάρα της Αφροδίτης μπορεί να λυθεί. Στην προκείμενη περίπτωση σταθήκαμε τυχεροί, καθώς, η έλευση της πενικιλίνης και των λοιπών αντιβιοτικών κατατρόπωσαν τα βακτήρια, μεταξύ των οποίων και το αγαπητό μας Treponema, με την ταχύτητα μάλιστα της ανάρρωσης να βρίσκεται σε γραμμική σχέση με το πόσο έγκαιρα πραγματοποιείται η διάγνωση. Στην περίπτωση, φυσικά, που ο ασθενής είναι θετικός στη σύφιλη, πρέπει απαραίτητα να ενημερώσει και τον/την σύντροφό του προκειμένου να εξεταστούν και αυτοί, παρά τις όποιες … δυσκολίες ενδέχεται να εγκυμονεί αυτή η ενημέρωση. Όσον αφορά στην πρόληψη, το μοναδικό απόλυτα αποτελεσματικό μέτρο κατά της ασθένειας είναι η αποχή από το σεξ (και πάλι το απόλυτα χρησιμοποιείται καταχρηστικά, καθώς δεν αποκλείει την περίπτωση της μετάδοσης μητέρας-εμβρύου). Διαφορετικά η χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή και η συχνή εξέταση για ΣΜΝ όπως στη σύφιλη, ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο.
Δεν θα μπορούσαμε, φυσικά, να αναφερθούμε σε μία ασθένεια όπως η σύφιλη, χωρίς να εξετάσουμε και τις κοινωνικές προεκτάσεις της εν λόγω ασθένειας, οι οποίες, όπως και στα λοιπά αφροδίσια νοσήματα είναι το λιγότερο περίπλοκες. Συγκεκριμένα, ωστόσο, για τη σύφιλη, από τη στιγμή που ο Κολόμβος έφερε αυτό το ιδιαίτερο σουβενίρ από τον Νέο Κόσμο, η νόσος έγινε «καυτή πατάτα» για τους διάφορους λαούς, οι οποίοι προσπάθησαν να ψέξουν τους εχθρούς τους δίνοντας της το όνομά τους. Για τους Ιταλούς, είναι η γαλλική ασθένεια, για τους Γάλλους η Ναπολιτάνικη ασθένεια, για τους Ρώσους η πολωνική ασθένεια, για τους Πολωνούς η γερμανική ασθένεια, για τους Οθωμανούς η χριστιανική ασθένεια, και πάει λέγοντας. Στην Ινδία οι μουσουλμάνοι κατηγόρησαν τους ινδουιστές, οι ινδουιστές τους μουσουλμάνους, και μετά όλοι μαζί κατηγόρησαν τους Ευρωπαίους. Εν ολίγοις, αν δεν χωνεύεις κάποιον, δώσε το όνομά του σε μια αρρώστια.
Το ζήτημα του στίγματος που ανακύπτει από τον τρόπο της μετάδοσης της ασθένειας, βέβαια, κάθε άλλο παρά απλό είναι. Ακόμη και σήμερα, δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τα αφροδίσια νοσήματα από μπερμπάντηδες ναυτικούς και επικίνδυνες πόρνες, με αποτέλεσμα να παραμελούμε το ζήτημα της εξέτασης των συμπτωμάτων μας όταν αυτά εμφανίζονται, αλλά και να καταδικάζουμε αλόγιστα όσους έχουν το θάρρος να μοιραστούν τη διάγνωσή τους. Το ζήτημα της σεξουαλικής υγείας ιδιαίτερα στην Ελλάδα παραμένει ταμπού, όμως, το τίμημα του πουριτανισμού μας δεν πρέπει να είναι η υγεία μας. Αν και έχουμε ακόμη μακρύ δρόμο να διαβούμε μέχρι να φτάνουμε να παραδεχθούμε μια τέτοια διάγνωση με την ίδια ευκολία όπως ένα κοινό κρυολόγημα, μπορούμε τουλάχιστον να απευθυνθούμε άφοβα στους κατάλληλους επαγγελματίες υγείας.
Πέραν από την αποτύπωση αυτής της επίπλαστης αδελφότητας και σεμνοτυφίας, ωστόσο, η σύφιλη αποτέλεσε και κινητήριος δύναμη στον χώρο της μόδας. Οι χαρακτηριστικές βενετσιάνικες μάσκες, το κάτασπρο μακιγιάζ (σε αυτό βοηθούσε και ο υδράργυρος που χρησιμοποιούνταν ως θεραπεία) με τις τεχνητές ελιές, οι χρυσές μύτες είναι όλα απότοκα της προσπάθειας των ανώτερων κοινωνικών τάξεων να αποκρύψουν τα σημάδια των παραστρατημάτων τους, μιας και με την αποκάλυψη αυτών, ιδιαίτερα για τους κληρικούς, θα τους έπεφτε η μύτη (κυριολεκτικά και μεταφορικά).
Στις πιο σκοτεινές -όσο γίνεται- πτυχές της ιστορίας της, η σύφιλη τάραξε αρκετά τα νερά της βιοηθικής. Από τη μια, το πέπλο της μυστικότητας που την κάλυπτε συνέβαλε στην εδραίωση του ιατρικού απορρήτου. Από την άλλη, η νευρολογική σύφιλη που συναντάται στο τεταρτογενές επίπεδο της ασθένειας, φρόντισε να γεμίσουν τα ψυχιατρικά άσυλα του 19ου αιώνα, με την κακομεταχείριση των ασθενών να ανατριχιάζουν την ιατρική κοινότητα μέχρι και σήμερα. Η συλλογική ιατρική συνείδηση, βέβαια, ταλανίζεται και από την πληγή το πείραμα του Τασκίγκι, η οποία μέχρι και σήμερα εγείρει ερωτήματα σχετικά με τα κριτήρια ηθικής που οφείλουν να διέπουν την ιατρική έρευνα.
Συνολικά, μπορούμε με ασφάλεια να ισχυριστούμε ότι το ζήτημα της σύφιλης είναι οτιδήποτε παρά απλό. Αν και έχουμε βρει τρόπο να λύσουμε την κατάρα της Αφροδίτης, πάλι δεν είμαστε σε θέση να απελευθερωθούμε πλήρως από την ντροπή που φέρει το φιλί του Έρωτα. Εντούτοις, εφόσον είμαστε σε θέση να απαλλαχθούμε από τα σημάδια που αυτό αφήνει στο σώμα μας, οφείλουμε να εργαστούμε προκειμένου να αναιρέσουμε τα σημάδια που αφήνει στο ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι, έτσι ώστε να διασφαλίσουμε την άφοβη πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη για την κάλυψη όλων των αναγκών μας. Αρκετές μάσκες, πούδρες και χρυσές μύτες φοράμε…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Syphilis, nature reviews. Διαθέσιμο εδώ
- Syphilis, Center for Disease Control and Prevention. Διαθέσιμο εδώ
