Του Ιωάννη Μολλά,
Τι είναι το αίμα και πού βρίσκεται;
Το αίμα είναι ίσως το πιο σημαντικό υγρό για τη ζωή. Είναι ένα ερυθρό υγρό το οποίο περιέχει πληθώρα κυττάρων με διάφορες λειτουργίες για τον οργανισμό. Σε αυτό ανευρίσκονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια, υπεύθυνα για τη μεταφορά του οξυγόνου στους ιστούς και την απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμη, συναντάμε τα λευκά αιμοσφαίρια, κύτταρα υπεύθυνα για την άμυνα του οργανισμού ενάντια σε μικροοργανισμούς και ξένα σώματα, ενώ με το αίμα μεταφέρονται διάφορα θρεπτικά στοιχεία, μέταλλα και ιόντα στους ιστούς έτσι ώστε αυτοί να μπορούν να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται. Το αίμα συναντάται μέσα στα αιμοφόρα αγγεία, τα οποία διατρέχουν ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα. Μάλιστα, υπολογίζεται πως αν ευθυγραμμίσουμε τα αγγεία ενός μόνο ατόμου, αυτά μπορούν να απλωθούν σε απόσταση 96.000 χιλιομέτρων, δηλαδή όσο δυόμιση φορές τη διάμετρο της γης.
Τι γίνεται, όμως, όταν σε αυτό το τόσο περίπλοκο αγγειακό σύστημα υπάρχει βλάβη και το αίμα εξαγγειώνεται;
Την απάντηση στην ερώτησή μας έχει δώσει ήδη η φύση. Το αίμα, ανάμεσα στα πολλά έμμορφα συστατικά που περιέχει και επιτελούν σύνθετες λειτουργίες, διαθέτει και κυτταρικά θραύσματα, τα αιμοπετάλια. Αυτά δρουν συνεργατικά με άλλα στοιχεία του αίματος όπως οι παράγοντες πήξης (Clotting Factors-CF) και το ινωδογόνο του πλάσματος για να φράξουν το σημείο όπου υπάρχει αιμορραγία και να διατηρήσουν αυτό το τόσο σημαντικό για την επιβίωση του οργανισμού υγρό εντός των αγγείων.
Τι είναι τα αιμοπετάλια και ποιος είναι ο ρόλος τους στην πήξη του αίματος;
Τα αιμοπετάλια, γνωστά και ως θρομβοκύτταρα, αποτελούν κυτταρικούς σχηματισμούς με σχήμα πεπλατυσμένου δίσκου, τα οποία παράγονται, όπως όλα τα έμμορφα συστατικά του αίματος, στον ερυθρό μυελό των οστών. Είναι κυτταρικά θραύσματα, παράγωγα των πολύ μεγαλύτερων από αυτά μεγακαρυοκυττάρων και συμμετέχουν στην πήξη του αίματος. Όταν υπάρχει ένας τραυματισμός και κατά συνέπεια βλάβη σε ένα αγγείο που οδηγεί σε αιμορραγία, τα αιμοπετάλια τοποθετούνται έτσι ώστε να φράζουν την περιοχή που τραυματίστηκε.
Πώς ξεκινά η διαδικασία της πήξης του αίματος;
Η πήξη του αίματος ξεκινά με την αγγειοσυστολή. Στην περιοχή της βλάβης, οι λείες μυικές ίνες που βρίσκονται κάτω από το ενδοθήλιο (τύπος επιθηλιακού ιστού που καλύπτει το εσωτερικό των αγγείων) συσπώνται, ύστερα από επίδραση διαφόρων ουσιών που εκκρίνονται από τα αιμοπετάλια και το τραυματισμένο αυτό ενδοθήλιο, με αποτέλεσμα να μειώνεται η αιματική ροή στην περιοχή και να χάνεται λιγότερο αίμα.
Πώς σχηματίζεται ο θρόμβος στην περιοχή και πώς αποκαθίσταται ο κατεστραμμένος ιστός;
Τα θρομβοκύτταρα έχουν την ικανότητα να φράζουν το σημείο όπου προέκυψε η βλάβη του ενδοθηλίου. Όταν ένα αιμοφόρο αγγείο φθείρεται, ο συνδετικός ιστός που βρίσκεται κάτω από το επιθήλιο του αγγείου έρχεται σε επαφή με το αίμα. Στον συνδετικό αυτόν ιστό εντοπίζονται κολλαγόνες ίνες, οι οποίες έχουν την ιδιότητα να προσελκύουν τα αιμοπετάλια και να τα συγκεντρώνουν σε εκείνη την περιοχή. Έτσι προκαλείται μια συσσώρευση αιμοπεταλίων τα οποία ταυτόχρονα αλλάζουν σχήμα και από πεπλατυσμένοι δίσκοι γίνονται σφαιρικά και ακτινωτά. Τα θρομβοκύτταρα μεταξύ τους προσκολλώνται με τη βοήθεια του παράγοντα Von Willebrand (VIII), μιας χημικής ένωσης η οποία παράγεται και εκκρίνεται από τα κύτταρα του τραυματισμένου ενδοθηλίου και η έλλειψή της οδηγεί στην νόσο Von Willebrand. Κατά αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα ένας πρωτογενής-αιμοπεταλιακός θρόμβος, ο οποίος αποτρέπει την απώλεια αίματος.
Ολόκληρη η διαδικασία αυτή χρειάζεται ελάχιστο χρόνο για να ολοκληρωθεί και σε αυτήν συμμετέχουν οι παράγοντες της πήξης του αίματος οι οποίοι συνολικά είναι δεκατρείς (Ι-ΧΙΙΙ). Υπάρχουν δύο μονοπάτια-οδοί, ένα ενδογενές (χρειάζεται 3 -6 λεπτά για να ολοκληρωθεί) και ένα εξωγενές (χρειάζεται περίπου 15 δευτερόλεπτα), που συνεργάζονται και εν τέλει συγκλίνουν σε ένα κατά την ενεργοποίηση του παράγοντα Χ. Ο παράγοντας αυτός, όταν ενεργοποιείται, συμβάλλει στη μετατροπή της ανενεργούς προθρομβίνης σε θρομβίνη, η οποία με την σειρά της μετατρέπει το ανενεργό συστατικό του πλάσματος ινωδογόνο σε ινώδες. Αυτό έχει την ικανότητα να επισφραγίζει τον αιμοπεταλιακό θρόμβο δημιουργώντας ένα δίκτυο από δοκίδια, σταθεροποιώντας τον και αποτρέπoντας την απώλεια αίματος από το τραυματισμένο αγγείο.
Πώς ολοκληρώνεται η διαδικασία και λύνεται ο θρόμβος;
Η διαδικασία αυτή τελειώνει με τη λύση του θρόμβου όταν ο ενδοθηλιακός ιστός του αγγείου επουλωθεί. Αντιπηκτικές ουσίες του αίματος όπως η Αντιθρομβίνη ΙΙΙ συνδέεται με την θρομβίνη και τους παράγοντες ΙΧ, Χ, και τους αδρανοποιεί. Επιπροσθέτως, κύριο ρόλο στη διαδικασία της λύσης του θρόμβου παίζει η πρωτεϊνη C, μια εξαρτώμενη από την Βιταμίνη Κ πρωτείνη που παράγεται στο ήπαρ και αδρανοποιεί τους παράγοντες πήξης V και VIII, παρεμποδίζοντας έτσι την πήξη του αίματος. Η έλλειψη κάποιων από τους παραπάνω αντιπηκτικούς παράγοντες οδηγούν σε Θρομβοφιλία τύπου Ι, μια πάθηση που ευνοεί τη δημιουργία θρόμβων στο αίμα.
Γιατί είναι σημαντικοί οι παράγοντες πήξης του αίματος (CF);
Οι παράγοντες πήξης του αίματος είναι εξαιρετικά σημαντικοί για την διατήρηση της ομοιόστασης και της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού. Μάλιστα, η έλλειψή τους δημιουργεί παθολογικές καταστάσεις που ονομάζονται Αιμορροφιλίες. Συνηθέστεροι τύποι αιμορροφιλιών, οι οποίες και κληρονομούνται στο παιδί μέσω των γονέων αποτελούν η αιμορροφιλία Α, η οποία σχετίζεται με έλλειψη του παράγοντα VIII της πήξης του αίματος αλλά και η αιμορροφιλία Β που προκαλείται από την μειωμένη σύνθεση (έλλειψη) του παράγοντα IX. Ακόμη, η αιμορροφιλία ενός ατόμου μπορεί να προκύψει και επίκτητα, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα τις νόσους που προκύπτουν όταν ο ίδιος ο οργανισμός επιτίθεται στους παράγοντες VIII και IX εξαιτίας αυτοάνοσων νοσημάτων, καρκίνου, πολλαπλής σκλήρυνσης ή ακόμη και ως επιπλοκή εγκυμοσύνης. Η αιμορροφιλία έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία δημιουργίας θρόμβων-εμβόλων και κατά συνέπεια την μεγάλη απώλεια αίματος και την υψηλή αιμορραγική διάθεση ακόμη και στον παραμικρό τραυματισμό.
Εν κατακλείδι, η διαδικασία της πήξης του αίματος αποτελεί μια λειτουργία ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ομοιόστασης του οργανισμού και την προστασία του από την υπερβολική απώλεια αίματος κατά τον τραυματισμό κάποιου αγγείου. Σε αυτήν συνεργάζονται θρομβοκύτταρα, παράγοντες πήξης του αίματος καθώς και αντιπηκτικοί μηχανισμοί, διατηρώντας κατά αυτόν τον τρόπο την αγγειακή ακεραιότητα. Η βλάβη των στοιχείων αυτών μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρές παθολογικές καταστάσεις οι οποίες έχουν άμεσο αντίκτυπο στην υγεία του ασθενούς και χρήζουν έγκαιρης ιατρικής αντιμετώπισης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hemophilia, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Thrombin, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Functions of Blood: Clotting, NHS. Διαθέσιμο εδώ
- Coaglation of blood, Britannica. Διαθέσιμο εδώ
