Της Βάσιας Χατζηγεωργίου,
«Μπορεί ο φθόνος να μην αφήσει τους σύγχρονους κριτές σου να μιλήσουν, αλλά θα έρθουν εκείνοι που θα κρίνουν ανεπηρέαστοι από τον φθόνο ή την εύνοια τους», αφορμάται ο Σοπενχάουερ από τα λόγια του ρήτορα Σενέκα και τα παραθέτει στο έργο του H σοφία της ζωής. Αν αναρωτηθεί κανείς γιατί άργησε να γίνει γνωστός στο ευρύ κοινό, μπορεί να ανακαλύψει κάποια σύνδεση του ίδιου με αυτή τη φράση; Ή απλώς μία ακόμη, ανάμεσα στις πολλές που περιλαμβάνει στο έργο του; Τα ερωτήματα αυτά δεν μπορούν να απαντηθούν στο παρόν άρθρο, αλλά θα αναλυθεί το βιβλίο του.
Ο Γερμανός φιλόσοφος Άρτουρ Σοπενχάουερ, λοιπόν, ο οποίος ασχολήθηκε εκτενώς με τη θεώρηση της βούλησης ως μεταφυσική αρχή κατανόησης του κόσμου, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους φιλοσόφους του 18ου αιώνα. Είναι αλήθεια, βέβαια, πως η φήμη του άργησε πολύ να έρθει και να αναγνωριστεί η αξία του έργου του. Εντούτοις, το βιβλίο Η σοφία της ζωής, σύμφωνα με αναφορές, φαίνεται πως αποτέλεσε κομβικής σημασίας δημιούργημα για την ταχύτατη εξάπλωση του ονόματος του, προσδίδοντας στο φιλοσοφικό του έργο μία άμεση και θεαματική εμβέλεια.
Ειδικότερα, περιλαμβάνει ένα μέρος από τα δοκίμιά του, τα οποία μάλιστα αποτελούν κομμάτι της συλλογής φιλοσοφικών αποφθεγμάτων, την οποία εξέδωσε το 1851 και στην οποία δόθηκε ο εξής τίτλος: Πάρεργα και Παραλειπόμενα. Η βασική φιλοσοφική του θέση, όμως, είναι σήμερα ευρέως γνωστή και εκφράζεται μέσα από το βιβλίο του Ο κόσμος ως βούληση και ως παρόρμηση.
Τι πραγματεύεται, όμως, ο Σοπενχάουερ στο συγκεκριμένο βιβλίο; Στις σελίδες του φιλοσοφικού αυτού συγγράμματος γίνεται λόγος για «την τέχνη του να ρυθμίζουμε τη ζωή μας με τέτοιο τρόπο, ώστε να αντλούμε τη μεγαλύτερη δυνατή απόλαυση και επιτυχία», αγγίζοντας τα όρια της Ευδαιμονολογίας, όπως παραδέχεται ο πεσιμιστής φιλόσοφος. Σύμφωνα με την παραδοχή του κατά το εισαγωγικό σημείωμα, η ανθρώπινη ζωή δύσκολα θα μπορούσε να ανταποκριθεί σε αυτή τη θεώρηση της ύπαρξης, ωστόσο η προσπάθεια και η αναζήτηση της επιτυχίας είναι πολύ σημαντική και έχει αξία στη ζωή. Βέβαια, οι θεωρίες του που βασίζονται στη μεταφυσική θεώρηση και αποτελούν μέρος των υπόλοιπων έργων του εγκαταλείπονται σε αυτά τα κείμενα.
Καταρχάς, μέσα από μία καίρια διαίρεση για την εξέλιξη του έργου του, ο Σοπενχάουερ μέσω μιας επίκλησης στον Αριστοτέλη και τον τρόπο που διαχώριζε τα αγαθά της ζωής, αφορμάται και χωρίζει σε ίσο αριθμό κατηγοριών τις θεμελιώδεις διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των ανθρώπων και οι οποίες αναλύονται εκτενέστερα στα αντίστοιχα κεφάλαια. Πρόκειται για:
- Την προσωπικότητα ή αυτό που είναι κάποιος
- Την ιδιοκτησία ή αυτό που έχει κάποιος
- Την κοινωνική θέση ή αυτό που είναι κάποιος στην εκτίμηση των άλλων.
Αναφορικά με την προσωπικότητα, τονίζεται η σπουδαιότητα και η υπεροχή της έναντι των υπόλοιπων κατηγοριών, καθώς αποτελεί τον φακό μέσα από τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τις εμπειρίες του. Φαίνεται πως επηρεάζει άμεσα την ευτυχία του μέσα από τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις αισθήσεις του, ενώ τονίζεται ακόμη πως ο κόσμος στον οποίο ζει κανείς διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που τον βλέπει, με αποτέλεσμα για τον καθένα να είναι διαφορετικός. Ένα ιδιαίτερο παράδειγμα, που παραθέτει στο δοκίμιο ο Γερμανός φιλόσοφος για να υποστηρίξει τη συγκεκριμένη πεποίθηση είναι το εξής, η αγγλική φράση: ”he enjoys himself in Paris” και όχι ”he enjoys Paris”, σε μια προσπάθεια του να δώσει έμφαση στο γεγονός πως η ατομικότητα είναι αυτή που καθορίζει τις απολαύσεις.
Αν δούμε περισσότερα πράγματα για την ιδιοκτησία, αναντίρρητα αναφέρεται η δυσκολία ορισμού των ορίων μεταξύ λογικής και επιθυμίας για πλούτο. Όμως, τονίζεται πως η διαφορά μεταξύ της ευτυχίας πλουσίων και φτωχών έγκειται στο πως βλέπουν οι πλευρές τα πράγματα, καθώς κάποιος που δεν έχει ζητήσει κάτι δεν θα νιώσει απογοητευμένος αν δεν το κατακτήσει, σε αντίθεση με εκείνον που το επιζητά.
Τέλος, όσον αφορά την κοινωνική θέση του ατόμου και της εκτίμησης των συνανθρώπων του, αναφέρεται πως πρόκειται για «ιδιότυπη αδυναμία της ανθρώπινης φύσης», καθώς γνωρίζουμε πως η γνώμη του κόσμου δεν συμβάλλει στην ευτυχία μας, αλλά συνεχίζουμε να την αποζητάμε, επιδιώκοντας την εκτίμηση του. Παράλληλα, αναλύονται οι όροι της υπόληψης, της τιμής, της υπερηφάνειας και της φήμης, καθώς ο συγγραφέας επιχειρεί αποσαφηνίσει τον ευρύ όρο της κοινωνικής θέσης και τι ακριβώς περιλαμβάνει.
Αβίαστα, λοιπόν, από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα μέσα από το έργο του Η σοφία της ζωής, πως το καίριο στοιχείο της ευημερίας ενός ανθρώπου, σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ, είναι η ιδιοσυγκρασία του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Άρτουρ Σοπενχάουερ, el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Άρτουρ Σοπενχάουερ, Η σοφία της ζωής, Μετάφραση Μυρτώ Καλοφωλιά,
Πρόλογος T. Balley Saunders, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ, 2019
