Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Νοέμβριος 1973, αμέσως μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τα ηνία της χούντας των συνταγματαρχών ανέλαβε ο Δημήτριος Ιωαννίδης, μετά από πραξικόπημα μέσω του οποίου ανέτρεψε τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο και την κυβέρνησή του, και ο οποίος υπήρξε ομοϊδεάτης και συνεργάτης του κατά το προηγούμενο διάστημα. Στις 15 Ιουλίου 1974, κατ’ εντολή του Ιωαννίδη, πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα από την εθνική φρουρά της Κύπρου και της ΕΟΚΑ Β´ με σκοπό την ανατροπή του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ και την επίτευξη της πολυπόθητης ένωσης Κύπρου–Ελλάδας. Αποτέλεσμα των ενεργειών αυτών ήταν η εισβολή της Τουρκίας στο νησί· ο κύριος στόχος της Τουρκίας ήταν να προστατεύσει την τουρκοκυπριακή κοινότητα, που, σύμφωνα με την Άγκυρα, βρισκόταν υπό απειλή μετά το πραξικόπημα της χούντας των Αθηνών. Στις 20 Ιουλίου με την επιχείρηση γνωστή ως «Αττίλας Ι» οι τουρκικές δυνάμεις είχαν καταφέρει να καταλάβουν το 3% των εκτάσεων στην βόρεια πλευρά του νησιού. Η έκδηλη αδυναμία της δικτατορίας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την τουρκική εισβολή, όπως έγινε σαφής με την αποτυχία της επιστράτευσης, είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση του καθεστώτος και την πρόσκληση προς τις προδικτατορικές πολιτικές δυνάμεις να σχηματίσουν κυβέρνηση υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Καθώς εξελισσόταν η πρώτη τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών κάλεσε την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο σε συζητήσεις για την αποκατάσταση της ειρήνης. Η πρώτη διάσκεψη της Γενεύης έλαβε χώρα μεταξύ της 25ης και 30ης Ιουλίου με συμμετοχή των Υπουργών Εξωτερικών και των τριών δυνάμεων. Οι εγγυήτριες δυνάμεις εξέδωσαν διακήρυξη με την οποία αναγνώριζαν την ύπαρξη δύο αυτόνομων διοικήσεων στην Κύπρο, την ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής και τέλος δεσμεύτηκαν να εξετάσουν τα επερχόμενα προβλήματα που θα προέκυπταν από την ύπαρξη αυτών των δύο αυτόνομων διοικήσεων.
Οι συζητήσεις συνεχίστηκαν έως τις 10 Αυγούστου, με την συμμετοχή εκπροσώπων και των δύο κυπριακών κοινοτήτων. Στις 13 Αυγούστου, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών πρότεινε το 34% της Κύπρου να περάσει υπό τουρκικό έλεγχο. Η ελληνοκυπριακή πλευρά απέρριψε αυτή την λύση υποστηρίζοντας πως δεν θα ήταν καθόλου λειτουργική και βιώσιμη, ενώ θα αποτελούσε αναγνώριση των αποτελεσμάτων της τουρκικής εισβολής. Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών μετά την αποχώρησή του από την συνάντηση τηλεφώνησε αμέσως στην Άγκυρα. Το μόνο που είπε στο τηλέφωνο ήταν: «Αφήστε την Αϊσέ να ξεκινήσει τις διακοπές της». Ήταν το συνθηματικό για να αρχίσει η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής.
Εξήντα πέντε λεπτά μετά το «ναυάγιο» της Διάσκεψης της Γενεύης, στις 4:35 π.μ., ο τουρκικός στρατός εξαπολύει σφοδρή επίθεση σε όλα τα μέτωπα της Κύπρου, αρχίζοντας με αυτόν τον τρόπο την επιχείρηση με την κωδική ονομασία «Αττίλας ΙΙ». Οι τουρκικές δυνάμεις ξεκίνησαν την επιχείρηση με την ενίσχυση των θέσεών τους στην περιοχή της Κερύνειας, η οποία είχε ήδη καταληφθεί κατά την πρώτη φάση της εισβολής. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης, οι τουρκικές δυνάμεις προχώρησαν σε καθολικό έλεγχο της πόλης και των γύρω περιοχών, εξασφαλίζοντας τον πλήρη έλεγχο του λιμανιού της Κερύνειας. Μετά την εδραίωση των θέσεων στην Κερύνεια, οι τουρκικές δυνάμεις κινήθηκαν γρήγορα προς νότο, με κατεύθυνση τη Λευκωσία. Κατά τη διάρκεια αυτής της επιχείρησης, οι τουρκικές δυνάμεις συνάντησαν αντίσταση από την Εθνική Φρουρά και την Ελληνοκυπριακή Πολιτοφυλακή, αλλά η συντριπτική υπεροχή σε στρατιωτικό εξοπλισμό και ανθρώπινο δυναμικό επέτρεψε την ταχεία προέλασή τους. Οι μάχες στην περιοχή της Λευκωσίας ήταν έντονες, με τους Τούρκους να καταλαμβάνουν τελικά τα βόρεια και δυτικά προάστια της πόλης. Αυτό οδήγησε στη διαίρεση της πόλης, με τη Λευκωσία να χωρίζεται από τη γνωστή «Πράσινη Γραμμή», που έγινε η γραμμή κατάπαυσης του πυρός και σύνορο μεταξύ των δύο κοινοτήτων, μέχρι και σήμερα…
Άρματα μάχης και ισχυρές μονάδες πεζικού κινούνται ανατολικά προς την Αμμόχωστο και οι μάχες μαίνονταν όλη την ημέρα. Μόνοι οι Ελληνοκύπριοι αντιμετωπίζουν τους Τούρκους εισβολείς αφού βοήθεια από την Ελλάδα δεν στάλθηκε ποτέ. Από την ελληνική πλευρά, ως αντίδραση στην τουρκική εισβολή και την αποτυχία του ΝΑΤΟ να αποτρέψει την επιθετικότητα της Τουρκίας, η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή αποφάσισε την αποχώρησή της από το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας. Αυτή η κίνηση ήταν μια προσπάθεια να ασκηθεί πίεση στη διεθνή κοινότητα και να δείξει την απογοήτευση της Ελλάδας για τη στάση του ΝΑΤΟ, που θεωρήθηκε μεροληπτική υπέρ της Τουρκίας. Στις 15 Αυγούστου οι τουρκικές δυνάμεις κατέλαβαν χωρίς αντίσταση την πόλη της Αμμοχώστου και απέκοψαν ολόκληρη τη Χερσόνησο της Καρπασίας. Η Κυπριακή Εθνοφρουρά, κάτω από την πίεση των πολύ ισχυρότερων τουρκικών δυνάμεων και τον απηνή αεροπορικό βομβαρδισμό, αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Ως εκ τούτου, όταν επετεύχθη η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στις 6 το απόγευμα της 16ης Αυγούστου, ο τουρκικός στρατός είχε καταλάβει ολόκληρη την περιοχή που προέβλεπε το σχέδιο «Ντενκτάς» καθώς και την Αμμόχωστο, μια περιοχή στολίδι για την Κύπρο. Η κατάληψη της Αμμοχώστου είχε τεράστιες επιπτώσεις, καθώς η πόλη παρέμεινε κλειστή και ακατοίκητη από τότε, γνωστή πλέον ως «πόλη φάντασμα». Η στρατιωτική κατάληψη της Αμμοχώστου έδωσε στους Τούρκους τον έλεγχο ενός σημαντικού αστικού και οικονομικού κέντρου.
Κατά τη διάρκεια της προέλασης, Τούρκοι στρατιώτες διέπραξαν φρικαλεότητες και πράξεις βίας. Χιλιάδες Κύπριοι εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους και 200.000 πρόσφυγες μετακινήθηκαν από τα κατεχόμενα στον ελεύθερο νότο. Οι 51.000 Τουρκοκύπριοι ακολούθησαν την αντίθετη κατεύθυνση. Στον διπλωματικό τομέα, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών συνήλθε από τις 15 έως τις 16 Αυγούστου και εξέδωσε τέσσερα ψηφίσματα, τα οποία ζητούσαν άμεση κατάπαυση του πυρός, αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο και επανάληψη των διαπραγματεύσεων από τα ενδιαφερόμενα μέρη για την επίτευξη ειρηνικής διευθέτησης του ζητήματος. Και τα τέσσερα ψηφίσματα αγνοήθηκαν από την Τουρκία. Κατά τις 28 ημέρες της στρατιωτικής επιχείρησης στην Κύπρο, οι απώλειες από την ελληνική πλευρά ανήλθαν σε 4.500 με 6.000 θύματα (στρατιωτικό προσωπικό και πολίτες), και 2.000 έως 3.000 αγνοούμενοι. Οι τουρκικές απώλειες ανήλθαν σε 1.500 νεκρούς και 2.000 τραυματίες.
Οι επιχειρήσεις του «Αττίλα ΙΙ» δεν αποτελούν μεμονωμένο γεγονός, αλλά ήταν η συνέχεια του «Αττίλα Ι» και των γεγονότων που μεσολάβησαν από την πρώτη εισβολή μέχρι την ολοκλήρωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων του «Αττίλα ΙΙ». Είναι επιβεβαιωμένο μάλιστα ότι, κατά την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων του «Αττίλα ΙΙ», δεν έχουμε αποβατική ενέργεια κλίμακος από μέρους της Τουρκίας. Όλες οι στρατιωτικές δυνάμεις της Τουρκίας, που διεξήγαγαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του «Αττίλα ΙΙ», είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο πριν την έναρξη των εχθροπραξιών αυτής της περιόδου καθώς βρίσκονταν ήδη εκεί κατά την εισβολή του «Αττίλα Ι» και το διάστημα της εκεχειρίας. Τον σημαντικότερο ρόλο, στην εξέλιξη της φάσης αυτής της κυπριακής τραγωδίας, διαδραμάτισαν οι ενέργειες και οι παραλήψεις των κυβερνήσεων ΗΠΑ, Αγγλίας και επίσης της συμμαχίας του ΝΑΤΟ. Η στάση των σημαντικών αυτών παραγόντων όχι μόνο δεν ήταν αποτρεπτική των παράνομων τουρκικών ενεργειών, αλλά αντιθέτως με τις πράξεις και παραλείψεις, τους ανέχτηκαν και τους ενθάρρυναν. Ο αρχηγός της ΓΕΕΦ σε έκθεση του γράφει ότι ο ναυτικός αποκλεισμός του νησιού, από τους Τούρκους, έγινε με την συγκατάθεση ή την ανοχή τουλάχιστον των εγγύς περιπλεόντων βρετανικών και αμερικανικών στόλων. Η ευθύνη της Μ. Βρετανίας σε σχέση με τον «Αττίλα ΙΙ» είναι τεράστια. Και αυτό γιατί, ενώ είχε υποχρέωση να επέμβει στην Κύπρο ως εγγυήτρια δύναμη, σύμφωνα με τις συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, δεν το έπραξε καθ’ όλη την διάρκεια των γεγονότων των «Αττίλα Ι και ΙΙ», τήρησε στάση φιλοτουρκική.
Οι επιχειρήσεις που άρχισαν με τον «Αττίλα ΙΙ» στις 14 Αυγούστου 1974 και περατώθηκε στις 16 του ίδιου μήνα χαρακτηρίζονται από την συνεχή προέλαση των τουρκικών δυνάμεων προς επίτευξη των αντικειμενικών στόχων των Τούρκων. Δεν προκύπτει από κανένα στοιχείο ότι η όποια αντίσταση που έχει προβληθεί από τις υπάρχουσες δυνάμεις στην Κύπρο, θα είχε σαν αποτέλεσμα την ματαίωση των τουρκικών σχεδίων. Το αποτέλεσμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων είναι γνωστό: καταλήφθηκε και βρίσκεται υπό την κατοχή των τουρκικών στρατευμάτων το 36% του κυπριακού εδάφους, υπήρξαν νεκροί και τραυματίες, άνθρωποι που αγνοούνται έως και σήμερα. Τέλος, ο «Αττίλας ΙΙ» ήταν η τελευταία στρατιωτική επιχείρηση η οποία και σταθεροποίησε την στρατιωτική κατοχή στην Κύπρο, που διατηρείται 50 χρόνια τώρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αθανάσιος Κ. Στρίγκας (2000), Κύπρος: Απόρρητος φάκελος, Αθήνα: Νέα θέσις
- Δημήτριος Τ. Άναλις (2000), Κύπρος επιχείρηση Αττίλας, Αθήνα: Λιβάνης- Νέα σύνορα
- Κωνσταντίνος Αλεξ. Δημητριάδης (2011), Κύπρος 1974, Η μεγάλη προδοσία, Εκδόσεις Πελασγός
- Φάκελος Κύπρου / Μεταπολίτευση, Καραμανλής και Αττίλας ΙΙ, tvxs.gr, διαθέσιμο εδώ.
