Ο θεσμός της πρότυπης δίκης

Της Συμέλας Θεοδοσιάδου, 

Ο θεσμός της πρότυπης/πιλοτικής δίκης εισήλθε με το Νόμο υπ’αριθμόν 3900/2010 («εφεξής Ν. 3900/2010») που φέρει τον τίτλο «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις». Επομένως, για την επίτευξη του συναγόμενου από τον τίτλο του νομοθετήματος σκοπού, οι διατάξεις που εισήχθησαν είτε αντικατέστησαν κάποιες προϊσχύσασες που αφορούσαν θέματα αρμοδιότητας των διοικητικών δικαστηρίων εν γένει, είτε τη συμμόρφωση στις δικαστικές αποφάσεις είτε κάποια διαδικαστικά ζητήματα.

Στις πρώτες κιόλας διατάξεις του Ν. 3900/2010 ρυθμίζεται η πιλοτική δίκη. Στο άρθρο 1 του νόμου προβλέπονται οι τρόποι, με τους οποίους μπορεί να εισαχθεί μία δίκη για να εκδικαστεί απευθείας από το Συμβούλιο της Επικρατείας (εφεξής «ΣτΕ») και είναι οι εξής:

1§1 εδάφιο α’ Ν. 3900/2010: Με πρωτοβουλία των διαδίκων, ήτοι με αίτημά τους στο πλαίσιο ασκηθέντος ενδίκου βοηθήματος ή μέσου ενώπιον οποιουδήποτε διοικητικού δικαστηρίου. Ως διάδικοι πρέπει να τονιστεί σε αυτό το σημείο ότι νοούνται:

• Ο ενεργητικά νομιμοποιούμενος, δηλαδή ο ασκήσας το ένδικο βοήθημα ή μέσο που εκκίνησε τη δικαστική διαδικασία,
• Ο καθ’ου το ασκηθέν ένδικο βοήθημα ή μέσο,
• Ο παρεμβαίνων κυρίως ή προσθέτως στην εκκρεμή δίκη, καθώς βάσει των οικείων διοικητικών δικονομικών νομοθετημάτων καθίσταται διάδικος και
• Ο Γενικός Επίτροπος Διοικητικών Διαφορών, μία προσθήκη που εισήχθη με το Ν. 4055/2012 περί της «Δίκαιης δίκης και της εύλογης διάρκειας αυτής»

Σε περίπτωση ομοδικίας, αρκεί το αίτημα ενός εκ των διαδίκων. Όσον αφορά το ασκηθέν ένδικο βοήθημα ή μέσο, ο νόμος ορίζει ότι «οποιοδήποτε ένδικο βοήθημα ή μέσο ενώπιον οποιουδήποτε διοικητικού δικαστηρίου μπορεί να εισαχθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας». Επομένως, γίνεται δεκτό ότι αφορά αυτά για τα οποία δεν προβλέπεται η απευθείας άσκησή τους ενώπιον του ΣτΕ, δηλαδή ασκούνται ενώπιον των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων είτε πρόκειται για ακυρωτικές είτε για διαφορές ουσίας. Ο αιτών διάδικος θα πρέπει επίσης να καταβάλει βάσει του Ν. 4055/2012 το παράβολο ύψους 300€ επί ποινής απαραδέκτου και αυτό συνιστά την πρώτη δικονομική προϋπόθεση για την παραδεκτή εισαγωγή της υπόθεσης στο πλαίσιο της πιλοτικής δίκης.Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει Τριμελής Επιτροπή του ΣτΕ -αποτελούμενη από τον Πρόεδρο, τον Αρχαιότερο Πρόεδρο και τον Πρόεδρο του αρμόδιου καθ’ύλην Τμήματος του ΣτΕ- που θα εκδώσει πράξη επί του αιτήματος. Με την πράξη, που αποτελεί τη δεύτερη δικονομική προϋπόθεση, αυτή η Επιτροπή μπορεί να:

• αποδεχθεί το αίτημα, εισάγοντας έτσι την προκείμενη υπόθεση στο ΣτΕ για να εκδικαστεί. Στην περίπτωση αυτή δεν προκύπτει υποχρέωση αιτιολογίας της πράξης, ωστόσο είναι κρίσιμη η σαφήνεια της περιγραφής του αιτήματος που θα αποτελέσει το υπό κρίση ζήτημα του ανωτάτου ακυρωτικού δικαστηρίου.
• απορρίψει το αίτημα. Στην περίπτωση αυτή, ο ίδιος ή άλλος διάδικος εντούτοις έχει τη δυνατότητα επανόδου με νέο αίτημα, καθώς δεν παράγεται δεδικασμένο από την απόρριψη.

1§2 Ν 3900/2019: Με πρωτοβουλία του δικαστηρίου στο οποίο ανακύπτει υπόθεση δυνάμενη υπαγωγής σε πιλοτική δίκη, ήτοι με απόφασή του μη υπαγόμενη σε ένδικα μέσα να υποβάλλει προδικαστικό ερώτημα στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο για την παραπομπή της υποθέσεως που έχει επιληφθεί στο ΣτΕ. Εν προκειμένω, η δίκη ενώπιον του ΣτΕ θα έχει ως αντικείμενο την απάντηση του προδικαστικού ερωτήματος και όχι την επίλυση της διαφοράς. Μετέχουν αυτοδικαίως τα μέρη της κύριας δίκης, ενώ μπορούν να ασκήσουν παρέμβαση κι οι διάδικοι των άλλων εκκρεμών δικών, στις οποίες τίθεται το ίδιο ζήτημα. Το δεδικασμένο από αυτή τη δίκη δεν καταλαμβάνει τους διαδίκους των εκκρεμών υποθέσεων που αντιμετωπίζουν το ίδιο ζήτημα καταρχήν, όμως είναι δεσμευτικό στην περίπτωση που αυτοί έχουν παρέμβει στην πιλοτική δίκη.

Αυτοί επομένως είναι οι δύο τρόποι εισαγωγής μίας υπόθεσεως στο πλαίσιο της δίκης-πιλότου. Και στις δύο περιπτώσεις ισχύει η ρύθμιση της διάταξης 1§1, εδάφιο β’ Ν. 3900/2010 περί δημοσιότητας. Πιο συγκεκριμένα, δημοσιεύεται πράξη σε δύο ημερήσιες εφημερίδες των Αθηνών κι έτσι ενημερώνει κι ανακοινώνει σχετικά με το αίτημα ή το προδικαστικό ερώτημα. Κατ’αυτόν τον τρόπο, ενημερώνονται κι όσοι είναι διάδικοι στις συναφείς υποθέσεις κι άρα εν δυνάμει παρεμβαίνοντες στην πιλοτική δίκη. Ως απότοκο της δημοσιέυσης, αναστέλλεται η εκδίκαση όλων των εκκρεμών υποθέσεων που ανακύπτει το ίδιο ζήτημα.

Το ΣτΕ ενέχει την ευχέρεια να αποφανθεί για το αν θα αρκεστεί μόνο στην επίλυση του ζητήματος γενικότερου ενδιαφέροντος, παραπέμποντας την υπόθεση στη συνέχεια εκ νέου στο αρμόδιο τακτικό διοικητικό δικαστήριο, για να εκδώσει την οριστική απόφαση ή αν θα κρίνει συνολικά και αμετάκλητα τη διαφορά.

Εντούτοις, δεν είναι ορθολογικό κάθε υπόθεση που ανακύπτει να μπορεί να υπαχθεί απευθείας στο ΣτΕ για να εκδικαστεί, παρεκκλίνοντας από τη συνήθη διαδικασία απονομής διοικητικής δικαιοσύνης, είτε πρόκειται για διοικητική διαφορά ουσίας είτε για ακυρωτική. Ουσιαστική προϋπόθεση για την εισαγωγή με οποιονδήποτε από τους αναφερθέντες ως άνωθεν τρόπους, λοιπόν, της υποθέσεως στο πλαίσιο δίκης-πιλότου ενώπιον του ΣτΕ είναι «να τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος, που έχει συνέπειες σε ευρύτερο κύκλο προσώπων», βάσει του 1§1 εδάφιο α’ του Ν 3900/2010. Αυτή η ρύθμιση εξειδικεύεται ως εξής:

• Ζήτημα: Τα ανακύπτοντα επίδικα ζητήματα μπορεί να είναι είτε νομικά είτε πραγματικά. Εν προκειμένω γίνεται δεκτό ότι δύναται το ζήτημα να μην είναι αμιγώς νομικό, ωστόσο ζητούμενο είναι καταρχήν το ΣτΕ να προβαίνει στην υποδειγματική ερμηνεία των κανόνων δικαίου κι όχι στην εκτίμηση άλλων πτυχών της διαφοράς.
• Γενικότερο ενδιαφέρον: μπορεί να είναι είτε ουσιαστικού δικαίου, είτε δικονομικού είτε ακόμα να αφορά και την συνταγματικότητα νομικής διάταξης.
• Ευρύτερος κύκλος προσώπων: ήτοι να υπάρχει το στοιχείο της μαζικότητας. Στη θεωρία υποστηρίζεται ότι ερμηνεύεται όχι απλώς ως το ζήτημα που αναφύεται σε μεγάλο αριθμό εκκρεμών δικών, αλλά πρόκειται για ένα ζήτημα επαναλαμβανόμενου χαρακτήρα προς την επίλυση της διαφοράς. Υπάρχει και μία άποψη -δεχόμενη αντίλογο- που υποστηρίζει ότι τα πρόσωπα του κύκλου που επηρεάζονται μπορεί να μην είναι απαραίτητα διάδικοι. Υπό το πρίσμα αυτό, θα μπορούσε να ενσαρκώνεται αυτή η προϋπόθεση και για διαφορές μη επαναλαμβανόμενου χαρακτήρα.

Εν κατακλείδι, ο θεσμός της πρότυπης δίκης του Ν 3900/2010 αποτελεί μία προσπάθεια προσπέλασης της βραδύτητας της απονομής δικαιοσύνης στη χώρα, κατάσταση που υφίσταται, όπως αποδεικνύεται και από τις σχετικές καταδίκες της Ελλάδας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο σκοπός της πιλοτικής δίκης είναι πολλαπλός, καθώς αφενός στοχεύει στην οικονομία της δίκης. Αφετέρου στην ενίσχυση της ενοποιητικής λειτουργίας της νομολογίας του ΣτΕ ως προς τα δικαστήρια της ουσίας, καθώς με τη δίκη-πιλότο επέρχεται η άμεση επίλυση ζητημάτων ανακυπτόντων με επαναλαμβανόμενο ρυθμό στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια. Τα τελευταία διευκολύνονται στην επίλυση των ζητημάτων αυτών έχοντας ως κατευθυντήρια οδό την απόφαση της πιλοτικής δίκης. Ενώ εν γένει, επιτυγχάνεται η ασφάλεια του δικαίου, καθώς σύμφωνα με την τρίτη σκέψη της απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ 601/2012 (ήτοι της πρώτης πιλοτικής δίκης) δίνεται λύση του ανωτάτου ακυρωτικού δικαστηρίου για θέματα που αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικό αριθμό διαφορών με τον κίνδυνο να εκδοθούν αντιφατικές αποφάσεις και να υπάρξει σημαντική καθυστέρηση για τους διαδίκους ενώπιον των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων. Άρα, με το να επιλαμβάνεται για αυτά τα θέματα το ΣτΕ, επιτυγχάνεται η ενότητα της νομολογίας και η δημιουργία μίας κατευθυντήριας γραμμής επίλυσης του επαναλαμβανόμενου ζητήματος από ένα ανώτερο δικαστήριο με κατά τεκμήριο περισσότερα εχέγγυα. Στην επικαιρότητα βρίσκεται τώρα το ζήτημα της πιλοτικής δίκης σχετικά με το δικαίωμα των συνταξιούχων να διεκδικήσουν αναδρομικά περικοπές που επιβλήθηκαν με τους μνημονιακούς νόμους του 2012, που εκκίνησε ο ΕΦΚΑ.

Πηγές

• Νόμος 3900/2010: https://www.e-nomothesia.gr/kat-dikasteria-dikaiosune/n-3900-2010.html
• Νόμος 4055/2012: https://www.e-nomothesia.gr/kat-dikasteria-dikaiosune/n-4055-2012.html
• Ολομέλεια ΣτΕ 601/2012: http://law-constitution.web.auth.gr/wp-content/uploads/%CE%9F%CE%9B.-%CE%A3%CF%84%CE%95-601-2012-%CF%80%CF%81%CF%8C%CF%84%CF%85%CF%80%CE%B7-%CE%B4%CE%AF%CE%BA%CE%B71.pdf
• Γνωστοποίηση της υπ’ αριθ. 21/21.11.2019 πράξης της επιτροπής του άρθρου 1 παρ. 1 του Ν. 3900/2010: http://www.adjustice.gr/webcenter/portal/epitropeia/anakoinwseis01?contentID=DECISION-TEMPLATE1574427660079&_afrLoop=107384335241013467#!%40%40%3F_afrLoop%3D107384335241013467%26centerWidth%3D65%2525%26contentID%3DDECISION-TEMPLATE1574427660079%26leftWidth%3D0%2525%26rightWidth%3D35%2525%26showFooter%3Dfalse%26showHeader%3Dtrue%26_adf.ctrl-state%3Dupd1pgq2l_186
• Γιώργος Ι. Δελλής, Η Διοικητική Δικαιοσύνη σε αναζήτηση ταχύτητας, Ανατρέποντας το μύθο της «ωραίας κοιμωμένης» (2013), Νομική Βιβλιοθήκη
• Επαμεινώνδας Π. Σπηλιωτόπουλος, Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου τόμος II, 15^η έκδοση (2015), Νομική Βιβλιοθήκη
• Προσωπικές σημειώσεις μαθημάτων

Συμέλα Θεοδοσιάδου

Γεννηθείσα το 1996, είναι επί πτυχίω φοιτήτρια στο Τμήμα Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Από ξένες γλώσσες, κατέχει άριστη γνώση της αγγλικής. Έχει παρακολουθήσει ημερίδες και συζητήσεις με νομικό περιεχόμενο. Μέσα από την αρθρογραφία, ευελπιστεί ότι θα κατανοήσει, διευρύνει κι ερευνήσει περαιτέρω το αντικείμενο σπουδών της. Στον ελεύθερό της χρόνο, ανάμεσα στις ασχολίες της, ξεχωρίζει τη δραστηριοποίησή της ως ενεργού μέλους φοιτητικού πολιτιστικού συλλόγου της Θεσσαλονίκης. Συμμετέχει στο εγχείρημα του OffLine Post αρθρογραφώντας κυρίως με νομικό άξονα.