Της Γεωργίας Καρυώτη,
Μια σύγχρονη τάση των τελευταίων δύο δεκαετιών, με ναρκισσιστικά για πολλούς στοιχεία, γίνεται μέσο αυτοπαρουσίασης και επικοινωνίας στους χώρους του διαδικτύου, ενώ αρκετοί αναρωτιούνται για το εάν οι πρώτες αυτοπροσωπογραφίες και τα πορτραίτα αποτελούν τους «πρόδρομους» των selfies. Ενδεχομένως, το εν λόγω θέμα συνιστά μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με διχογνωμίες, ωστόσο οι σύγχρονες εξελίξεις καλούν να παρακολουθήσουμε τους ρυθμούς των αλλαγών σε όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Λόγου χάρη από τις 16 Μαρτίου 2024 έως τις 26 Ιανουαρίου 2025 στο εθνικό μουσείο του Cardiff υπάρχει η έκθεση Art of the Selfie, στην οποία περιλαμβάνονται αυτοπροσωπογραφίες του Van Gogh, του Rembrandt, της Brenda Chamberlain και άλλων.
Πολλοί καλλιτέχνες —φωτογράφοι και ζωγράφοι— έχουν χρησιμοποιήσει την αυτοπροσωπογραφία ως μορφή έκφρασης, όπως ο Andy Warhol, η Cindy Sherman, ο Man Ray και η Francesca Woodman. Κατά την έκθεση του Cardiff το γεφυρωτικό σημείο ανάμεσα σε αυτά τα δύο μέσα έγκειται στη χρήση τους ως τρόπων αυτοέκφρασης. Πιθανόν μοιάζει αυθαίρετο να συγκρίνονται δύο εντελώς διαφορετικά είδη δραστηριότητας, μιας και δεν είναι ξεκάθαρο αν οι selfies αποτελούν μορφή τέχνης. Για πολλούς συνιστούν παροδικές, ανέμπνευστες εικόνες που εξυπηρετούν ατομικιστικά, ναρκισσιστικά συμφέροντα μέσω της αυτοπροβολής, οι οποίες δεν έχουν καμία σχέση με την παραγωγή μιας ανώτερης μορφής τέχνης. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει ο ισχυρισμός πως τα κριτήρια της τέχνης πρέπει να διατηρούν μια σχέση αναλογίας με τις τάσεις της εκάστοτε περιόδου, να διαθέτουν, δηλαδή, μια προσαρμοστική και αναθεωρητική ευπλαστότητα. Μάλιστα, καλλιεργείται και ένας προβληματισμός γύρω από την αισθητική που πηγάζει από τις selfies εικόνες, με τους πιο «συντηρητικούς» αλλά και μη να απορρίπτουν κάθετα την αισθητική του instagram, που αναπτύσσεται μέσα σε αυτό το πλαίσιο, με τη χρήση των filters και τη δημιουργία κοινότυπου περιεχομένου.
Οι influencers, τα stories, το tik tok παράγουν ένα βασικό προϊόν, κατασκευάζοντας πρότυπα και μια συγκεκριμένη αισθητική με διάφορες παραλλαγές. Ο κάθε λογαριασμός γίνεται ένα προσωπικό portfolio με τη selfie να κυριαρχεί —βέβαια στο παρελθόν πολύ περισσότερο— στη δυναμική των ινσταγκραμικών αλληλεπιδράσεων. Ωστόσο, υπάρχουν και πολλοί λογαριασμοί, ιδίως καλλιτεχνών, που χρησιμοποιούν το instagram με πολύ διαφορετικό τρόπο, δημιουργώντας νέες αισθητικές, όπως αυτήν της ρετρολαρίας, με το vintage στοιχείο να είναι πανταχού παρόν. Επίσης, χρησιμοποιούνται τεχνικές φωτισμού και συγκεκριμένες γωνίες, ενώ συνήθως ακολουθεί editing, συνεπώς υπάρχει μια δημιουργική διαδικασία μετά το κλικ. Άλλωστε, στην τέχνη της φωτογραφίας, μια εικόνα ή ένα τοπίο ή ένας άνθρωπος μέσα από έναν ειδικό χειρισμό, μια οπτική και μια συγκεκριμένη τεχνογνωσία μετατρέπεται σε έργο τέχνης. Αντιστοίχως, η selfie μπορεί να λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο.
Η έκθεση στο Cardiff πιθανότατα δίνει έμφαση στην ανάγκη του ανθρώπου να εξαίρει τον εαυτό του, να εκφράζεται στην κυριολεξία μέσα από αυτόν, παρουσιάζοντας τις δικές του ανησυχίες, τα μηνύματα, την οπτική των πραγμάτων ή απλώς το καλλιτεχνικό του κέφι. Οι εικόνες χρησιμοποιούνται σαν ένας επικοινωνιακός δίαυλος και η κάθε μορφή τους πολλές φορές μαρτυρά τις κοινωνικές συνθήκες και την εποχή μέσα στην οποία ζούμε. Οι selfies έχουν γίνει μέρος αυτών των κοινωνικών συνθηκών, ενώ, μάλιστα, έχουν γίνει και πρωταγωνιστικό αντικείμενο μέσα σε έργα τέχνης, τα οποία, ωστόσο, συνήθως σατιρίζουν τη σύγχρονη αυτή τάση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Van Gogh self-portrait unveiled at National Museum in Cardiff, bbc.com, διαθέσιμο εδώ
- ‘The original selfie?’: Cardiff borrows Van Gogh self-portrait for selfie show, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Είναι η selfie η εξέλιξη της τέχνης του πορτραίτου;, pillowfights.gr, διαθέσιμο εδώ
- EXHIBITION: Art of the Selfie National Museum Cardiff, museum.wales, διαθέσιμο εδώ
- Η SELFIE ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, artmajeur.com, διαθέσιμο εδώ
