Της Χαράς Γρίβα,
Ο Ιούλιος του 1974 σηματοδότησε μια κρίσιμη περίοδο για την Ελλάδα, καθώς η χώρα βρέθηκε σε μια φάση βαθιάς πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Μετά από επτά χρόνια στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974), η Ελλάδα βίωσε μια αναγέννηση της Δημοκρατίας και της ελευθερίας του Τύπου. Η επαναλειτουργία των εφημερίδων ήταν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γεγονότα αυτής της περιόδου, αποτυπώνοντας την αλλαγή που συντελούνταν στη χώρα.
Η δικτατορία των συνταγματαρχών, η οποία ξεκίνησε στις 21 Απριλίου 1967, επέβαλε αυστηρή λογοκρισία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι εφημερίδες υποχρεώνονταν να δημοσιεύουν μόνο ειδήσεις που είχαν εγκριθεί από το καθεστώς, και πολλές αναγκάστηκαν να κλείσουν ή να αλλάξουν το περιεχόμενό τους, ώστε να ευθυγραμμιστούν με την κυβερνητική προπαγάνδα. Οι εφημερίδες που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα ήταν τρεις πρωινές, η «Ακρόπολις», το «Βήμα» και ο «Ελεύθερος Κόσμος» και τρεις απογευματινές, η «Απογευματινή», τα «Νέα» και η «Εστία», ενώ στη Θεσσαλονίκη κυκλοφορούσε η εφημερίδα «Μακεδονία».
Οι εφημερίδες που εκδόθηκαν μέχρι και τις 23 Ιουλίου 1974, όπως μπορεί να γίνει αντιληπτό, σχολίαζαν την επικαιρότητα. Η τουρκική εισβολή της Κύπρου ήταν η σημαντικότερη είδηση που θα μπορούσε να καλύψει ο χουντικός Τύπος. Τόσο «το Βήμα», η «Ακρόπολις» και η «Απογευματινή» επέκριναν έντονα την τουρκική εισβολή και προέβαλαν την προσπάθεια της ελληνικής πλευράς, σε συνδυασμό πάντα με τις δυνάμεις του Ο.Η.Ε., να σταθεροποιήσει το πολιτικό κλίμα και να απομακρύνει το συντομότερο δυνατόν τα τουρκικά στρατεύματα, ενώ τα «Νέα» τόνισαν στο έντυπo εκείνης της ημέρας την άρνηση της Τουρκίας να συμβιβαστεί στα λεγόμενα του Ο.Η.Ε.
Ωστόσο, η κατάρρευση του χουντικού καθεστώτος στις 24 Ιουλίου 1974, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, άνοιξε τον δρόμο για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Η επαναφορά της ελευθεροτυπίας ήταν μία από τις πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η μετάβαση αυτή, δηλαδή από τη λογοκρισία στην ελευθεροτυπία εν μία νυκτί, όπως ήταν εύλογο, δεν ήταν εύκολη υπόθεση, καθώς ακόμα οι ειδήσεις μεταδίδονταν στο κοινό με έντονο το στοιχείο της παραπληροφόρησης, με βάση πάντα τις οδηγίες της Χούντας. Ακόμα και για την επιστράτευση που είχε κηρύξει η Ελλάδα, τα εν λόγω δημοσιεύματα προέρχονταν αποκλειστικά από τις στρατιωτικές ανακοινώσεις.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι εφημερίδες που είχαν αναγκαστεί να σιωπήσουν ή να παραποιήσουν την ειδησεογραφία τους άρχισαν να επαναλειτουργούν με νέες προοπτικές και ελπίδες. Η επιστροφή τους στην ελεύθερη δημοσιογραφία χαρακτηρίστηκε από μια έκρηξη δημιουργικότητας και ερευνητικής δημοσιογραφίας, καθώς οι δημοσιογράφοι επανάκτησαν τη δυνατότητα να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους και να αναζητούν την αλήθεια χωρίς φόβο για αντίποινα. Ο καταιγισμός των γεγονότων που έλαβαν χώρα από τη νύχτα της 23ης Ιουλίου με τη Σύσκεψη Γκιζίκη με μέλη του πολιτικού “γίγνεσθαι” μέχρι και την επιστροφή του αυτοεξόριστου Κωνσταντίνου Καραμανλή τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου προκάλεσε μία απότομη δημοσιογραφική απογείωση, η οποία επικεντρωνόταν σε ένα και μοναδικό πρωτοσέλιδο, το οποίο αφορούσε την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Οι πρώτες εφημερίδες που επανεκδόθηκαν ανήκαν σε ιστορικούς τίτλους όπως η «Καθημερινή», το «Βήμα» και η «Ελευθεροτυπία». Το κοινό υποδέχθηκε με ενθουσιασμό την επιστροφή αυτών των εφημερίδων, καθώς αποτελούσαν “φάρoυς” ενημέρωσης και αντικειμενικότητας σε μια ταραγμένη εποχή. Το ξημέρωμα της 24ης Ιουλίου, ο Τύπος “αναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες του”. Πληθώρα εφημερίδων έβαλε μπρος τις μηχανές και οι δημοσιογραφικές πένες “έπιασαν φωτιά”. Άλλες εφημερίδες, όπως η «Ακρόπολις» και η «Απογευματινή» των αδερφών Μπότση, ο «Ελεύθερος Κόσμος» του Κωνσταντόπουλου και η «Βραδυνή», η οποία ήταν ήδη έτοιμη να κυκλοφορήσει από το βράδυ της 23ης Ιουλίου και απλά περίμενε την έγκριση από τη Χούντα, ήταν οι πρώτες που κυκλοφόρησαν αμέσως με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Άλλες πάλι εφημερίδες κυκλοφόρησαν αργότερα, όπως, η «Αυγή» που κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 1974, ο «Ριζοσπάστης» που είχε να κυκλοφορήσει ελεύθερα από το 1947 και επανεκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1974 και η «Αθηναϊκή» που κυκλοφόρησε το 1981.
Πλέον οι εφημερίδες δε διακατέχονταν από το εθνικόφρονα λόγο, που ήταν το ιδεολογικό όπλο της Χούντας, αλλά προέταξαν την έννοια του ελληνικού έθνους και ενέταξαν όλους τους Έλληνες κάτω από αυτήν την «ομπρέλα», είτε ήταν δεξιοί είτε ήταν αριστεροί. Αυτό το έναυσμα το έδωσε πρώτος ο Κ. Καραμανλής με την ομιλία του την 24η Ιουλίου, όταν κατέφτασε στην Ελλάδα, για να αναλάβει τα καθήκοντά του. Με την επαναλειτουργία του Τύπου, η οποία πλέον ακολουθούσε τον δικό της δημοκρατικό δεοντολογικό χαρακτήρα, χάραξε την πορεία για την πλήρη αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα, η εφημερίδα «Μακεδονία» αναφέρεται στην οργάνωση και τη λειτουργία της Προεδρίας της Δημοκρατίας και αυτό θα γίνει με την αναδιάρθρωση του προσωπικού. Όσοι, δηλαδή, έχουν φιλοχουντικά φρονήματα και κρίνονται επικίνδυνοι για το δημοκρατικό πολίτευμα, θα απομακρύνονται από τα καθήκοντά τους. Δεν αφήνει πάντως ασχολίαστο και το γεγονός των εορτασμών από τους Έλληνες της πτώσης της Δικτατορίας.
Οι εφημερίδες της επόμενης ημέρας, της 25ης Ιουλίου, επανέφεραν την ορθή λειτουργία της χώρας. Η απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατούμενων, το οριστικό κλείσιμο της Γιάρου και η επιστροφή της ελληνικής ιθαγένειας σε όσους είχε αφαιρεθεί, ήταν οι κυριότεροι τίτλοι που κυριαρχούσαν στα πρωτοσέλιδα. Ήταν πλέον γεγονός, η χούντα έπεσε και η Ελλάδα έπρεπε να ξεκινήσει από το μηδέν την πορεία της. Μέσα στις επόμενες ημέρες, επέστρεψαν οι πολιτικοί κρατούμενοι από τα ξερονήσια της χώρας αλλά και αυτοεξόριστα δημόσια πρόσωπα, όπως η Μελίνα Μερκούρη, που είχαν διαφύγει στο εξωτερικό για να γλυτώσουν την σύλληψη από το καθεστώς.
Η επαναλειτουργία των εφημερίδων είχε σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Οι πολίτες είχαν πλέον τη δυνατότητα να ενημερώνονται για τα γεγονότα με περισσότερη ακρίβεια και αντικειμενικότητα. Επιπλέον, η ελευθεροτυπία ενίσχυσε τη δημόσια συζήτηση και την πολιτική συμμετοχή, καθώς οι εφημερίδες έγιναν πλατφόρμες για τη διατύπωση διαφορετικών απόψεων και την προώθηση του διαλόγου. Πλήθος κόσμου συνέρρεε σε περίπτερα για να προμηθευτεί εφημερίδες. Ειδικά τους πρώτους μήνες επανακυκλοφορίας των εφημερίδων οι πωλήσεις εκτοξεύτηκαν περίπου στις 760.000, αριθμός ρεκόρ για τα ελληνικά δεδομένα της εποχής.
Από πολιτική άποψη, η αποκατάσταση της ελευθεροτυπίας συνέβαλε στην εδραίωση της Δημοκρατίας και στην ενδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών. Οι εφημερίδες έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην παρακολούθηση της κυβέρνησης και στην ενίσχυση της διαφάνειας, λειτουργώντας ως αντίβαρο στην εξουσία και προωθώντας τη λογοδοσία.
Η επαναλειτουργία των εφημερίδων τον Ιούλιο του 1974 ήταν ένα κομβικό σημείο στην ελληνική ιστορία. Αντικατοπτρίζοντας την επαναφορά της Δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου, οι εφημερίδες ανανέωσαν τη δέσμευσή τους στην αντικειμενική και ελεύθερη ενημέρωση, προσφέροντας στους πολίτες τα εργαλεία που χρειάζονταν, για να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Η σημασία αυτής της περιόδου παραμένει αναμφισβήτητη, καθώς έθεσε τα θεμέλια για τη σύγχρονη δημοσιογραφία στην Ελλάδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βασίλης Λιόσης (2024), Μισός αιώνας από τη Μεταπολίτευση – Ορισμός, περιοδολόγηση, κομβικά γεγονότα, τάσεις, χρονοσειρές, αποτιμήσεις, Αθήνα: ΚΨΜ
- Αντώνης Κλάψης (2021), 1974 – Μεταπολίτευση, Αθήνα: Μεταίχμιο
- Συλλογικό Έργο (2024), Από την Δικτατορία στην Μεταπολίτευση: Ιστορίες μιας μετάβασης, Αθήνα: Θεμέλιο
- Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Εφημερίδων και Περιοδικού Τύπου, efimeris.nlg.gr, διαθέσιμο εδώ.
