Του Στέφανου Κωστούρου,
Το β’ μισό του 19ου αιώνα υπήρξε ομολογουμένως μια καθοριστική χρονική περίοδος για την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Η έξαρση των εθνικιστικών κινημάτων και τα γεγονότα που ακολούθησαν, δημιούργησαν όλες εκείνες τις συνθήκες, ώστε η ευρωπαϊκή ήπειρος στη δύση του αιώνα να βιώνει τεράστιες εδαφικές και κοινωνικές μεταλλαγές. Στην περίπτωση της Γερμανίας, οι αλλαγές αυτές ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με τον Πρώσο πρωθυπουργό και μετέπειτα καγκελάριο, Όττο φον Μπίσμαρκ. Ο Μπίσμαρκ ή Βίσμαρκ (1815–1898), γόνος πρωσικής αριστοκρατικής οικογένειας, από τα πρώτα πολιτικά του βήματα διακρινόταν για τον ρεαλισμό των αποφάσεών του. Άλλωστε, ήταν ένας από τους εκφραστές της λεγόμενης Realpolitik, της πολιτικής όχι του ιδανικού, αλλά του ρεαλισμού.
Ως πρωθυπουργός της Πρωσίας (1862) προσπάθησε να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες στο εσωτερικό του κράτους, περιορίζοντας τη δύναμη των φιλελευθέρων, που έβαζαν φρένο στην αύξηση των αμυντικών δαπανών και των φόρων, ώστε γρήγορα η Πρωσία να αναδειχθεί σε αναπτυσσόμενη δύναμη εντός της Γερμανικής Συνομοσπονδίας*. Πρωταρχικός στόχος του Μπίσμαρκ ήταν η επικράτηση της Πρωσίας έναντι της Αυστρίας. Πίστευε ότι μία πετυχημένη ένωση των γερμανικών κρατών θα ήταν εφικτή μόνο υπό την αρχηγία της Πρωσίας. Και αυτό το κατάφερε εκμεταλλευόμενος και τις διεθνείς συγκυρίες. Το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου (1854–1856) οδηγεί την Αυστρία σε δυσχερή θέση. Ο Μπίσμαρκ, θέλοντας να καθαιρέσει την Αυστρία από ηγέτιδα δύναμη, δημιουργεί ένταση με τη Δανία στο παλαιό ζήτημα δύο επαρχιών του Χόλσταϊν και του Σλέσβιγκ. Η ένταση αυτή θα οδηγηθεί σε σύγκρουση μεταξύ του Αυστροπρωσικού συνασπισμού και της Δανίας, όπου και θα ηττηθεί. Ωστόσο η συμμαχία θα μετατραπεί σε αναμέτρηση αντιπάλων για τη μοιρασιά της λείας. Οι εχθροπραξίες που ακολούθησαν το 1866, γνωστές ως Πόλεμος των Εφτά Εβδομάδων, έληξαν με νίκη των Πρώσων. Οι Αυστριακοί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις όποιες αξιώσεις για το Σλέσβιγκ και το Χόλσταϊν, καθώς και τη Βενετία. Σύντομα, η Γερμανική Συνομοσπονδία διαλύθηκε, ανοίγοντας το δρόμο για την ενοποίηση του Μπίσμαρκ.
Για να επιτευχθεί το σχέδιο της ένωσης, ωστόσο, απαιτούνταν και επιπλέον ενέργειες στο εσωτερικό που σχετίζονταν με την εμπιστοσύνη του λαού στο νέο εγχείρημα. Ο Μπίσμαρκ, θέλοντας να ενισχύσει την κεντρική κυβέρνηση της συνομοσπονδίας που σχεδίαζε, πήγε κόντρα στα συμφέροντα των γαιοκτημόνων και της άρχουσας τάξης, συνάπτοντας συμφωνία με τους σοσιαλιστές να στηρίξουν το εγχείρημα με αντάλλαγμα την καθολική ψηφοφορία. Το τελικό βήμα για την ολοκλήρωση της γερμανικής ενότητας επήλθε με τον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο του 1870–1871. Ο φον Μπίσμαρκ γνώριζε πως ένας πόλεμος με τη Γαλλία θα συνάσπιζε όλα τα γερμανικά κράτη (και κυρίως αυτά που δε συμμετείχαν στη συνομοσπονδία, όπως η Βαυαρία, η Βυρτεμβέργη και άλλα νοτιογερμανικά κρατίδια), αυξάνοντας τον γερμανικό εθνικισμό. Η αφορμή δεν άργησε να δοθεί. Ο ισπανικός θρόνος χηρεύει και ξεκινά η διαδικασία διαδοχής. Ένας εκ των ενδιαφερομένων είναι ο πρίγκιπας Λεοπόλδος, μακρινός συγγενής του Πρώσου βασιλιά και μέλος της πρωσικής δυναστείας. Γρήγορα η Γαλλία, η Βρετανία και η Αυστρία ζητούν την απόσυρση του πρίγκιπα, θεωρώντας πως η υποψηφιότητά του έθετε σε κίνδυνο την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη, αλλά κυρίως έθετε τη Γαλλία σε έναν μελλοντικό εχθρικό κλοιό.
Η υποψηφιότητα του Λεοπόλδου τελικά αποσύρθηκε, παρά τη διαφωνία του Μπίσμαρκ, ο οποίος έχοντας στα χέρια του το τηλεγράφημα του βασιλιά Γουλιέλμου (της Πρωσίας), που αναφερόταν στην απόρριψη του γαλλικού αιτήματος για μόνιμο αποκλεισμό του πρωσικού οίκου στη διεκδίκηση του ισπανικού θρόνου, δημοσίευσε αποσπάσματα του τηλεγραφήματος. Με την αποσπασματική δημοσίευση, φάνηκε πως ο Γουλιέλμος απάντησε προσβλητικά στη γαλλική πλευρά, κάτι το οποίο στην πραγματικότητα δε συνέβη. Ωστόσο, η κίνηση αυτή ήταν αρκετή να προκληθεί ένταση μεταξύ των δύο χωρών και τελικά να οδηγηθούν σε σύγκρουση. Οι Γάλλοι ηττήθηκαν στη μάχη του Σεντάν στη Βορειοανατολική Γαλλία την 1η Σεπτεμβρίου 1870. Την επομένη, 2 Σεπτεμβρίου 1870, ο αυτοκράτορας της Γαλλίας Ναπολέων Γ΄ μαζί με 100.000 στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν και η αυτοκρατορία κατέρρευσε. Ωστόσο, η Γαλλία συνέχισε τον πόλεμο μέχρι τη μάχη του Μετς στη Βορειοανατολική Γαλλία, όπου 180.000 Γάλλοι αιχμαλωτίστηκαν και υπογράφηκε η συνθηκολόγηση τον Φεβρουάριο του 1871 μεταξύ του Γάλλου πρωθυπουργού Αντόλφ Τιέρ και του Μπίσμαρκ. Η Συνθήκη επέβαλε στη Γαλλία την καταβολή πέντε δισεκατομμυρίων φράγκων ως πολεμική αποζημίωση, καθώς και την προσάρτηση της Αλσατίας και της Λωρραίνης στη Γερμανία.
Στη διάρκεια του Γαλλοπρωσικού πολέμου ο Μπίσμαρκ κατάφερε να πραγματοποιήσει αυτό που τόσα χρόνια σχεδίαζε και υλοποιούσε βήμα–βήμα. Στις 18 Ιανουαρίου 1871, στην αίθουσα των Κατόπτρων στις Βερσαλλίες ανακηρύσσεται η Γερμανική Αυτοκρατορία. Όλα τα γερμανικά κράτη (πλην της Αυστρίας), που δεν είχαν απορροφηθεί ήδη από την Πρωσία, διακήρυξαν την υποταγή τους στον αυτοκράτορα ή κάιζερ πλέον Γουλιέλμο Α’. Λίγους μήνες μετά, στις 21 Μαρτίου, ο Όττο φον Μπίσμαρκ τιμήθηκε με τον τίτλο του πρίγκιπα και διορίστηκε καγκελάριος του Β’ Ράιχ. Το όραμα του Πρώσου πολιτικού είχε γίνει πραγματικότητα και ένα νέο εθνικό κράτος πήρε σάρκα και οστά, όχι «με ομιλίες και αποφάσεις της πλειοψηφίας, αλλά με σίδερο και αίμα», όπως ο ίδιος είχε δηλώσει για τη διευθέτηση των μεγάλων σύγχρονων ζητημάτων.
*Η Γερμανική Συνομοσπονδία ήταν συνομοσπονδία ως επί το πλείστον γερμανόφωνων κρατιδίων μεταξύ του 1815 και του 1866. Ιδρύθηκε στις 8 Ιουνίου 1815 στο συνέδριο της Βιέννης και διαδέχτηκε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους, η οποία διαλύθηκε το 1806. Το ιδρυτικό σύμφωνο (το λεγόμενο Deutsche Bundesakte) υπογράφηκε από 39 μέλη κράτη, 35 δουκάτα και 4 ελεύθερες πόλεις.[1] Η έκταση της συνομοσπονδίας έφτανε το 1815 τα 630.100 τ.χλμ., ο πληθυσμός της ήταν 29,2 εκατομμύρια, ενώ το 1865 έφτασε τα 47,7 εκατομμύρια.
Βιβλιογραφία
- Stapley Ron-Rayner Ed, Ανατρέποντας την Ιστορία, Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2002
- E. M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, 4η Έκδοση, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006
- https://www.sansimera.gr/biographies/1413
