Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Η αποδημία αναφέρεται στη μαζική ή μεμονωμένη μετακίνηση ανθρώπων από έναν τόπο διαμονής σε έναν άλλο. Αυτή η μετακίνηση, μπορεί να είναι προσωρινή ή μόνιμη και συνήθως συμβαίνει είτε εκούσια είτε λόγω αναγκαστικών συνθηκών. Οι κύριοι λόγοι που οδηγούν σε αυτή την απόφαση περιλαμβάνουν οικονομικές ευκαιρίες, πολιτικές συγκρούσεις, πόλεμο, καταστροφές, κλιματικές αλλαγές και άλλους κοινωνικούς ή πολιτιστικούς παράγοντες. Η αποδημία έχει επιπτώσεις τόσο στις χώρες προορισμού όσο και στις χώρες προέλευσης των ατόμων, καθώς επηρεάζει την οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική τους.
Τα αίτια που οδηγούν κάποιον να αποδημήσει ποικίλουν και ενδεικτικά μπορεί να είναι:
Πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά:
Κατά πρώτον, εμπόλεμες συγκρούσεις ή η απειλή πολέμου μπορεί να αναγκάσει πολλούς ανθρώπους να εγκαταλείψουν την χώρα τους για να προστατευτούν και να αναζητήσουν ασφάλεια αλλού. Αφετέρου, η φυγή από πολιτικές διώξεις όταν ένα άτομο είναι καταδιωκόμενο ή απειλείται από τις αρχές της χώρας του λόγω πολιτικών πεποιθήσεων ή δραστηριοτήτων, μπορεί να το ωθήσουν να αποδράσει σε άλλη χώρα για προστασία. Επιπλέον, η αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και ασφάλειας ακόμα και όταν δεν υπάρχει άμεση απειλή είναι ένα ισχυρό κίνητρο. Οι άνθρωποι μπορεί να επιθυμούν να μεταναστεύσουν σε χώρες με καλύτερες συνθήκες ζωής, καλύτερη ποιότητα εκπαίδευσης, υγειονομική περίθαλψη και γενικότερη οικονομική ευημερία. Λόγω αποδημίας για κάποιους, μπορεί να αποτελέσει και η επιθυμία για αναζήτηση καλύτερων οικονομικών ευκαιριών, όπως η ανεύρεση εργασίας με καλύτερο μισθό ή η δυνατότητα επιχειρηματικής επιτυχίας σε άλλη χώρα. Τα παραπάνω, αναδεικνύουν την ανάγκη της διεθνούς προστασίας και συνεργασίας για την ενίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προστασία των ανθρώπων σε κρίσιμες καταστάσεις.
Προσωπικά και ακαδημαϊκά:
Η προσωπική επιθυμία των ανθρώπων για αλλαγή και ανάπτυξη, καθώς και για μια ευημερούσα ζωή για τον εαυτό και την οικογένεια τους επίσης οδηγούν στην αποδημία. Ορισμένοι άνθρωποι επιθυμούν να ζήσουν σε νέες χώρες και περιβάλλοντα για να εξερευνήσουν διαφορετικούς πολιτισμούς, να μάθουν νέες γλώσσες και να ανακαλύψουν διαφορετικούς τρόπους ζωής. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να προσφέρει νέες ευκαιρίες για επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη, όπως πρόσβαση σε κορυφαία εκπαιδευτικά προγράμματα ή επαγγελματικές ευκαιρίες που δεν είναι διαθέσιμες στην πατρίδα.
Οικολογικά:
Η αύξηση της συχνότητας και της έντασης φυσικών καταστροφών, όπως τυφώνες, πλημμύρες, σεισμοί και πυρκαγιές, μπορεί να αναγκάσει ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις περιοχές τους για να προστατευτούν και να επιβιώσουν. Επιπλέον, η αύξηση της θερμοκρασίας, η ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, η ερημοποίηση και οι αλλαγές στις καιρικές συνθήκες επηρεάζουν αρνητικά τις γεωργικές παραγωγές, την παροχή νερού και τις συνθήκες διαβίωσης, κάνοντας πολλές περιοχές ακατάλληλες για μόνιμη κατοίκηση. Οι οικολογικές αλλαγές, μπορούν να επηρεάσουν τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα, διαταράσσοντας τις τοπικές οικονομίες και αναγκάζοντας τους ανθρώπους να μετακινηθούν για να βρουν άλλες πηγές διαβίωσης. Η αποδημία για οικολογικούς λόγους, αναδεικνύει την ανάγκη για παγκόσμια συνεργασία και δράση για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων και η ασφάλεια των ανθρώπων.
Η αποτελεσματική εφαρμογή μηχανισμών ενσωμάτωσης (Integration Mechanisms), είναι κρίσιμη για τη δημιουργία μιας πλουραλιστικής και ενιαίας κοινωνίας, που σέβεται την διαφορετικότητα και προάγει την ισότητα ευκαιριών. Η ανάλυση αυτών των θεμάτων είναι σημαντική για την κατανόηση των συνεπειών της αποδημίας και για τη βελτίωση των πολιτικών που αφορούν τη μετανάστευση και την ενσωμάτωση. Οι μηχανισμοί ενσωμάτωσης των αποδημούντων στην κοινωνία, είναι κρίσιμοι για την επιτυχία της ένταξής τους και την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής. Σε αυτούς περιλαμβάνονται μια σειρά από πολιτικές, προγράμματα και πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην υποστήριξη των αποδημούντων και στη διευκόλυνση της ενσωμάτωσής τους στις νέες κοινότητες.
Το νομικό καθεστώς και τα πολιτικά δικαιώματα είναι βασικά στοιχεία για την ενσωμάτωση των μεταναστών και των προσφύγων στην κοινωνία. Εδώ περιλαμβάνονται το άσυλο, η ανθρωπιστική προστασία και οι απαραίτητες διαδικασίες για την απόκτηση άδειας παραμονής και εργασίας σε μια χώρα. Αναλυτικότερα, τα κράτη υποχρεούνται να παρέχουν άσυλο σε άτομα που διώκονται λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Το άσυλο, τους προσφέρει προστασία και το δικαίωμα να παραμείνουν στη χώρα υποδοχής. Η ανθρωπιστική προστασία, καλύπτει όσους δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για άσυλο, αλλά χρειάζονται προστασία λόγω γενικευμένης βίας ή παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η παροχή άδειας παραμονής επιτρέπει στους αποδημούντες να παραμείνουν νόμιμα στη χώρα υποδοχής για συγκεκριμένη χρονική περίοδο, με δυνατότητα ανανέωσης ή απόκτησης μόνιμης διαμονής.
Οι μετανάστες ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στις τοπικές κοινότητες, στις δημόσιες συζητήσεις και στις εκλογικές διαδικασίες, όπου αυτό είναι δυνατό. Ένα ακόμα βασικό ζήτημα είναι η απόκτηση της ιθαγένειας. Αυτό είναι που προσφέρει πλήρη πολιτικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα ψήφου και τη δυνατότητα πλήρους συμμετοχής στην πολιτική και κοινωνική ζωή μιας χώρας. Οι διαδικασίες για την απόκτηση της ιθαγένειας περιλαμβάνουν την κατοχή μόνιμης άδειας παραμονής, τη γνώση της γλώσσας και της κουλτούρας της χώρας υποδοχής και την τήρηση συγκεκριμένων χρονικών απαιτήσεων παραμονής. Η παροχή νομικού καθεστώτος και πολιτικών δικαιωμάτων, αποτελεί θεμέλιο λίθο για την επιτυχή ενσωμάτωση των αποδημούντων στην κοινωνία, προάγοντας την ασφάλεια, την σταθερότητα και την συμμετοχή τους στην κοινωνική και οικονομική ζωή.
Ανάγκη αποτελεί επίσης και η παροχή εκπαίδευσης και κατάρτισης, δίνοντας τους πρόσβαση σε εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως μαθήματα γλώσσας και επαγγελματικής κατάρτισης. Η υποστήριξη για τη σχολική εκπαίδευση των παιδιών των αποδημούντων και προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων για την απόκτηση δεξιοτήτων που απαιτούνται στην αγορά εργασίας, κρίνεται αναγκαίο να είναι διαθέσιμα. Επιπροσθέτως, η διαθεσιμότητα υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικών υπηρεσιών αποτελεί προϋπόθεση για την καλή ποιότητα διαβίωσης τους. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, ψυχολογικής υποστήριξης και κοινωνικές υπηρεσίες είναι αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα των ανθρώπων αυτών μαζί με την επακόλουθη ενημέρωση τους σχετικά με την προσβασιμότητα σε προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας.
Η ύπαρξη χώρου για εκείνους στην αγορά εργασίας με την παροχή δυνατοτήτων, όπως συνεργασία με εργοδότες για την προώθηση της πολυμορφίας και την αποφυγή των επαγγελματικών διακρίσεων ή προγράμματα αναγνώρισης και επικύρωσης των επαγγελματικών προσόντων και εμπειρίας που αποκτήθηκαν στο εξωτερικό είναι ακόμα ένας μηχανισμός ενσωμάτωσης, συνδυαστικά με την εξασφάλιση της ασφαλούς και προσιτής στέγασης τους, μέσω προγραμμάτων υποστήριξης για την εύρεση και διατήρηση κατοικίας.
Καταληκτικά, κρίνεται αναγκαία η αναφορά στην κοινωνική και πολιτιστική ενσωμάτωση. Δραστηριότητες που προάγουν την αλληλεπίδραση και την κατανόηση μεταξύ των αποδημούντων και των τοπικών κοινοτήτων, όπως προγράμματα υποστήριξης για τη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας και της πολιτιστικής κληρονομιάς τους ή εκδηλώσεις και πρωτοβουλίες που ενθαρρύνουν την κοινωνική συνοχή και τη συμμετοχή στην τοπική κοινότητα θα ήταν σίγουρα εξαιρετικά βοηθητικές ενέργειες. Γενικότερες πρωτοβουλίες που ενθαρρύνουν την κοινωνική συνοχή και τη συμμετοχή στην τοπική κοινότητα θεωρούνται ακόμη ένας μηχανισμός ενσωμάτωσης.
Οι συνεργασίες μεταξύ τοπικών αρχών, οργανισμών και κοινοτήτων για την υλοποίηση προγραμμάτων που στοχεύουν στην ενσωμάτωση και την κοινωνική συνοχή, η προώθηση της συμμετοχής των αποδημούντων σε τοπικά συμβούλια, ομάδες δράσης και οργανώσεις, δίνοντάς τους φωνή και ρόλο στη διαμόρφωση της κοινότητας και η οργάνωση αθλητικών εκδηλώσεων και τουρνουά που προάγουν την ομαδικότητα, τη συνεργασία και την αλληλοκατανόηση μεταξύ αποδημούντων και τοπικών κατοίκων, κρίνονται αναγκαία. Η επιτυχία αυτών των πρωτοβουλιών εξαρτάται από τη συνεργασία και τη δέσμευση όλων των μερών της κοινωνίας και η ενσωμάτωση των αποδημούντων, δημιουργεί μια πιο ποικιλόμορφη, πλούσια και ανθεκτική κοινωνική δομή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών στην Ελλάδα, συλλογικό έργο, επιμέλεια Αντώνης Μωυσίδης, Δέσποινα Β. Παπαδοπούλου, Εκδόσεις κριτική, 2011
- Η κοινωνική ενσωμάτωση, Dominique Schnapper, μετάφραση Ξενοφών Γιαταγάνας, επιμέλεια Δέσποινα Παπαδοπούλου, Εκδόσεις κριτική, 2008
