Της Ανδριάνας Κοντού,
Περίπου οι μισοί άνθρωποι σε όλον τον κόσμο διαβιούν σήμερα σε δημοκρατικά καθεστώτα. Ήδη από τη δεκαετία του 1960, πολλά κράτη έχουν μπει σε μια διαδικασία εκδημοκρατισμού, δια της οποίας προσπαθούν να οικοδομήσουν τους θεσμούς και τις διαδικασίες που απαιτεί η μετατροπή τους σε σταθερές Δημοκρατίες. Από τότε και έως σήμερα, το εκδημοκρατισμένο αντιπροσωπευτικό μοντέλο εδραιώνεται και επεκτείνεται παγκοσμίως. Το 1999, 191 χώρες φαίνεται να διενεργούν ελεύθερες εκλογές.
Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες ανακύπτουν ερωτήματα αναφορικά με την ποιότητα της αντιπροσωπευτικής φιλελεύθερης Δημοκρατίας στις ίδιες τις χώρες στις οποίες πρωτοεμφανίστηκε. Ευδοκιμεί, άραγε, σήμερα η Δημοκρατία και η πολιτική συμμετοχή; Εντοπίζονται δημοκρατικά ελλείματα στον τρόπο διακυβέρνησης; Ζούμε σε πραγματικά ελεύθερα δημοκρατικά κράτη ή βιώνουμε καθεστώτα της λεγόμενης κατ΄ επίφαση Δημοκρατίας;
Αναμφίβολα, τα ερωτήματα αυτά απασχόλησαν τους πολιτικούς επιστήμονες, οι οποίοι προσπαθούν να ερμηνεύσουν τους μετασχηματισμούς της φιλελεύθερης Δημοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούν ότι ενώ, στις μέρες μας, η τυπική διάσταση των δημοκρατικών θεσμών διατηρείται λίγο πολύ αμετάβλητη, η πολιτική και η διακυβέρνηση περνούν σταδιακά στον έλεγχο προνομιούχων ομάδων με έναν τρόπο που θυμίζει προδημοκρατικούς καιρούς.
Οι εκλογές πραγματοποιούνται κανονικά και μπορούν ακόμη να διατηρήσουν ή να αλλάξουν Κυβερνήσεις. Ωστόσο, πίσω από αυτήν τη «βιτρίνα» μιας δημοκρατικής διαδικασίας υπάρχουν διαπραγματεύσεις και συνδιαλλαγές ανάμεσα στις εκλεγμένες Κυβερνήσεις και τα κυρίαρχα οικονομικά στρώματα, που εκπροσωπούν σχεδόν αποκλειστικά τα συμφέροντα των επιχειρήσεων. Οι πολιτικοί επιστήμονες προτείνουν να ονοματίσουμε αυτήν τη νέα φάση, όπου η πολιτική διαμορφώνεται ουσιαστικά στο παρασκήνιο και όχι στο προσκήνιο των πολιτικών εξελίξεων, ως «μεταδημοκρατική».
Η καθιέρωση του όρου Μεταδημοκρατία στη σύγχρονη πολιτική και κοινωνική έρευνα οφείλεται στο ομώνυμο βιβλίο του Βρετανού κοινωνιολόγου και πολιτικού επιστήμονα Colin Crouch, το οποίο κυκλοφόρησε το 2004. Αναφέρεται σε κράτη τα οποία κυβερνώνται από δημοκρατικά καθεστώτα, σε κράτη δηλαδή όπου διεξάγονται εκλογές, αλλάζουν οι Κυβερνήσεις και υπάρχει ελευθερία λόγου και έκφρασης, αλλά η δημοκρατική τους φύση βαθμιαία παρακμάζει στον βωμό των οικονομικών κυρίως συμφερόντων. Για παράδειγμα, αν λάβει κανείς υπόψη την περίπτωση της Ουγγαρίας ή της Πολωνίας θα αντιληφθεί ότι ενώ λειτουργεί τυπικά η Δημοκρατία, οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται εντός άλλων μηχανισμών και διαδικασιών, συνήθως μη δημοκρατικών.
Το φαινόμενο αυτό αγγίζει και τη χώρα μας. Ναι, η Ελλάδα, η χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία είναι θύμα αυτής της κατάστασης. Οι συνθήκες για τη «μεταδημοκρατία» στη χώρα μας ρίζωσαν στα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης και φαίνεται πως και σήμερα καλά κρατούν. Προς επίρρωση του παραπάνω ισχυρισμού, θα παρουσιαστούν δύο φράσεις του Crouch που περιγράφουν τη μεταδημοκρατική φύση της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τον Crouch, στο μεταδημοκρατικό καθεστώς «οι οικονομικώς ισχυροί χρησιμοποιούν εργαλεία με τα οποία επιβάλλουν την ισχύ τους, ενώ ο Δήμος αποδυναμώνεται». Αδιαμφισβήτητα, οι Έλληνες πολίτες είναι καθημερινά κοινωνοί του οικονομικού πλουτισμού των μεγάλων επιχειρήσεων και ταυτόχρονα του οικονομικού μαρασμού των απλών πολιτών στο όνομα της ξενόφερτης ακρίβειας που προκλήθηκε κυρίως από τις δύο πολεμικές συρράξεις που μαίνονται στα σύνορα της Ευρώπης.
Συνάμα, ο Crouch υπογραμμίζει ότι στο μεταδημοκρατικό καθεστώς «όλα τα συστατικά μέρη της Δημοκρατίας επιβιώνουν, ωστόσο οι πολίτες περιορίζονται στον ρόλο παθητικών και χειραγωγημένων ατόμων». Αδιαμφισβήτητα, οι πολίτες με στοιχειώδη εκπαίδευση αντιλαμβάνονται ότι αυτή η φράση χαρακτηρίζει τον μέσο Έλληνα, ο οποίος ενημερώνεται από τα χειραγωγημένα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και διατυπώνει μία άποψη που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, παρατηρείται ότι ακόμα και αν κάποιος είναι συνειδητοποιημένος, νιώθει ανίκανος να αλλάξει την κατάσταση, ασκώντας τη λεγόμενη πολιτική του «καναπέ».
Συμπερασματικά, η μελέτη του φαινομένου της μεταδημοκρατίας, όπως την περιγράφει ο Crouch, καθώς και η ανάλυση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, μας καθιστούν σίγουρα απαισιόδοξους για το μέλλον της Δημοκρατίας στη χώρα μας, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Η άνοδος της Ακροδεξιάς στην Ελλάδα και την Ευρώπη, η διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών, η διαφθορά και η πόλωση συνιστούν μερικά από τα φαινόμενα που επιβεβαιώνουν τα προαναφερθέντα. Ίσως, οι λίγοι «ρομαντικοί», οπτιμιστές και αισιόδοξοι να εξακολουθούν να ατενίζουν με αισιοδοξία το μέλλον της Δημοκρατίας, ωστόσο σίγουρα οι Αρχαίοι Έλληνες δεν θα είναι περήφανοι για το πώς τα έχουμε καταφέρει.
Η ύπαρξη ενεργών κινημάτων συνιστά κρίσιμο παράγοντα για την ανάσχεση του φαινομένου της μεταδημοκρατίας. Τα κινήματα αυτά θα πρέπει να έχουν αφετηρία τους τον λαό και την προάσπιση των δικαιωμάτων του. Χαρακτηριστικά, για τον Crouch τρία κινήματα θα μπορούσαν να επιτελέσουν αυτήν τη λειτουργία τα τελευταία χρόνια: ο φεμινισμός, ο περιβαλλοντισμός και ο ξενοφοβικός λαϊκισμός, ως μέσο καταπολέμησης της παγκοσμιοποίησης και της παρακμής των κοινωνικών ταυτοτήτων. Συνεπώς, η λύση είναι στα χέρια μας. Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά αποτελεί το αντίδοτο πάσης φύσεως αντιδημοκρατικής πρακτικής. Μήπως ήρθε η ώρα να παλέψουμε για το μέλλον μας;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Το νέο πρόβλημα της Ελλάδας: μεταδημοκρατία, efsyn, διαθέσιμο εδώ
