Του Κώστα Πασχάλη,
Την περασμένη εβδομάδα, κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, οι ηγέτες της Εσθονίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Πολωνίας υπέγραψαν επιστολή προς την Ε.Ε., ζητώντας πολιτική και οικονομική συμμετοχή στην κατασκευή αμυντικής γραμμής κατά μήκος των ανατολικών συνόρων με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Σκοπός είναι η προστασία από στρατιωτικές και υβριδικές απειλές, με το εκτιμώμενο κόστος να ανέρχεται στα € 2,5 δισ. Ένα ερώτημα το οποίο γεννάται είναι ο λόγος, για ποιον λόγο να το ζητήσουν; Έχουν όλες οι χώρες την ίδια αιτία;
Ας αρχίσουμε με την Εσθονία. Η Εσθονία θεωρεί την εξωτερική ανάμειξη (της Ρωσίας) στην εσωτερική πολιτική ως τη σημαντικότερη απειλή για την ασφάλειά της, μαζί με τις κυβερνοεπιθέσεις και την επιδείνωση του διεθνούς κανονιστικού πλαισίου. Επίσης, προβλέπει ότι αυτές οι απειλές θα παραμείνουν κυρίαρχες την επόμενη δεκαετία, μαζί με την οικονομική αστάθεια και την ανεξέλεγκτη μετανάστευση. Η ρωσική κυβέρνηση αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλειά της, με κύριους εταίρους ασφαλείας τα μέλη του Ν.Α.Τ.Ο. και τις ΗΠΑ. Η Εσθονία θεωρεί την Ε.Ε. ως διατλαντικό γεωπολιτικό σχέδιο με το Ν.Α.Τ.Ο. ως «ραχοκοκαλιά», ενώ υποστηρίζει την πρωτοβουλία PESCO και τις προσπάθειες ενίσχυσης της αμυντικής βιομηχανίας της Ε.Ε. για την ενίσχυση της εθνικής ασφάλειας.
Η Λετονία θεωρεί κύριες απειλές για την ασφάλειά της, όπως και η Εσθονία, την εξωτερική ανάμειξη και τις κυβερνοεπιθέσεις (της Ρωσίας), και εργάζεται εντατικά για την ανάπτυξη δυνατοτήτων κυβερνοασφάλειας (λόγω της ολοένα αυξανόμενης ψηφιοποίησης του κράτους). Αντιλαμβάνεται επίσης την ανεξέλεγκτη μετανάστευση ως απειλή, αλλά όχι την οικονομική αστάθεια που μπορεί να προκληθεί. Επίσης, θεωρεί τη Ρωσία ως τον πιο απειλητικό παράγοντα, ειδικά μετά τον πόλεμο με τη Γεωργία το 2008 και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Σαν χώρα παραμένει διχασμένη απέναντι στη Ρωσία, μιας και οι Ρώσοι αποτελούν περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού της. Αρχικά απρόθυμη να συμμετάσχει στη PESCO, όμως το θεωρεί πλέον χρήσιμο, καθώς ενισχύει την ασφάλειά της, και συμπληρώνει το ρόλο του Ν.Α.Τ.Ο..
Η Λιθουανία, επίσης θεωρεί ως σημαντικότερες απειλές τις κυβερνοεπιθέσεις και την ανάμειξη στην εσωτερική πολιτική σκηνή. Επιπλέον, ανησυχεί για την ενεργειακή της ασφάλεια, λόγω της εξάρτησής της από τη ρωσική Gazprom, αν και οι κινήσεις απεξάρτησης έχουν μειώσει αυτήν την απειλή. Θεωρεί τη Ρωσία τον πιο απειλητικό δρώντα, ενισχυόμενο από την επιθετική ρωσική πολιτική και την αυξανόμενη εξάρτηση της Λευκορωσίας από τη Ρωσία. Η κριτική του πρώην προέδρου Trump για τις αμυντικές δαπάνες του Ν.Α.Τ.Ο. οδήγησε σε αύξηση του στρατιωτικού προϋπολογισμού της Λιθουανίας από 1,75% του ΑΕΠ το 2017, σε 2,01% το 2018. Η Λιθουανία υποστηρίζει τη στενότερη συνεργασία της Ε.Ε. στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας και ηγείται ενός έργου PESCO για την ταχεία ανταπόκριση στον κυβερνοχώρο. Συμμετέχει επίσης στο σχέδιο στρατιωτικής κινητικότητας, το οποίο θεωρεί προς το συμφέρον τόσο του Ν.Α.Τ.Ο., όσο και της Ε.Ε..
Η Πολωνία έχει μια μακρά και περίπλοκη ιστορία συγκρούσεων και κατακτήσεων από τη Ρωσία (ομοίως και οι βαλτικές χώρες), με αποκορύφωμα την κατοχή της Πολωνίας από τη Σοβιετική Ένωση κατά τον 20ό αιώνα. Αυτή η ιστορική μνήμη ενισχύει την αίσθηση της απειλής από τη Ρωσία. Η Πολωνία είναι μέλος του Ν.Α.Τ.Ο. και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δύο οργανισμών που η Ρωσία θεωρεί ως αντιπάλους. Η αυξανόμενη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στα δυτικά σύνορά της και η εχθρική ρητορική της Μόσχας προς το Ν.Α.Τ.Ο. εντείνουν τις ανησυχίες της Πολωνίας για την εθνική της ασφάλεια. Η Ρωσία έχει επίσης κατηγορηθεί για τη χρήση υβριδικών μεθόδων, όπως κυβερνοεπιθέσεις, παραπληροφόρηση και οικονομική πίεση, για να αποσταθεροποιήσει άλλες χώρες. Αυτές οι τακτικές ενισχύουν τον φόβο της Πολωνίας για πιθανή ρωσική παρέμβαση στην εσωτερική της πολιτική και κοινωνία. Η Ρωσία διατηρεί μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη στα σύνορά της με την Ανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου του Καλίνινγκραντ, που αποτελεί μια στρατιωτικά οχυρωμένη περιοχή. Η αυξημένη στρατιωτική παρουσία και δραστηριότητα της Ρωσίας κοντά στα πολωνικά σύνορα αποτελεί άμεση στρατιωτική απειλή.
Η Πολωνία έχει συμμετάσχει σε τέσσερις Σχηματισμούς Μάχης της Ε.Ε. (EU Battlegroups), ως επικεφαλής χώρα, με πιο σημαντική τη συμμετοχή της στη μάχιμη μονάδα Visegrád. Παρότι η οικονομική της συμβολή στον μηχανισμό Athena είναι περιορισμένη (3%), υποστηρίζει έναν ευρύτερο καταμερισμό οικονομικών βαρών. Η συμμετοχή της στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ε.Ε. είναι σημαντική, με παρουσία στα Βαλκάνια και στην Αφρική. Η Πολωνία ενδιαφέρεται για τη σταθερότητα στα Βαλκάνια και την ευρύτερη πολιτική της θέση, ιδιαίτερα ενόψει της διεύρυνσης της Ε.Ε. Επίσης, δραστηριοποιείται στην Αφρική. για ενίσχυση της οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας.
Έχει περιορισμένη παρουσία στην PESCO, με δώδεκα συμμετοχές και μόνο μία ως χώρα-ηγέτης. Δίνει έμφαση στα έργα ενεργοποίησης δυνατοτήτων, όπως η «Στρατιωτική Κινητικότητα» ή «Στρατιωτικός Σένγκεν». Παρόμοιο πρόγραμμα του Ν.Α.Τ.Ο. δεν έχει προχωρήσει λόγω νομικών εμποδίων. Η Πολωνία υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Ε.Ε. για να δείξει τη συμπληρωματική και μη ανταγωνιστική σχέση Ε.Ε.-Ν.Α.Τ.Ο. στον τομέα της ασφάλειας. Η συμμετοχή της στην PESCO (Permanent Structured Cooperation) επικυρώθηκε μετά από επίσημη επιστολή των Πολωνών Υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας προς την Ύπατη Εκπρόσωπο, αναφέροντας την υπεροχή του Ν.Α.Τ.Ο., και καλώντας την Ε.Ε. να δείξει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Ανατολική Ευρώπη.
Το αποκορύφωμα ήταν το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Ουκρανίας-Ρωσίας. Όπως μπορούμε να διακρίνουμε έχουν όντως παρόμοιους λόγους, αν και σε διάφορα μέρη διαφοροποιούνται. Βλέπουμε ωστόσο, γενικότερα τα κράτη να είναι ενεργά στις ευρωπαϊκές πολιτικές για αμυντική συνεργασία. Φαίνεται ότι θα μπορούσε να είναι ένα τροχοπέδη για την περεταίρω εμβάθυνση της ένωσης, το αίσθημα ασφαλείας όμως θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω συνεργασία, ιδίως από τα μικρότερα κράτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συνοπτική Έκθεση – Αμυντική Ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Και οι Επτά ήταν Υπέροχοι, eliamep.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ενίσχυση των ανατολικών συνόρων της ΕΕ ζητούν Πολωνία και Λιθουανία, Euronews, διαθέσιμο εδώ
