Της Παρασκευής Κωστίνου,
1936: Γεννήθηκε ο Νίκος Ξυλούρης, ένας από τους μεγαλύτερους ερμηνευτές της σύγχρονης Ελλάδας. Ο Ξυλούρης ή αλλιώς «Αρχάγγελος της Κρήτης», όπως τον αποκαλούσαν, κατάφερε με τη φωνή του και το πνεύμα του να μεγαλώσει γενιές και γενιές, κάνοντας ευρέως γνωστή την κρητική παραδοσιακή μουσική.
Γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου στα Ανώγεια Ρεθύμνου και προέρχονταν από μουσική οικογένεια που είχε παράδοση στους λυράρηδες, ενώ και οι αδερφοί του, Ψαραντώνης και Ψαρογιάννης, ασχολήθηκαν με την κρητική μουσική. Από μικρή ηλικία, όμως, γνώρισε αρκετές δυσκολίες. Λίγο πριν οι Γερμανοί αποχωρήσουν από την Κρήτη, έκαψαν ολοσχερώς το χωριό και όλοι οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Επέστρεψαν η οικογένεια του Ξυλούρη και οι υπόλοιποι κάτοικοι μετά από τρία χρόνια, αλλά βρήκαν ένα καμένο τοπίο, το οποίο χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να το επαναφέρουν σε χώρο βιώσιμο.
Ο Νίκος Ξυλούρης από μικρή ηλικία κατάλαβε την κλίση του προς τη μουσική και τη λύρα και κατάφερε να πείσει τον πατέρα του να του αγοράσει μία λύρα. Τότε, λοιπόν, αρχίζει να μαθαίνει τις νότες μόνος του και να γράφει μαντινάδες. Το σχολείο δεν τον ενδιέφερε ιδιαίτερα, οπότε το παράτησε σε μικρή ηλικία. Σε ηλικία περίπου 10 χρονών και αφού είχε μαθητεύσει δίπλα στον λυράρη Λεωνίδα Κλάδο, αρχίζει να παίρνει μέρος σε βαφτίσια, γάμους και διάφορες άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις σε όλη την Κρήτη. Στην ηλικία των 17 ετών αποφασίζει να εγκαταλείψει το χωριό του και να εγκατασταθεί στο Ηράκλειο. Εκεί θα συναντήσει, βέβαια, μία διαφορετική κατάσταση από ό,τι είχε συνηθίσει στα Ανώγεια. Είχαν εισχωρήσει οι ευρωπαϊκοί χοροί και έπρεπε ο Ξυλούρης και οι υπόλοιποι λυράρηδες να προσαρμοστούν, ώστε να μην χάσουν τη δουλειά τους αφενός, αφετέρου να μπορέσουν να επαναφέρουν την παραδοσιακή μουσική της Κρήτης στα ακούσματα του κόσμου. Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο απώτερος στόχος του Ξυλούρη, να κάνει γνωστή την κρητική μουσική και παράδοση εκτός των συνόρων του νησιού.
Εκείνη την εποχή γνωρίζει και τη μετέπειτα σύζυγό του, Ουρανία Μελαμπιανάκη, σε έναν αποκριάτικο χορό. Παρόλο που η Ουρανία ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια και δεν τους το επιτρέπει η διαφορά τάξης να παντρευτούν, αυτοί θα κλεφτούν και θα παντρευτούν το 1958.
Η καριέρα του, πλέον, έχει μόνο ανοδική πορεία και το 1958 ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο, με τίτλο Μια μαυροφόρα που περνά. Παρόλο που η αμοιβή για τον δίσκο του ήταν πολύ χαμηλή, τον βοηθάει η δισκογραφική εταιρεία να ηχογραφήσει και άλλους. Επόμενος σταθμός στην καριέρα του ήταν η Αθήνα. Αρχίζει εμφανίσεις στο κέντρο «Κονάκι», στο οποίο λαμβάνει πολύ μεγάλη αναγνώριση και γνωρίζει τον σκηνοθέτη και ποιητή Ερρίκο Θαλασσινό, ο οποίος εκτός από πολύ καλός φίλος του Νίκου Ξυλούρη, τον σύστησε σε πολύ σημαντικές προσωπικότητες της μουσικής και του θεάτρου, που τον βοήθησαν να γίνει αυτή η χαρακτηριστική φωνή της χώρας μας.
Θα γνωριστεί με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και θα ηχογραφήσουν τον δίσκο Χρονικό, που αποτελεί μια ενότητα τραγουδιών που συνδέει το παραδοσιακό τραγούδι με το νέο. Επίσης, μία πολύ σημαντική στιγμή της καριέρας του ήταν όταν ηχογράφησε τον δίσκο Ριζίτικα, για τον οποίο έλαβε βραβείο από τη Γαλλική Ακαδημία Σαρλ Κρος.
Στη διάρκεια των σκοτεινών χρόνων της Δικτατορίας, ο Ξυλούρης με τα τραγούδια του Μαρκόπουλου και τα παραδοσιακά κρητικά γίνονται σύμβολο της αντίστασης και γεμίζουν τις καρδιές των ανθρώπων κουράγιο και θάρρος. Εκείνη την περίοδο συνεργάστηκε και με άλλες σημαντικές προσωπικότητες του χώρου, όπως με τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Χριστόδουλο Χάλαρη και τον Χρήστο Λεοντή. Φυσικά, όμως, δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί η συνεργασία του με τον Κώστα Καζάκο και την Τζένη Καρέζη. Αυτή δεν είναι άλλη από την παράσταση Το μεγάλο μας τσίρκο (1973) στο θέατρο «Αθήναιον», που αφορούσε την ιστορία και την πορεία της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια. Η συγκεκριμένη θεατρική παράσταση μέσα στα ταραγμένα χρόνια της Δικτατορίας έως και την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, όπως είναι φυσικό, τάραξε τα νερά και έδωσε ώθηση στον κόσμο για να ξεσηκωθεί.
Μετά τη Μεταπολίτευση, η καριέρα του Ξυλούρη συνεχίζει ακάθεκτη, αλλά στρέφεται πάλι προς τα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης. Δυστυχώς, όμως, το 1979 ο Κρητικός ερμηνευτής υποφέρει από πόνους στο κεφάλι και τον θώρακα και ύστερα από εξετάσεις, θα διαγνωστεί με καρκίνο. Τον επόμενο χρόνο στις 8 Φεβρουαρίου φεύγει από τη ζωή. Αναμφισβήτητα, άφησε πίσω τραγούδια αληθινά που μέχρι σήμερα ξεσηκώνουν, εμψυχώνουν και συγκινούν. Μετά τον θάνατό του ο συνθέτης Λίνος Κόκοτος είπε χαρακτηριστικά για τον φίλο και συνεργάτη του Νίκο Ξυλούρη, «χάνοντας τον Νίκο Ξυλούρη, χάσαμε τον πιο σημαντικό πρεσβευτή του ελληνικού τραγουδιού».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νίκος Ξυλούρης, sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Νίκος Ξυλούρης: 44 χρόνια από τη μέρα που πέταξε στον ουρανό των Κρητικών Ορέων, protothema.gr, Διαθέσιμο εδώ
