Του Γιάννη Μπότσα,
Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ενίσχυση των σχέσεων Ρωσίας – Κίνας και η συνεργασία τους σε όλα τα επίπεδα διευρύνεται διαρκώς. Προσπαθούν οι δύο χώρες να φτιάξουν έναν ενιαίο πόλο εναντίον της ηγεμονίας των Η.Π.Α.; Μήπως οι σχέσεις τους είναι καθαρά καιροσκοπικές και περιορίζονται στα οικονομικά οφέλη που τους παρέχει; Ποιος είναι ο ρόλος της Τουρκίας; Προκειμένου να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα, πρέπει να καταλάβουμε τις γεωπολιτικές επιδιώξεις των δύο αυτών χωρών. Ιστορικά, Πεκίνο και Μόσχα είχαν συγκρουστεί πολλές φορές, και παρόλο που οι σχέσεις τους στα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου ήταν φιλικές, τη δεκαετία του 1960 ελαττώθηκαν και το 1969 έφτασαν να είναι συγκρουσιακές. Οι συνοριακές διαφορές αποτέλεσαν ίσως την μεγαλύτερη έριδα, με την προσέγγιση μεταξύ Η.Π.Α. και Κίνας τη δεκαετία του 1970 να απομακρύνει Μόσχα και Πεκίνο περαιτέρω. Σήμερα, παρόλο που οι δύο χώρες έχουν έρθει κοντά, με τη Ρωσία να αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους προμηθευτές ενέργειας της Κίνας, αλλά και σε επίπεδο εμπορίου το ισοζύγιο να βρίσκεται ψηλά, οι ανταγωνισμοί στην Ασία δεν παύουν και οι διαφορές σε πολιτισμικό και ιστορικό επίπεδο δεν είναι αμελητέες.
Κοινή Στρατηγική
Αυτό όμως που ενώνει τις δύο χώρες είναι ο ανταγωνισμός με τις Η.Π.Α.. Έχει αποτελέσει πρόβλεψη πολλών αναλυτών τις τελευταίες δεκαετίες πως η Κίνα θα αντικαταστήσει τις Η.Π.Α. ηγεμονικά σε γεωπολιτικό αλλά και σε οικονομικό επίπεδο. Κάτι τέτοιο βέβαια μοιάζει απλοϊκό και ίσως πρόχειρο. Η Κίνα έχει κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως τη δυνατότητά της να διοχετεύει ιδιωτικά κεφάλαια για να πετυχαίνει γεωπολιτικούς σκοπούς, πιο εύκολα λόγω του καθεστώτος της. Πληθυσμιακά είναι πανίσχυρή, διαθέτει ακμάζουσα στρατιωτική βιομηχανία και η παραγωγική της βάση είναι ισχυρή. Ωστόσο, στην πραγματικότητα αποτελεί το γεωπολιτικό αντίθετο των Η.Π.Α., περικυκλωμένη από ανταγωνιστικά, ακόμα και εχθρικά κράτη, είναι ενεργειακά εξαρτημένη (αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα ενέργειας παγκοσμίως). Έτσι αιχμάλωτη στη γεωγραφία της, χρειάζεται ισχυρούς συμμάχους. Η Ρωσία, παρά τις διαφορές τους, αποτελεί μια τέτοια δύναμη. Οι δύο χώρες συμμετέχουν στους B.R.I.C.S. (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική), μια ένωση η οποία πρόσφατα ενισχύθηκε με την είσοδο του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας, της Αιθιοπίας και της Αιγύπτου. Οι B.R.I.C.S. μάλιστα, προωθούν τη χρήση των εθνικών νομισμάτων τους στις διεθνείς συναλλαγές, μειώνοντας την εξάρτηση από το δολάριο. Παράλληλα έχουν ιδρύσει μια αναπτυξιακή τράπεζα που χρηματοδοτεί έργα υποδομής και ανάπτυξης στα κράτη μέλη. Επίσης, Μόσχα και Πεκίνο συνεργάζονται σε αμυντικό επίπεδο με τη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων αλλά και με την προμήθεια οπλικών συστημάτων.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Η Κίνα, επιδιώκοντας μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη αλλά και γεωπολιτική επιρροή, έχει σχεδιάσει τον λεγόμενο «Νέο Δρόμο του Μεταξιού». Πρόκειται για μια φιλόδοξη προσπάθεια που στοχεύει στην αναβίωση της αρχαίας διαδρομής και της ενίσχυσης των εμπορικών δεσμών με τις χώρες της Ασίας και την Ευρώπη. Όπως μπορούμε να δούμε στον παρακάτω χάρτη, πολλές από τις χώρες διέλευσης ανήκουν στα «τουρκικά κράτη» για τα οποία έχουμε μιλήσει και στο παρελθόν (περισσότερα εδώ), κάτι που ενισχύει τις γεωπολιτικές επιδιώξεις της Τουρκίας και την ισχυροποιεί περαιτέρω διεθνώς, όχι απλά ενισχύοντας την οικονομικά και καθιστώντας την περιφερειακή δύναμη, αλλά και ως κρίσιμο διαπραγματευτικό δρώντα. Η Κίνα μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει επενδύσει σε υποδομές στην Τουρκία, όπως σε λιμάνια και στον σιδηρόδρομο. Έτσι, η επιδίωξη Μόσχας και Πεκίνου για συνεργασία, αλλά και η προσπάθειά τους για τη δημιουργία ενός πολυπολικού κόσμου ανταγωνιστικού προς τις Η.Π.Α. ευνοεί έντονα την Τουρκία και συνάδει με τις μακροπρόθεσμες νέο-οθωμανικές επιδιώξεις της.
Αντί Επιλόγου
Τα παραπάνω δεν είναι καθόλου ευνοϊκά για τις Η.Π.Α., όχι τόσο γιατί κινδυνεύει να αντικατασταθεί από κάποια άλλη δύναμη, αλλά περισσότερο γιατί χάνει τα ερείσματά της και κινδυνεύει να είναι αντιμέτωπη με πολλές χώρες που είναι διατεθειμένες να αμφισβητήσουν την κυριαρχία του δολαρίου, όπως και τη γεωπολιτική της θέση. Ένας νέος πολυπολικός κόσμος φαίνεται να είναι στα σκαριά με όλο και περισσότερες δυνάμεις να διεκδικούν θέση σε αυτόν. Ενόψει των εξελίξεων, η Ελλάδα πρέπει να διαμορφώσει τη στρατηγική της για την επόμενη ημέρα. Η ανάδειξή της ως αξιόπιστο σύμμαχο είναι σημαντική, αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να επικοινωνήσει σωστά στις Η.Π.Α. την επικινδυνότητα της γιγάντωσης μιας ασταθούς δύναμης όπως η Τουρκία, αλλά και να λάβει μέτρα για την ισχυροποίηση του δικού της ρόλου. Οφείλει να διαμορφώσει σχέσεις και να βρίσκει λύσεις. Μια από αυτές θα μπορούσε να είναι η συνεργασία με την Ινδία και ο «εναλλακτικός» δρόμος του μεταξιού. Πέραν όμως, από τις όποιες οικονομικές και γεωστρατηγικές κινήσεις, διπλωματικά η θέση της χώρας μας επιβάλει να αποτελεί έναν διαμεσολαβητικό παράγοντα μεταξύ των δυνάμεων που βρίσκονται σε σύγκρουση, ώστε να αποτελεί παράγοντα ειρήνης και πολιτισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Guan, G. Thirty years of China–Russia strategic relations: achievements, characteristics and prospects. China Int Strategy Rev. 4, 21–38 (2022). https://doi.org/10.1007/s42533-022-00101-6, διαθέσιμο εδώ
- Brics: What is the group and which countries have joined?, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Organization of Turkic States, turkicstates.org, διαθέσιμο εδώ
- Flawed US Foreign Policy Encourages Russia-China Alliance, Foreign Policy Journal, διαθέσιμο εδώ
