Του Γιώργου Τσίλλα,
Μετά από την κατάρρευση του Σοσιαλιστικού Γιουγκοσλαβικού κράτους και την δημιουργία νέων εθνών κρατών, όπως η Σλοβενία, η Κροατία και η Σερβία, οι ηγέτες των νέων ανεξάρτητων κρατών αφοσιώθηκαν στην εθνική ιδέα του εκάστοτε κράτους και έπαψαν να υποστηρίζουν την ενωτική Γιουγκοσλαβική ιδέα του παρελθόντος. Το κυριότερο παράδειγμα που αντιπροσωπεύει τα παραπάνω είναι η Κροατία και λιγότερο η Σερβία.
Σήμερα, στο πολιτικό σκηνικό της χώρας γίνονται εκτενείς συζητήσεις και παρατήσεις, όσον αφορά την μνήμη των Κροατών. Κατά κύριο λόγο, η Δεξιά της Κροατίας υπερασπίζεται την οργάνωση Ουστάσι. Ο πρώην αρχηγός του εθνικιστικού κόμματος (HSP) πρόσφατα δήλωσε «αν κάνεις υποστηρίξει ότι τα μέλη της Ουστάσι ήταν εγκληματίες, τότε παραδέχεται ότι οι γονείς μας ήταν εγκληματίες. Οποίος υποστηρίζει αυτήν την θέση, είναι ο ίδιος εγκληματίας». Το ίδιο κόμμα υποστηρίζει πως το σύνθημα των Ουστάσι, “Za dom spremni” («Για την πατρίδα, έτοιμοι») πρέπει να αποκατασταθεί.
Στην Κροατία, δύο μέρη έχουν αποτυπωθεί στην μνήμη των πολιτών. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γιασένοβατς (Jasenovac) και το Bleiburg. Στο Bleiburg της Αυστρίας, το 1945, οι Παρτιζάνοι του Τίτο εξόντωσαν χιλιάδες ανθρώπους, λόγω των σχέσεων που είχαν με την Ουστάσι. Οι Κροάτες, όσον αφορά το Γιασένοβατς, υποστηρίζουν πως τα θύματα δεν τόσο πολλά όσο υποστηρίζουν πως ήταν οι Σέρβοι και πως οι Σέρβοι και οι Εβραίοι είχαν τον ίδιο αριθμό ανθρώπινων απωλειών. Όσον αφορά το Bleiburg, η Αριστερά υποστηρίζει ότι σκοτώθηκαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, ενώ η Δεξιά υποστηρίζει πως τα θύματα φτάνουν τις εκατοντάδες χιλιάδες. Η Αριστερά, σχετικά με την προέλευση των δολοφονημένων, θεωρεί πως δεν ήταν μόνο Κροάτες αλλά και Σέρβοι, ενώ η Δεξιά θεωρεί πως ήταν κυρίως Κροάτες. Εν συνεχεία, η Αριστερά ισχυρίζεται πως η πρόθεση των θυτών ήταν η εκδίκηση για τα εγκλήματα των Ουστάσι, εν αντιθέσει, η Δεξιά είναι υπέρ της άποψης πώς οι θύτες τους εξόντωσαν, για να μην εξαλειφθούν οι εχθροί της επανάστασης του Τίτο. Και στο τέλος, υπάρχει ξανά διαφωνία μεταξύ των παρατάξεων για την υπόληψη των θυμάτων. Η Αριστερά θεωρεί πως άξιζαν τον θάνατο, ενώ η Δεξιά τους θεωρεί αθώους. Από τα παραπάνω μπορούμε να καταλάβουμε το ποσό περίπλοκη μπορεί να είναι η μνήμη ενός ανθρώπου. Σημαντική, φυσικά, είναι και η ιδεολογία του καθενός, καθώς αυτή σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει και την μνήμη του.
Στην μνήμη ορισμένων Σέρβων είναι ζωντανή η προσωπικότητα του Ντράζα Μιχαήλοβιτς. Ο αρχηγός των Τσέτνικς αρχικά τάχθηκε κατά των Γερμανών κατακτητών, αλλά με το πέρας του χρόνου, συμπέρανε πως ο σημαντικότερος εχθρός του ήταν οι Παρτιζάνοι του Τίτο. Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ορισμένοι από τους κορυφαίους αξιωματικούς του συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, στο όνομα της υπερασπίσεως της σερβικής ταυτότητας. Οι Τσέτνικς σκότωσαν Βόσνιους Μουσουλμάνους, Κροάτες και Κομμουνιστές. Το 1946, αφού είχε τελειώσει ο πόλεμος, ο Μιχαήλοβιτς οδηγήθηκε σε δική, τον κατηγόρησαν για συνεργασία με τους κατακτητές και για διαπραγμάτευση ειρήνης με τα κατοχικά στρατεύματα. Κρίθηκε ένοχος και μετά από δύο ημέρες εκτελέστηκε, το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ.
Το 2015, το Ανώτατο Δικαστήριο του Βελιγραδίου αποκατέστησε τον Μιχαήλοβιτς. Το δικαστήριο που τον καταδίκασε το 1946 κρίθηκε πως ήταν πολιτικά και ιδεολογικά φορτισμένο και ότι υπήρξαν σοβαρά νομικά σφάλματα. Ειπώθηκε, επίσης, πως η δική ήταν άδικη, καθώς αμφισβητήθηκε η αυθεντικότητα των στοιχείων που παρουσιάστηκαν το 1946. Έξω από το δικαστήριο καλέστηκε η αστυνομία, διότι είχαν μαζευτεί οπαδοί των Τσέτνικς και του Μιχαήλοβιτς αλλά και αντί-εθνικιστές. Το παράδειγμα αυτό της αποκατάστασης της μνήμης του Μιχαήλοβιτς, μας δίνει μια καλύτερη εικόνα για την μνήμη των Σέρβων, όσον αφορά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Serbia Rehabilitates WWII Chetnik Leader Mihailovic, balkaninsight.com, Διαθέσιμο εδώ
- Maciej Czerwiński, Croatia’s Ambivalence over the Past: Intertwining Memories of Communism and Fascism, 2016
