Της Βασιλικής Χαραλάμπους,
Το έγκλημα του βιασμού είναι ένα από τα μερικά άρθρα του Ποινικού Κώδικα τα οποία υπέστησαν αλλαγές, οι οποίες υπαγορεύτηκαν από τις σύγχρονες κοινωνικές αντιλήψεις. Η σωματική βία και η απειλή διατηρούνται ως μέσα τέλεσης του εγκλήματος, ενώ το περιεχόμενο της απειλής εξειδικεύεται. Πιο συγκεκριμένα, το έγκλημα του βιασμού θεμελιώνεται στο άρθρο 336 του Ποινικού Κώδικα. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό «όποιος με σωματική βία ή με απειλή σοβαρού και άμεσου κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας εξαναγκάζει άλλον σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα (10) ετών. Γενετήσια πράξη είναι η συνουσία και οι ίσης βαρύτητας με αυτήν πράξεις. Αν η πράξη της παρ. 1 έγινε από δύο ή περισσότερους δράστες που ενεργούσαν από κοινού ή είχε ως συνέπεια τον θάνατο του παθόντος ή αν ο παθών είναι ανήλικος, επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη. Όποιος, εκτός από την περίπτωση της παρ. 1, τελεί γενετήσια πράξη χωρίς τη συναίνεση του παθόντος, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα (10) έτη».
Προστατευόμενο έννομο αγαθό στο οικείο έγκλημα είναι κατά την ορθότερη άποψη η προσωπική ελευθερία και η αξιοπρέπεια στην ειδικότερη έκφρασή της, η οποία αποδίδεται με τον όρο γενετήσια ελευθερία και όχι το κοινό αίσθημα της αιδούς και των ηθών, όπως γινόταν δεκτό παλαιότερα. Πρόκειται για ένα πολύπρακτο έγκλημα, η αντικειμενική υπόσταση του οποίου περιλαμβάνει δύο μερικότερες πράξεις: τον εξαναγκασμό ενός προσώπου με την χρήση σωματικής βίας ή απειλής και την γενετήσια πράξη της συνουσίας ή ήσσονος βαρύτητας με αυτή πράξεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι παλαιότερα, απαιτούνταν ο ηδονιστικός σκοπός ως άγραφο υποκειμενικό στοιχείο του αδίκου, ούτως ώστε να διαπραχθεί το έγκλημα του βιασμού. Η νομολογία δηλαδή είχε πλάσει ένα έγκλημα υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης εκ του μη όντως, με την ενσωμάτωση του σκοπού της γενετήσιας ικανοποίησης ή διέγερσης του δράστη. Υπό τον ισχύοντα Ποινικό Κώδικα και ενόψει των νέων αλλαγών κάτι τέτοιο δεν γίνεται δεκτό σήμερα. Τί είναι, όμως, αυτός ο ηδονιστικός σκοπός;
Επρόκειτο πράγματι για «ιδιαίτερη» προϋπόθεση, καθώς ο ηδονιστικός σκοπός αφορά τον εσωτερικό κόσμο του δράστη. Συνίσταται δηλαδή στο ότι η ενέργεια του δράστη πρέπει να αποβλέπει στον ηδονισμό, ήτοι στην διέγερση ή στην ικανοποίηση της γενετήσιας ορμής. Υπό το πρίσμα αυτό, ο σκοπός ηδονισμού αποτελεί το αποκορύφωμα της ερωτικής πράξης, ενώ είναι εμφανές ότι δεν έχει καμία αντίστοιχη νομική και κοινωνική απαξία. Πώς κατάφερε, λοιπόν, να αποτελεί υποκειμενικό στοιχείο του αδίκου; Όπως γινόταν δεκτό, ενώ όλα τα υπόλοιπα στοιχεία πρέπει να συντρέχουν στο πρόσωπο του δράστη, αναφορικά με τον σκοπό ηδονισμού, αυτός δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει μόνο στο πρόσωπό του, αλλά μπορεί και να αναφέρεται στο πρόσωπο με το οποίο αυτός τελεί το οικείο έγκλημα, ήτοι το θύμα.
Με γνώμονα αυτό το παράδοξο, δεν ήταν λίγες οι αποφάσεις της νομολογίας κατά τις οποίες ο δράστης παρέμενε ατιμώρητος καθώς, ενώ πληρούσε όλες τις υπόλοιπες προϋποθέσεις, δεν είχε τον ηδονιστικό σκοπό που το άρθρο απαιτούσε. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση του Αρείου Πάγου, κατά την οποία ο πατέρας δύο ανήλικων παιδιών και η γιαγιά αυτών ασέλγησαν πάνω στα τέκνα, με σκοπό να ενοχοποιηθεί η τέως σύζυγος και μητέρα των παιδιών. Το Δικαστήριο τους τιμώρησε μόνο για βάναυση προσβολή της αξιοπρέπειας των ανηλίκων, δεδομένου ότι εξέλειπε ο σκοπός ηδονισμού των δύο προσώπων.
Ο ηδονιστικός σκοπός του προϊσχύσαντος Ποινικού Κώδικα, όπως ήδη ελέχθη, αναφερόταν στις ασελγείς πράξεις που απαιτούσε το άρθρο για την πλήρωση της ειδικής υπόστασης του εγκλήματος. Κατακρίθηκε όμως ότι αφορούσε έναν μεγάλο κύκλο πράξεων, δεδομένου ότι ήταν αρκετά αόριστος ο ορισμός των ασελγών πράξεων, με αποτέλεσμα να διευρύνεται καταχρηστικά η έννοια τους, προκαλώντας ανασφάλεια σε νομικούς και πολίτες. Δια τούτο, υπό το φως του νέου ΠΚ, ο όρος «ασελγείς πράξεις» αντικαταστάθηκε από τον όρο «ίσης βαρύτητας πράξεις», ενώ το ηδονιστικό στοιχείο λείπει πλέον από την διάταξη.
Τι ίσχυε όμως στην περίπτωση που κάποιος γιατρός κατά τη διάρκεια μιας ιατρικής εξέτασης πάνω στον ασθενή, διακατέχεται από τον σκοπό ηδονισμού; Στο ερώτημα αυτό, έχει λεχθεί ότι εφόσον ο ιατρός δεν προέβη και σε άλλες ενέργειες εκτός των ιατρικώς επιβεβλημένων, δεν μπορούμε να μιλάμε για το έγκλημα του βιασμού. Και τούτο, διότι ούτε ο πιο ικανός δικαστής δεν θα μπορούσε να διεισδύσει στα έγκατα του ψυχισμού του δράστη και δη να σχηματίσει ολοκληρωμένη άποψη, καθώς ο σκοπός αυτός μόνο εσωτερικά μπορεί να υπάρχει και δεν εκδηλώνεται εξωτερικά, ώστε να γίνει αντιληπτή ότι υπερβαίνει τα δέοντα της ιατρικής επιστήμης.
Όπως γίνεται αντιληπτό, το συγκεκριμένο κατασκεύασμα οδηγούσε σε ανεπιεικείς λύσεις, ενώ ενδεχομένως άφηνε ατιμώρητες πράξεις οι οποίες κατά τα άλλα πληρούσαν όλες τις προϋποθέσεις του άρθρου 336ΠΚ. Ορθά, λοιπόν, ο νέος Ποινικός Κώδικας υιοθέτησε την άποψη που έχει διατυπωθεί και στη θεωρία, ότι για τον χαρακτηρισμό μιας πράξης ως γενετήσιας (ασελγούς υπό τον προϊσχύσαντα) ενδιαφέρουν μόνον τα εξωτερικά στοιχεία, αντικειμενικώς διαπιστώσιμα, και όχι το κίνητρο του δράστη, το οποίο μπορεί να μην είναι πάντοτε σεξουαλικό, αλλά εκδικητικό κ.ο.κ. Η νέα αυτή στάση συμβαδίζει και με την αντικατάσταση του προσβαλλόμενου στο οικείο άρθρο εννόμου αγαθού. Δεν μας ενδιαφέρει δηλαδή η κινητήριος δύναμη του δράστη, αλλά η τρώση και προσβολή του εννόμου αγαθού που αυτός προκαλεί με την πράξη του, η προσβολή της σεξουαλικής αυτοδιάθεσης με άλλα λόγια. Παρά την αλλαγή όμως του Κώδικα, η νομολογία δεν φαίνεται να έχει απεμπολήσει πλήρως την προϋπόθεση του ηδονιστικού σκοπού, γεγονός που αντικατοπτρίζεται σε αρκετές αποφάσεις των Δικαστηρίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παπαγεωργίου – Γονατάς Στυλιανός, Είναι αναγκαίος ο σκοπός ηδονισμού;, Ποινική Δικαιοσύνη 10/2018, 31/10/2018.
- Παρασκευόπουλος Νίκος, Γενετήσια πράξη χωρίς ηδονισμό, Ποινικά Χρονικά 6/2020, 31/7/2020.
- Χαραλαμπάκης Νικόλαος, Ο νέος Ποινικός Κώδικας, ερμηνεία κατ’ άρθρο του Ν. 4619/2019, Τόμος Δεύτερος, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη.
