Του Γιάννη Περγαντή,
Η πτώση των μυκηναϊκών ανακτόρων προκάλεσε ένα «ντόμινο» εξελίξεων στον ελλαδικό χώρο: όλες οι διοικητικές αρχές εξαφανίστηκαν, οι οικισμοί έπεσαν σε μαρασμό και γενικότερα η ηπειρωτική Ελλάδα πέρασε μια φάση αναρχίας. Οι προαναφερόμενες αλλαγές, μαζί και με πολλές άλλες, εγκαινίασαν μια νέα περίοδο για τον ελλαδικό χώρο, την λεγόμενη Γεωμετρική Περίοδο, η οποία έφερε νέες καινοτομίες, νέους συσχετισμούς και γενικότερα μια νέα εποχή.
Η Γεωμετρική Εποχή συναντάται μεταξύ των χρονικών ορίων του 1100 π.Χ. με 700 π.Χ., πριν την έναρξη της Αρχαϊκής Εποχής. Η περίοδος αυτή είναι γνωστή και ως «Σκοτεινοί Αιώνες», λόγω του ότι δεν γνωρίζουμε πολλά από τα οποία συνέβησαν τότε, κυρίως λόγω της έλλειψης γραπτών ή σημαντικών αρχαιολογικών καταλοίπων. Τα κύρια ευρήματα που συσχετίζονται με αυτή τη περίοδο αφορούν οικίες ή άλλα καθημερινά οικοδομήματα. Λόγω των αναταραχών και της αβεβαιότητας που περικύκλωνε τη Γεωμετρική Εποχή, οι άνθρωποι ήταν επικεντρωμένοι στα πιο σημαντικά και σημαίνοντα ζητήματα της καθημερινότητάς τους, καθώς η επιβίωση ήταν δύσκολη, τουλάχιστον για τη πρώτη φάση της.
Η ονομασία της προήλθε από το χαρακτηριστικότερο στοιχείο της περιόδου, την κεραμική και την διακόσμησή της με γεωμετρικά σχήματα. Παρά την έλλειψη άλλων αρχαιολογικών τεκμηρίων, η κεραμική βρίσκεται σε μεγάλη αφθονία και παραγωγή. Τα σχήματα αφορούσαν κυρίως κύκλους, γραμμές, ημικύκλια, τρίγωνα και άλλα καθημερινά σχήματα. Κατά τόπους συναντάμε και απεικονίσεις ανθρώπων ή ζώων, οι οποίες όμως είναι αρκετά σχηματοποιημένες και αφύσικες. Οι απεικονίσεις αφορούσαν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από τη καθημερινή ζωή μέχρι και την εκφορά του νεκρού, εάν το αγγείο ήταν τελετουργικό.
Το πιο σημαντικό γεγονός που έλαβε μέρος κατά τη Γεωμετρική Εποχή ήταν ο Πρώτος Ελληνικός Αποικισμός, μεταξύ του 11ου και 9ου αιώνα π.Χ. Εξαιτίας των κακών συνθηκών διαβίωσης στην ηπειρωτική Ελλάδα, μαζί και με την έλευση νέων φύλων από το βορρά, μέρος των ντόπιων πληθυσμών αποφάσισε να μεταναστεύσει προς τα ανατολικά, αποικίζοντας τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως τα παράλια της Μικράς Ασίας. Η αναζήτηση τόπου εγκατάστασης, καθώς και σημαντικών πρώτων υλών οδήγησε στην εξάπλωση των Ελλήνων κατά μήκος των ακτών της Μικράς Ασίας, διαιρούμενοι σε 3 μεγάλες κατηγορίες: τους Ίωνες, τους Δωριείς και τους Αιολείς. Η κάθε ομάδα προερχόμενη από διαφορετική περιοχή και μετακίνηση σε διάφορες περιοχές (Ίωνες από Αττική προς κεντρική Μ. Ασία, Δωριείς από Πελοπόννησο προς νότια Μ. Ασία, Αιολείς από Θεσσαλία προς βόρεια Μ. Ασία), συγκρότησε τις δικές της ομάδες πόλεων και οικισμών, όμοιες με αυτές της εκάστοτε μητρόπολής τους.
Με την πτώση του ανακτορικού συστήματος, έμεινε ένα μεγάλο κενό εξουσίας στον ελλαδικό χώρο, το οποίο άμεσα έσπευσαν να καλύψουν τοπικοί ηγέτες, οι οποίοι χάρις στη μεγάλη οικονομική δύναμη τους κατάφεραν να συγκεντρώνουν στα χέρια τους δύναμη και εξουσία. Η οικονομική τους δίνη προέρχονταν κυρίως από τη γεωργία και τις εκτάσεις γης, τις οποίες εκμεταλλεύονται μέσω της κατοχής δούλων. Δεν μπορούν να χαρακτηριστούν βασιλείς ή ηγεμόνες, αλλά είχαν καταφέρει να φέρουν υπό την επίβλεψη τους περιοχές, τις οποίες διοικούσαν σαν τοπάρχες. Η κοινωνική διαστρωμάτωση ήταν αρκετά εμφανείς, με αυτή τη πρώιμη αριστοκρατία να βρίσκεται στην κορυφή, ενώ από κάτω βρίσκονται οι απλοί βιοτέχνες, γεωργοί και δούλοι. Όλες οι δραστηριότητες λάμβαναν μέρος εντός του οίκου, στον οποίο ανήκαν άμεσοι και έμμεσοι συγγενείς, ενώ ως ιδιοκτησία του θεωρούνταν οι δούλοι και τα διάφορα εργαλεία.
Μια άλλη καινοτομία της Γεωμετρικής Εποχής είναι η υιοθέτηση του αλφαβήτου. Με την έκλειψη των μυκηναϊκών κέντρων, η Γραμμική Β υπέπεσε σε μαρασμό και λήθη, λόγω του ότι χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά από τους κρατικούς γραφείς. Έτσι, κατά τον 8ο αιώνα η παλιά συλλαβογράμματη γραφή δίνει τη θέση της στη νέα αλφαβητική, πολιτισμικό δάνειο από τους Φοίνικες, λαό την παραλίων της Ιουδαίας. Μέσω των εμπορικών επαφών των δύο λαών, οι Έλληνες υιοθέτησαν αυτή τη πρακτική των Φοινίκων, και με τις δικές τους επεμβάσεις (προσθήκη φωνηέντων), άρχισαν να το χρησιμοποιούν ευρέως. Η κάθε περιοχή είχε τη δική της παραλλαγή και ιδιαιτερότητα, κάτι το οποίο συνέβαινε σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας.
Η Γεωμετρική Εποχή αποτελεί το μεταίχμιο από μια περίοδο σκότους σε μια περίοδο πρώιμης διαμόρφωσης του κοινωνικο-πολιτικού περιβάλλοντος στον ελλαδικό χώρο. Ήταν μια εποχή στην οποία τα ψήγματα του μυκηναϊκού παρελθόντος εξαλείφθηκαν και έδωσαν τη θέση τους σε νέες πραγματικότητες και καταστάσεις. Οι Έλληνες άρχισαν να εξαπλώνονται στο Αιγαίο, δημιουργώντας αποικίες και εξερευνώντας περιοχές παντελώς άγνωστες σε αυτούς. Ήταν μια περίοδος αλλαγών, εξελίξεων και πειραματισμού, η οποία προετοίμασε το δρόμο για την μετέπειτα ανοδική πορεία του ελλαδικού χώρου μέσα στην Αρχαϊκή, Κλασική και τις υπόλοιπες επόμενες περιόδους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Wilcken, Ulrich (1976), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
- Lefevre, Francois (2016), Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου, Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου- Καρδαμίτσα.
