Η αναγωγή από συναλλαγματική και τι ισχύει βάσει του ν. 5325/1932

Της Όλγας Συμεωνίδου,

Τι είναι η συναλλαγματική;

Η συναλλαγματική είναι ένα αξιόγραφο που χρησιμοποιείται ευρέως στις εμπορικές συναλλαγές λόγω και της ευκολίας της να κυκλοφορεί μέσα στην αγορά. Απευθύνεται από το πρόσωπο που εκδίδει τη συναλλαγματική (εκδότης) σε ένα άλλο πρόσωπο (πληρωτής) προκειμένου αυτός να πληρώσει ένα ορισμένο ποσό σε έναν ορισμένο τόπο και σε ένα ορισμένο πρόσωπο (δικαιούχος – λήπτης) ή εις διαταγή του τελευταίου σε ένα άλλο πρόσωπο, αφού η συναλλαγματική είναι αξιόγραφο εις διαταγή. Είναι λοιπόν ένα χρήσιμο χρηματοοικονομικό «εργαλείο» που βοηθά στην παροχή πίστης και εξασφαλίζει ότι οι συναλλαγές θα ολοκληρωθούν όπως συμφωνήθηκε.

Η συναλλαγματική προκειμένου να είναι έγκυρη πρέπει να έχει κάποια βασικά ουσιώδη στοιχεία. Αυτά είναι:

• Η ονομασία «συναλλαγματική»,
• Εντολή πληρωμής ορισμένου ποσού,
• Όνομα πληρωτή,
• Όνομα λήπτη,
• Χρόνος έκδοσης, και
• Υπογραφή εκδότη.

Το νομικό πλαίσιο και η σημασία της συναλλαγματικής

Στην Ελλάδα, η χρήση και η ρύθμιση της συναλλαγματικής διέπεται από τον νόμο περί Συναλλαγματικών και Γραμματίων σε διαταγή. Αυτός ο νόμος καθορίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εμπλεκόμενων μερών, καθώς και τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται σε περίπτωση μη πληρωμής.

Η σημασία της συναλλαγματικής έγκειται στο ότι στις εμπορικές συναλλαγές προσφέρει ορισμένα πλεονεκτήματα. Αρχικά, η ευκολία στις πληρωμές, είναι ένα βασικό γνώρισμα του συγκεκριμένου αξιογράφου, καθότι επιτρέπεται η αναβολή στις πληρωμές και διευκολύνονται έτσι κατά πολύ οι επιχειρήσεις σε ότι αφορά την εξασφάλιση των απαιτούμενων κεφαλαίων. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι η ασφάλεια στις συναλλαγές, διότι η συναλλαγματική παρέχει κάλυψη στον κάτοχο εφόσον μιλάμε για έγγραφη απόδειξη της υποχρέωσης πληρωμής. Τέλος, σημαντική είναι και η ευκολία μεταβίβασης – η συναλλαγματική όπως αναφέρθηκε πιο πάνω είναι ένα αξιόγραφο προορισμένο να κυκλοφορεί μέσα στην αγορά –, αφού οι συναλλαγματικές μπορούν να μεταβιβαστούν σε τρίτους μέσω της οπισθογράφησης, επιτρέποντας κατ΄ επέκταση τη ρευστότητα στις συναλλαγές.

Η αναγωγή στη συναλλαγματική

Αφού εξετάσαμε επιγραμματικά τι είναι η συναλλαγματική και πώς λειτουργεί ως αξιόγραφο μέσα στην οικονομία – ως ένα έγγραφο δηλαδή που ενσωματώνει μια απαίτηση- ας δούμε τι είναι η αναγωγή στη συναλλαγματική και τις έννομες συνέπειες που αυτή επιφέρει.

Η αναγωγή από συναλλαγματική είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ο κάτοχος της συναλλαγματικής μπορεί να απαιτήσει την πληρωμή του ποσού που αναγράφεται σε αυτήν από τον εκδότη ή τους προηγούμενους κατόχους (οπισθογράφοι), αν ο πληρωτής αδυνατεί να πληρώσει.

Η αναγωγή προς πληρωμή αναφέρεται στο άρθρο 43 και συγκεκριμένα αυτό αναγράφει ότι :

«Ο κομιστής δύναται να ασκήση την αναγωγήν αυτού κατά των οπισθογράφων, του εκδότου, και των άλλων υποχρέων. Κατά την λήξιν, εάν δεν έλαβε χώραν πληρωμή. Και προ της λήξεως ακόμη:

1) Εάν εγένετο ολική ή μερική άρνησις της αποδοχής.

2) Εις τας περιπτώσεις πτωχεύσεως του πληρωτού, αποδέκτου ή μη, παύσεως των πληρωμών αυτού και αν έτι αύτη δεν εβεβαιώθη δι’ αποφάσεως ή κατασχέσεως της περιουσίας αυτού αποβάσης ακάρπου.

3) Εις τας περιπτώσεις πτωχεύσεως του εκδότου συναλλαγματικής μη αποδεξίμου.».

Σε αυτές εδώ τις περιπτώσεις, λοιπόν, μπορεί ο κομιστής της συναλλαγματικής να στραφεί κατά ενός ή και περισσότερων υπόχρεων από αναγωγή λ.χ. κατά του οπισθογράφου και του εκδότη, ποτέ όμως κατά του αποδέκτη ( του πληρωτή δηλαδή) και του τριτεγγυητή του. Αυτή ονομάζεται «άρρυθμη ή αλματική» αναγωγή και αυτό γιατί δε χρειάζεται να στραφεί στους υπόχρεους ανάλογα με τη σειρά που εμφανίζονται στη συναλλαγματική, όπως άλλωστε αναγράφεται στο άρθρο 47 της παραγράφου 2: «Πάντες οι εκδόσαντες, αποδεχθέντες, οπισθογραφήσαντες ή τριτεγγυηθέντες συναλλαγματικήν ευθύνονται αλληλεγγύως προς τον κομιστή. Ο κομιστής δικαιούται να εναγάγη πάντα τα πρόσωπα ταύτα ατομικώς, ή ομαδικώς, μη υποχρεούμενος να τηρήση την σειράν καθ’ ην είναι ταύτα υπόχρεα».

Τυπική προϋπόθεση της αναγωγής προς πληρωμή αποτελεί η σύνταξη του διαμαρτυρικού βάσει του άρθρου 82 του 5325/1932. Το διαμαρτυρικό είναι ουσιαστικά η ένδειξη για τη μη ομαλή εξέλιξη της ενοχής από συναλλαγματική. Ως προϋπόθεση του δικαιώματος αναγωγής, το διαμαρτυρικό ενδιαφέρει άμεσα τον κομιστή (τον δανειστή), ωφελεί όμως και τους υπόχρεους από αναγωγή, τους οφειλέτες δηλαδή, ενώ έχει μεγάλη σημασία για την δικαστική και εξώδικη προβολή των σχετικών αξιώσεων.

Στην αναγωγή προς πληρωμή της συναλλαγματικής ο κομιστής δικαιούται, κατ’ αρχήν, να απαιτήσει και να λάβει τα ακόλουθα ποσά:

• Το ποσό της συναλλαγματικής, καθώς και τους τυχόν συμφωνηθέντες τόκους μέχρι τη λήξη εφόσον πρόκειται για συναλλαγματική όψεως ή για συναλλαγματική μετά προθεσμία από την όψη,
• Τους νόμιμους τόκους από τη λήξη της συναλλαγματικής μέχρι την εξόφληση, εφόσον πρόκειται για αναγωγή που ασκείται μετά τη λήξη,
• Τα έξοδα του διαμαρτυρικού, των ειδοποιήσεων και τα άλλα έξοδα (ταχυδρομικά κ.λπ.).

Αυτός που πλήρωσε τη συναλλαγματική έχει δικαίωμα αναγωγής για  αναγωγή προς απόδοση των καταβληθέντων και δικαιούται να απαιτήσει και να λάβει  ολόκληρο το ποσό που πλήρωσε ο ίδιος, τους τόκους του ποσού αυτού από την ημέρα της πληρωμής και τυχόν έξοδα που έγιναν από τον ίδιο.

Έκπτωση από την αναγωγή

Βέβαια, επειδή οι σχέσεις που γεννώνται από τη συναλλαγματική δεν επιδέχονται καθυστερήσεις, ο νόμος είτε τάσσει ο ίδιος είτε επιτρέπει στους υπογραφείς της συναλλαγματικής να τάξουν προθεσμίες, μέσα στις οποίες ο κομιστής πρέπει να εκπληρώσει το βάρος επιμέλειας που έχει. Αν δεν το κάνει μέσα στις προθεσμίες αυτές, εκπίπτει από το δικαίωμά του να ασκήσει αναγωγή, καθώς έδειξε πλημμέλεια σχετικά με την τήρηση των προθεσμιών που τον βάραιναν.

Πιο συγκεκριμένα, έκπτωση επέρχεται:

α) Με τη μη τήρηση της προθεσμίας εμφάνισης της συναλλαγματικής για αποδοχή σε περίπτωση «μετά προθεσμία από όψει», σύμφωνα με το άρθρο 23 σε συνδυασμό με το άρθρο 53 παράγραφος 1.

β) Με τη μη τήρηση της προθεσμίας εμφάνισης της συναλλαγματικής προς αποδοχή εντός της προθεσμίας που ισχύει από ρήτρα εκδότη ή οπισθογράφου (άρθρο 22).

γ) Με τη μη τήρηση προθεσμίας για εμφάνιση της συναλλαγματικής προς πληρωμή σε συναλλαγματική που περιέχει ρήτρα «άνευ διαμαρτυρικού» ή «ανέξοδου επιστροφή» ή «εν όψει» (άρθρο 34 παράγραφος 2).

δ) Με τη μη εμπρόθεσμη συμπλήρωση διαμαρτυρικού επί μη πληρωμή ή μη αποδοχή (άρθρο 53 παράγραφος 1).

Η έκπτωση να σημειωθεί εδώ ότι νοείται μόνο από το δικαίωμα αναγωγής προς πληρωμή και όχι φυσικά από το δικαίωμα αναγωγής προς απόδοση των καταβληθέντων.

Η αναγωγή από συναλλαγματική, συμπερασματικά, είναι ένας ουσιαστικός μηχανισμός στο οικονομικό σύστημα που διασφαλίζει ότι οι πληρωμές θα πραγματοποιηθούν ακόμα και σε περιπτώσεις αδυναμίας πληρωμής από τον αρχικό οφειλέτη. Η διαδικασία αυτή, αν και μπορεί να είναι σύνθετη σε ό,τι αφορά το νομικό πλαίσιο, είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας στις εμπορικές συναλλαγές.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Α. Μπεχλιβάνης – Ε. Τζίβα, Δίκαιο Εμπορικών Δικαιοπραξιών – Αξιόγραφα – Ασφαλιστικό, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2022.
• Μ. Κορδή-Αντωνοπούλου, Πρακτικά Θέματα Εμβάθυνσης Εμπορικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2012.