Της Κωνσταντίνας Μερλέμη,
Ο θεσμός (ή άλλως στον νόμο: λειτούργημα) του εκτελεστή διαθήκης αποτελεί μία νομοθετική επιλογή στην βάση της αρχής του διατιθέναι, που αποσκοπεί στη γρήγορη και αποτελεσματική εκτέλεση των διατάξεων τελευταίας βούλησης του διαθέτη. Εκτελεστής διαθήκης είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο που ορίζει ο διαθέτης στην διαθήκη του ως υπεύθυνο να πραγματοποιήσει την τελευταία του βούληση και να αναλάβει τον διακανονισμό κάποιων θεμάτων (2017, 2020 ΑΚ). Βέβαια, καταρχήν υπεύθυνος για αυτά είναι ο κληρονόμος, ως καθολικός διάδοχος του διαθέτη. Ο νομοθέτης όμως δίνει την δυνατότητα στον διαθέτη να αναθέσει την εκτέλεση σε άλλα πρόσωπα για κάποιους λόγους και υπό ορισμένες προϋποθέσεις.
Ο εκτελεστής διαθήκης έχει αντιπροσωπευτική εξουσία οπότε οι πράξεις του γεννούν δικαιώματα και υποχρεώσεις συνολικά για την κληρονομία. Ο κληρονόμος πλέον δε νομιμοποιείται να εκτελέσει σχετικές διαχειριστικές πράξεις. Πλέον, γεννάται προσωπική ευθύνη του εκτελεστή, ενώ οι πράξεις του μάλιστα ισχύουν erga omnes, δηλαδή έναντι όλων. Ο ορισμός του ως εκτελεστή διαθήκης, αλλά και όλες οι εξουσίες που του έχουν ανατεθεί, πρέπει να γράφονται στο κληρονομητήριο, όπως ορίζει ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας.
Πώς γίνεται ο διορισμός του; Αποκλειστικά με διάταξη του διαθέτη στην διαθήκη του, όπως ορίζει το άρθρο 2017 ΑΚ. Δε νοείται διορισμός με πράξη εν ζωή. Ούτε το δικαστήριο έχει τέτοια εξουσία. Πάντως, ο διαθέτης μπορεί να αναθέσει στον -διοριζόμενο από τον ίδιο- εκτελεστή να ορίσει εκείνος άλλους συνεκτελεστές ή διαδόχους του. Είναι αυτονόητο σαφώς ότι ο διοριζόμενος εκτελεστής πρέπει να είναι ικανός προς δικαιοπραξία, αλλιώς ο διορισμός του είναι άκυρος.
Σύμφωνα με το άρθρο 2019 ΑΚ, τα καθήκοντα του εκτελεστή διαθήκης αρχίζουν από την αποδοχή τους. Αυτό σημαίνει, ότι όταν ένας διαθέτης διορίζει κάποιον εκτελεστή, ο τελευταίος δεν είναι δεσμευμένος από αυτόν τον διορισμό, και εάν το επιθυμεί μπορεί να τον αποποιηθεί. Εάν επιθυμεί τη δέσμευση, τότε το δηλώνει με αποδοχή στον γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομιάς.
Στις διατάξεις 2028 έως 2031 ΑΚ αναφέρονται οι τρόποι παύσης του λειτουργήματος του εκτελεστή, ανάμεσα στους οποίους είναι ο θάνατος του εκτελεστή ή η διάλυση του νομικού προσώπου που ορίσθηκε εκτελεστής, η επερχόμενη πλήρης ή περιορισμένη ανικανότητα του εκτελεστή για δικαιοπραξία, η εκτέλεση των καθηκόντων του κ.ά.
Ο διαθέτης μπορεί, όταν ορίζει κάποιον ως εκτελεστή, είτε να του αναθέσει εποπτικά καθήκοντα, οπότε αυτός έχει ενοχικό μόνο δικαίωμα να απαιτήσει από τον κληρονόμο να συμμορφωθεί στη βούληση του διαθέτη, είτε να τον ορίσει διαχειριστή κληρονομίας, οπότε εκτελεί ο ίδιος την τελευταία βούληση του διαθέτη. Ο εκτελεστής-επόπτης δεν μπορεί να επιληφθεί ο ίδιος κληρονομιαίων στοιχείων, αλλά ο ρόλος του περιορίζεται περισσότερο στο να εποπτεύει τον κληρονόμο. Αντίθετα, ο εκτελεστής-διαχειριστής μπορεί να επιχειρήσει κάθε πράξη, υλική ή νομική που απαιτείται, πριν καν ακόμα ο κληρονόμος αποκτήσει φυσική εξουσία επί των κληρονομιαίων.
Υπάρχουν κάποιες πράξεις για τις οποίες, όταν δε συμφωνεί ο κληρονόμος, ο εκτελεστής μπορεί να προβεί σε αυτές μόνο με άδεια δικαστηρίου. Αυτές αναφέρονται στο 2021 ΑΚ και είναι: η εκποίηση ακινήτου κληρονομιάς, δημοσίων χρεογράφων ή μετοχών, ή ομολογιών ανωνύμων εταιριών, η συνομολόγηση δανείου ή συμβιβασμού και η διεξαγωγή δαπάνης άνω των 290 ευρώ. Αν ο εκτελεστής προβεί σε κάποια από αυτές τις πράξεις για την οποία ούτε τη συγκατάθεση του κληρονόμου έχει ούτε άδεια από το δικαστήριο διαθέτει, τότε η πράξη αυτή θα είναι άκυρη.
Ο κληρονόμος βέβαια, δεν εξαφανίζεται εντελώς από τα θέματα διαχείρισης της κληρονομιάς, απλώς η θέση του προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες μετά τον διορισμό του εκτελεστή. Για παράδειγμα, ο κληρονόμος θα περιοριστεί στις εξουσίες που δεν έχουν απονεμηθεί στον εκτελεστή. Επίσης, θα ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που δημιούργησε ο εκτελεστής σε βάρος της κληρονομίας, αλλά και απέναντι στον εκτελεστή για τις δαπάνες στις οποίες προέβη ο τελευταίος για την εκπλήρωση του έργου του, καθώς και για την αμοιβή του (2027 ΑΚ).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Κληρονομικού Δικαίου, Εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλας, 2014.
