Του Γιάννη Βεργίδη,
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι έως τώρα αναζητήσεις μας έχουν ένα ξεκάθαρο υποκειμενοκεντρικό υπόβαθρο, με βάση το οποίο, προσπαθούμε να δομήσουμε τον χαρακτήρα της κοινωνίας που ζούμε σε απόλυτη συνάρτηση με τον τρόπο σκέψης και τη δράση των ατόμων που την απαρτίζουν. Στη «καρδιά» αυτής μας της προσπάθειας βρίσκεται μια έννοια ριζωμένη στους πυλώνες της ιστορίας της φιλοσοφίας, αυτή δεν είναι άλλη από την ηθική. Ποιο είναι το ηθικό πλαίσιο με βάση το οποίο είτε συνειδητά είτε ασυναίσθητα λειτουργούν τα κοινωνικά υποκείμενα της μετανεωτερικής κοινωνίας του 21ου αιώνα; Το παράδοξο του ερωτήματος αυτού είναι πως δεν επιδέχεται μίας απαντήσεως και το κυριότερο είναι ότι δεν αποδεικνύεται! Επομένως, η ορθότερη επιλογή είναι να παραθέσουμε μερικά ορθολογικά επιχειρήματα υπέρ της άποψής μας, τα οποία θα αξιολογηθούν εμπειρικά και επιστημολογικά.
Το κοινωνικοπολιτικό σύστημα που επικρατεί σήμερα στο δυτικό κόσμο, είναι πέρα για πέρα ανταγωνιστικό, έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια νοητή αλυσίδα ανάμεσα στα έθνη-κράτη, όπου διαμορφώνει με το πέρασμα των χρόνων αντιλήψεις κοινές, σχετικά με το συμφέρον του κάθε λαού και τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί η ευημερία. Γίνεται άμεσα αντιληπτό ό,τι χάρη σε αυτή τη σύνδεση ζούμε σε μια εποχή στην οποία όλο και περισσότεροι άνθρωποι, οι οποίοι ζουν σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της Γης έχουν περισσότερες κοινές αντιλήψεις από ποτέ άλλοτε. Αντιλήψεις για το πώς επιβιώνει κανείς σε ένα φιλελεύθερο δυτικό κόσμο, όπου η αγορά παραμένει ο κύριος ρυθμιστής της ανθρώπινης διαβίωσης, ενώ τα κοινωνικά κεκτημένα και οι κρατικές ρυθμίσεις, που ισχύουν σήμερα έχουν βελτιώσει κατά πολύ τις συνθήκες διαβίωσης σε αυτούς τους πληθυσμούς. Έχοντας στο νου μας αυτά ως κατευθυντήρια γραμμή συνειδητοποιούμε, πως οι κύριοι παράγοντες που οφείλονταν η ασυμβατότητα ηθικών αρχών από λαό σε λαό έχουν αρχίσει να ξεθωριάζουν αισθητά (όπως η γεωγραφική περιοχή, οι πολιτισμικές διαφορές).
Σε μια προσπάθεια να απογυμνώσουμε τη σκέψη μας και να δούμε τον πυρήνα αυτής, πολλοί ενδεχομένως να συναντήσουμε τη θέληση μας για μια ζωή απλούστερη, με λιγότερο πόνο, στο βαθμό που αυτό περνά από το χέρι μας και περισσότερες ηδονές. Ηδονές όχι κατ’ανάγκη σωματικές, αλλά ανώτερες, ηδονές που αποτελούν τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο λογικό και μη, το ζωικό και το ανθρώπινο. Η ροπή του σύγχρονου ανθρώπου προς αυτή τη κατεύθυνση και τη προσπάθεια για μεγιστοποίηση των ηδονών μέσα από τις πράξεις διατυπώθηκε από τον Βρετανό φιλόσοφο John Stuart Mill ως ωφελιμισμός.
Πιο συγκεκριμένα, η θεωρία του ωφελιμισμού χαρακτηρίζει ως σωστές τις πράξεις με τις οποίες πετυχαίνουμε την ηδονή, ενώ αντίθετα χαρακτηρίζονται ως λανθασμένες οι πράξεις που μας απομακρύνουν από αυτή. Προσέγγιση που κινδυνεύει να παρερμηνευτεί ως ρηχή και καιροσκοπική αν μέσα σε αυτή εμπλακούν τα προσωπικά συμφέροντα του καθενός, δίχως την ύπαρξη κανονιστικών ηθικών φραγμών και πίστης για μια συμφωνία που να μην αντιβαίνει στην ευημερία κάποιου εμπλεκόμενου ή κάποιου τρίτου ατόμου. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρούμε ως δεδομένη την ύπαρξη των ηθικών συναισθημάτων που αποτελούν εμπόδιο στη καιροσκοπική χροιά του ωφελιμισμού, όπως αυτά διατυπώνονται και από τον Mill, αλλά ακόμα και από τον Adam Smith στο βιβλίο του «θεωρία των ηθικών συναισθημάτων». Αναφέρομαι στο ηθικό έργο του Σκωτσέζου πατέρα της πολιτικής οικονομίας, καθώς μέσα σε αυτό αναφέρεται στη σημασία της αυτοκυριαρχίας και του αυτοελέγχου και στα συναισθήματα που απαιτούνται, για να καταστεί δυνατή μια συμφωνία μεταξύ ατόμων με κανόνες ελεύθερης αγοράς.
Εξετάζοντας αυτές τις σκέψεις, μπορούμε να εντοπίσουμε αποτυπώματα του ωφελιμισμού στο σήμερα, στη δράση μας ως πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα. Ο τροχός της καθημερινότητάς μας περιστρέφεται γύρω από τη αδιάκοπη θέληση μας να συμβαδίσουμε την ολότητα μας, με τις απαιτήσεις για μια ζωή όσο το δυνατόν ευκολότερη, όπου να επικρατούν τα αισθήματα της ικανοποίησης και της ευημερίας. Από αυτόν τον συγκερασμό προκύπτει πλέον και η έννοια του πετυχημένου ανθρώπου.
Η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και η ηθική αποτελούν δύο έννοιες αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες, διότι ναι μεν οι ίδιοι οι άνθρωποι δημιουργούν μια συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα μέσα από τις πράξεις τους που είναι απόρροια των ηθικών τους συναισθημάτων, αλλά από την άλλη σε ένα ήδη προκαθορισμένο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο αναπαράγονται κοινές αντιλήψεις στις γενιές που έπονται. Σε αυτό εδώ το σημείο βρισκόμαστε ως γενιά και εδώ είναι η επιτυχία του υπάρχοντος συστήματος, στην αναπαραγωγή αυτών των αντιλήψεων και γι’ αυτό θεωρούμε πως ο ωφελιμισμός αποτελεί το κανονιστικό ηθικό κάδρο της εποχής μας.
Η αλλαγή είναι νομοτελειακή και έρχεται ως αποτέλεσμα της πνευματικής αναζήτησης, εξ’ αυτού και το παρόν άρθρο.
Γεννημένος στις 10 Μαΐου το 1999 και μεγαλωμένος στις Σέρρες. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στη Κομοτηνή. Εργάζεται ως ραδιοφωνικός παραγωγός σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό της Κομοτηνής.
