Της Σάρα Μουράτι,
Η νομισματική επιστήμη μελετά τα νομίσματα και αποκομίζει χρήσιμες αρχαιολογικές και ιστορικές πληροφορίες για την περίοδο που ήταν σε χρήση. Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες συμπληρωματικές επιστήμες της Ιστορίας παρέχοντας άμεση, έγκυρη και συνάμα πολυποίκιλη πληροφόρηση. Οι απαρχές της επινοήσεώς του νομίσματος εντοπίζονται στη διακίνηση των πολύτιμων μετάλλων και στη διάδοση της χρήσης του ζυγού, ενώ και ο αποικισμός συνέβαλε αδιαμφησβήτητα στην επινόηση και στην καθιέρωσή του. Πριν από την εμφάνιση και τη διαδεδομένη χρήση τους, η ανταλλαγή των προϊόντων (αντιπραγματισμός) υπήρξε η πιο διαδεδομένη πρακτική εξασφάλισής των βασικών αναγκών του ανθρώπου. Βασικό μειονέκτημα, βέβαια, αυτής της οικονομικής πρακτικής ήταν ότι ο αγοραστής έπρεπε να διαθέτει αγαθά ίσης αξίας με εκείνα που θα αγόραζε με αποτέλεσμα να δημιουργούνται αρκετά συχνά προβλήματα στις εμπορικές συναλλαγές.
Τα πρώτα νομίσματα κόπηκαν στη Λυδία, στο χώρο της Μ. Ασίας και στην Ιωνία στα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα. Εικάζεται ότι τα πρώτα νομίσματα κόπηκαν από επώνυμους ιδιώτες και έπειτα ακολούθησαν οι πόλεις. Αρχικά για την κατασκευή τους χρησιμοποιούσαν ήλεκτρο -φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου-, ενώ στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες κοπές χρυσών και αργυρών νομισμάτων. Ο τύπος του «κερματόμορφου» νομίσματος, δηλαδή του μικρού και κυκλικού τεμαχίου που αρχικά ήταν άσημο και στη συνέχεια σημασμένο, ήταν ο επικρατέστερος.
ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΟΠΗΣ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ
Η τεχνική κοπής ενός αρχαίου νομίσματος ήταν μια αρκετά απαιτητική διαδικασία που προϋπέθετε απόλυτη ακρίβεια και εξειδικευμένη γνώση. Η μέθοδος που χρησιμοποιούταν για τη δημιουργία του νομίσματος ήταν η εξής: Οι χαράκτες χάραζαν δύο σφραγίδες, μια για τον εμπροσθότυπο (την κύρια όψη του νομίσματος) και μια για τον οπισθότυπο (την πίσω όψη του νομίσματος). Οι σφραγίδες αυτές ήταν κατασκευασμένες, είτε από σίδηρο, είτε από ιδιαίτερα σκληρό χαλκό με μεγάλη περιεκτικότητα σε κασσίτερο. Έπειτα, ο τεχνίτης θέρμαινε, λοιπόν, το πέταλο και με τη βοήθεια μιας λαβίδας, το τοποθετούσε πάνω στον άκμονα, όπου ήταν σφηνωμένη σταθερά η μπροστινή σφραγίδα. Μετά τοποθετούσε από πάνω το χαρακτήρα, όπου ήταν χαραγμένη η παράσταση του οπισθότυπου. Στη συνέχεια χτυπούσε δυνατά με μια σφύρα το χαρακτήρα και το κέρμα μεταβαλλόταν σε νόμισμα.
Στη συντριπτική πλειονότητά τους τα νομίσματα ήταν παιστά και σε μορφή κέρματος, αν και υπήρχαν και κάποια ορθογώνια. Βέβαια, το σχήμα και το πάχος τους παρουσίαζε διακυμάνσεις κατά εποχές και καθορίζονταν από το πόσο τελειοποιημένες ήταν οι μέθοδοι παραγωγής τους, από τις τεχνοτροπικές αρχές της εποχής, από διάφορες φιλοσοφικές θεωρίες, καθώς και από ποικίλες άλλες αιτίες.
ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ
Η νομισματική παραγωγή στον ελλαδικό χώρο υπήρξε τεράστια. Περισσότερες από 1.500 πόλεις και περίπου 500 δυνάστες και βασιλείς έκοψαν νομίσματα διαφορετικών τύπων. Η Αίγινα γίνεται στα μέσα του 6ου αιώνα, η πρώτη πόλη της Ελλάδας που θα κόψει δικό της νόμισμα, τις ξακουστές χελώνες. Ο άργυρος ήταν το πιο δημοφιλές μέταλλο στον ελλαδικό χώρο, σε αντίθεση με το χρυσό που δεν επιλεγόταν αρκετά συχνά, καθώς ένα χρυσό νόμισμα αντιπροσώπευε υπέρμετρη αγοραστική αξία, με αποτέλεσμα να καθίσταται εξαιρετικά δύσχρηστο στις καθημερινές συναλλαγές. Συνεπώς, οι ελληνικές πόλεις προέβαιναν στην κοπή χρυσών νομισμάτων μόνο σε επείγουσες περιπτώσεις, όπως η διεξαγωγή ενός πολέμου.
Η χρήση του χαλκού για τη δημιουργία νομισμάτων παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στη Μεγάλη Ελλάδα και τη Σικελία στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα και έκτοτε αποτέλεσε την πρώτη ύλη για την κατασκευή νομισμάτων μικρότερης, όμως, αγοραστικής αξίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιήθηκαν κάμποσοι κανόνες στάθμισης που ήταν ήδη καθιερωμένοι από τη διακίνηση και την εμπορία των μετάλλων και κληροδότησαν στο νόμισμα τις υποδιαιρέσεις τους.
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
Τα νομίσματα ήταν αντικείμενα ευρείας χρήσης. Στην εμπρόσθια και οπίσθια επιφάνειά τους συχνά απεικονίζονταν πορτραίτα σπουδαίων ηγετών, γυναικείες θεότητες ακόμα και μυθολογικές παραστάσεις ή οικοδομήματα και αρχιτεκτονικά σύνολα. Από τις πιο αγαπητές νομισματικές παραστάσεις ήταν αυτές που προέρχονταν από το βασίλειο των ζώων και των φυτών. Τις περισσότερες φορές επιλέχθηκαν, γιατί ήταν τα κύρια προϊόντα μιας πόλης ή γιατί συνδέονταν με το όνομά της. Ζώα της ξηράς και της θάλασσας, αμφίβια και ερπετά, πτηνά και έντομα, δέντρα, καρποί, φρούτα και κάθε λογής φυτά, κοσμούσαν τα νομίσματα διαφόρων πόλεων. Επιπροσθέτως, αρκετές πόλεις επέλεγαν να χρησιμοποιούν στα νομίσματά τους παραστάσεις ή ακόμα και αντικείμενα που παρέπεμπαν ευθέως στο όνομά τους. Για παράδειγμα, η Μήλος απεικόνιζε το μήλο, η Ρόδος το ρόδο και η Φώκαια τη φώκια. Κατά τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα στην εικονογραφία των νομισμάτων επικρατεί η εφέστια θεότητα σε αντίθεση με τα ελληνιστικά χρόνια που κυριαρχούσαν οι εικονιστικές αποδόσεις και απεικονίσεις διάφορων ηγεμόνων.
Η νομισματική επιστήμη μας προσφέρει ένα πλούσιο φάσμα γνώσεων. Είναι ένα σημαντικό εργαλείο που μας βοηθάει να κατανοήσουμε τις κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές μεταβολές διαφόρων εποχών. Παράλληλα, μας παρέχει τη δυνατότητα να εξερευνήσουμε τη συλλεκτική αξία των νομισμάτων και να δημιουργήσουμε συλλογές με ανεκτίμητη ιστορική και καλλιτεχνική αξία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πίκουλας Γ.Α. (2012), Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική ιστορία και αρχαιογνωσία, Αθήνα: Καρδαμίτσα
- Coins making in Ancient Greece, greek-coins.net, Διαθέσιμο εδώ
