Της Εμμανουέλας Λατολλάρι,
Τα τελευταία χρόνια, στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής πολιτικής φαίνεται να βρίσκεται η ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες και αναπηρίες. Αυτή αποτελεί παγκόσμιο ζήτημα, καθώς μια τεράστια σειρά από γραπτές πολιτικές και προθέσεις έχουν προσπαθήσει να λύσουν το συγκεκριμένο πρόβλημα. Παρόμοια και στην Ελλάδα, εντοπίζεται ένας αριθμός νομοθετικών πράξεων, για την ίση ένταξη όλων των μαθητών στα σχολεία, «ένα σχολείο για όλους». Εντάσσονται, όμως, πραγματικά οι μαθητές στο γενικό σύνολο του σχολείου ή της τάξης, ή πέρα από τη συμπερίληψη στους νόμους και στο λέγειν, οι μαθητές αυτοί απομονώνονται ακόμα περισσότερο;
Παρά το γεγονός ότι νομοθετικά γίνεται προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων της ένταξης, η πραγματική εικόνα που επικρατεί στα διάφορα πλαίσια, δεν επιτρέπει την ουσιαστική εφαρμογή όσων αυτή πρεσβεύει. Όσον αφορά το πλαίσιο της εκπαίδευσης, παρατηρούμε μία έντονη περιθωριοποίηση του πληθυσμού των αναπήρων μαθητών, αφού συνήθως οι επιλογές τους περιορίζονται στην ιδρυματοποίηση, την ελλιπή μόρφωση, την απόρριψη και τον αποκλεισμό. Τα άτομα της συγκεκριμένης κατηγορίας, καλούνται να αποδείξουν τη θέση τους στα σχολεία, δηλαδή ότι ωφελούνται από αυτά, πριν καν μπορέσουν να τοποθετηθούν σε αυτά. Η πρόσβαση τους επομένως, στα γενικά σχολεία, είτε αποτρέπεται είτε αυτή δεν παρέχεται ισότιμα.
Μια ακόμα δυσκολία αποτελεί η αρνητική στάση που βιώνουν, τόσο από τους άλλους μαθητές όσο και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Όσον αφορά το πλαίσιο της έρευνας, αυτή είναι περιορισμένη. Επιπλέον, λίγες από αυτές της έρευνες όντως υιοθετούν προσεγγίσεις που αναφέρονται στην ένταξη. Οι περισσότερες χαρακτηρίζονται από ένα θεωρητικό κομμάτι, χωρίς να περιλαμβάνουν τα πραγματικά αισθήματα και βιώματα των ατόμων που εξετάζουν. Ένα ακόμα σημαντικό πλαίσιο είναι το κοινωνικό. Η κοινωνική συμπεριφορά, καθώς και η ίδια η εκπαιδευτική πολιτική επηρεάζονται από αυτό. Όλες, ή μάλλον οι περισσότερες, σχετικές αντιλήψεις και ιδέες περί αναπηρίας, στηρίζονται σε ένα ιατρικό μοντέλο, λουσμένο από οίκτο και ανοχή. Ένα ψεύτικο φιλανθρωπικό ηθικό κώδικα, γεμάτο προκαταλήψεις και μια ενημέρωση και ευαισθητοποίηση «από απόσταση». Επικρατεί, έτσι, είτε μια αδιαφορία είτε μια πραγματική άγνοια. Και τα δυο αυτά αποτελούν γεγονότα εξίσου ανησυχητικά.
Σχετικά με τις υπηρεσίες υγείας, αυτές είναι προετοιμασμένες, για να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες «κατηγορίες» αναπήρων. Όλοι αυτοί οι ειδικοί κατέχουν μια εξουσία που βασίζει την ύπαρξη της στα ατομικά προβλήματα του ατόμου. Το αποτέλεσμα αυτής της κοινωνικής εξουσίας επιτρέπει στους ειδικούς να διαμορφώσουν πολλές πτυχές της ζωής των αναπήρων, αφήνοντας τα ίδια τα άτομα αδύνατα να καθορίζουν την ταυτότητα τους και να κρίνουν τις υπηρεσίες που δέχονται. Όσον αφορά το εργασιακό πλαίσιο, τα ποσοστά αναπήρων και μη αναπήρων διαφέρουν συντριπτικά, με ποσοστά που ανέρχονται στο 40% για τα ανάπηρα άτομα και στο 64,2% για μη (έρευνα του 2002).
Τα παραπάνω παρουσιάζουν ξεκάθαρα το χάσμα ανάμεσα στην πολιτική ρητορικής και την πραγματικότητα. Όλες οι προσπάθειες για αλλαγή αγγίζουν μονάχα ένα επίπεδο δηλώσεων, αλλά όχι πράξεων. Ο αποκλεισμός, τα άνισα δικαιώματα και οι άνισες ευκαιρίες κατακρίνονται ως αφηρημένες έννοιες, ενώ στην πράξη δεν καθορίζονται στρατηγικές και πρακτικές που θα διασταυρώσουν αυτή την αποστασιοποίηση των πραγματικών πλαισίων. Υπάρχουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία θα πρέπει να τεθούν υπό σοβαρή εξέταση και ανάλυση για την προώθηση της ένταξης. Οι νομοθετικές πράξεις και οι ευκαιρίες είναι απαραίτητο να στηρίζονται στην ανάλυση συγκεκριμένων καταστάσεων, ανθρώπων και πλαισίων. Τα αντίστοιχα δικαιώματα θα πρέπει να συνδέονται με τις απαραίτητες στρατηγικές που θα καλλιεργήσουν καταστάσεις μιας ενταξιακής κοινωνίας. Όλες οι αλλαγές θα πρέπει να επιβάλουν κυρώσεις, όταν αυτές θα παραβιάζονται.
Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται μια αναπηρία από την εκπαιδευτική πολιτική και, κατά συνέπεια, από την κοινωνία, αποτελεί μια ακόμα πηγή προβλημάτων για την ανάπτυξη και εφαρμογή μίας ορθής ενταξιακής πολιτικής. Η ιατρική, λοιπόν, άποψη της αναπηρίας «θέτει στο προσκήνιο» το άτομο και την αναπηρία ως μια ατομική ευθύνη και όχι ως μια αντανάκλαση της κοινωνίας. Έτσι, κάθε περιορισμός και δυσκολία δικαιολογείται ως προσωπική υπόθεση. Κατά συνέπεια, παύει να ευθύνεται η κοινωνία, άρα αυτή παύει και να προσπαθεί για οποιαδήποτε αλλαγή. Η ιατρική προσέγγιση επικεντρώνεται στα αδύνατα σημεία του ατόμου, σε τεχνικά ζητήματα και θεραπείες, αγνοώντας τα προβλήματα που προκύπτουν από την οργάνωση της ίδιας της κοινωνίας.
Η ένταξη δεν αναφέρεται μόνο σε παιδιά με αναπηρίες, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη ομάδα παιδιών που δεν καταφέρνει να ισοφαρίσει με αλλά τυπικής ανάπτυξης, λόγω εθνικότητας, φυλής, γένους και κοινωνικοοικονομικής τάξης. Έτσι, η ένταξη καλείται να ενσωματώσει όλους αυτούς τους μαθητές σε ένα κοινό σύνολο, αλλά και να παρέχει ταυτόχρονα μια αποτελεσματική μάθηση. Είναι, όμως, αυτό εφικτό, μέσα σε ένα σχολικό σύστημα, βασισμένο σε υψηλά επίπεδα ανταγωνισμού και ομοιογένειας; Σε ένα σύστημα που κραυγάζει για επιπλέον στήριξη, αλλά που η διαθεσιμότητα αυτής είναι περιορισμένη; Οποιαδήποτε ριζική αλλαγή, απαιτεί την ανάλυση όλης της οικολογίας του σχολείου. Η οικολογία του σχολείου απαρτίζεται από διάφορα επίπεδα, που αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Τα εκπαιδευτικά αυτά επίπεδα αναφέρονται ως τα εξής: προθεσιακό, δομής, αναλυτικού προγράμματος, παιδαγωγικής και αξιολόγησης.
Αυτή ήταν μια σύντομη προσπάθεια ανάλυσης, καθώς και κριτικής, της ενταξιακής πολιτικής. Οι ορισμοί, οι αναλύσεις και οι διάφορες πτυχές της ένταξης, ωστόσο αποτελούν μια τεράστια και αμφιλεγόμενη συζήτηση μεγάλης σημασίας. Ανάμεσα σε αυτούς τους απεριόριστους ορισμούς της ένταξης και τα λοιπά θεωρητικά κομμάτια, έχει φτάσει η ώρα για την κοινωνία, να αναλάβει τις ευθύνες της και να εφαρμόσει κάθε ηθική κριτική ανάλυση, από τα λόγια στην πραγματικότητά της. Η αποτυχία των προσεγγίσεων, που έχουν υιοθετηθεί μέχρι πρότινος, για ουσιαστική ένταξη, θα έπρεπε να αφυπνίζει την κοινωνική και εκπαιδευτική πολιτική για αλλαγή πορείας. Αντί αυτού, η διαιώνιση της περιθωριοποίησης ριζώνει ανεξέλεγκτα στη σχολική κουλτούρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Αναπηρία και εκπαιδευτική πολιτική, Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου, Α. Βλάχου-Μπαλαφρούτη, Εκδόσεις Πεδίο, 2012
