Του Ανδρέα Κουρή,
Η οικογένεια και ο κλάδος του οικογενειακού δικαίου συνιστούν δύο σημαντικά πεδία τα οποία με την πάροδο των χρόνων εξελίσσονται με σκοπό να ανταποκριθούν στα δεδομένα της επικαιρότητας. Η οικογένεια, μάλιστα, ως αξία και θεσμός περιβάλλεται από την ισχύ του Συντάγματος στο άρθρο 21. Γι’ αυτό και ο νομοθέτης φροντίζει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός με τις νομοθετικές μεταβολές που επιδιώκει.
Μέρος του οικογενειακού δικαίου αποτελεί και η νομική διαδικασία αναδοχής ανηλίκου, μια ιδιάζουσα διαδικασία που βρίσκει συχνά εφαρμογή. Συγκεκριμένα, η αναδοχή ενός ανήλικου προσώπου είναι η νομική υποχρέωση που αναλαμβάνει ένα πρόσωπο (ανάδοχος γονέας) να φροντίζει για την καθημερινή διαβίωση του ανηλίκου, δίχως όμως να του έχει αναγνωριστεί η γονική μέριμνα ή η επιτροπεία. Δηλαδή, για παράδειγμα, ένα ζευγάρι, το οποίο αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, αναθέτει την ανατροφή του παιδιού του σε τρίτο πρόσωπο χωρίς όμως να χάσει την επιμέλεια αυτού. Το άρθρο 1655 του Αστικού Κώδικα αναφέρει ότι «όταν τρίτοι έχουν την πραγματική φροντίδα του προσώπου του ανηλίκου, γιατί τους την ανέθεσαν είτε οι φυσικοί γονείς ή ο επίτροπος είτε το δικαστήριο (ανάδοχοι γονείς ή ανάδοχη οικογένεια), οι έννομες σχέσεις μεταξύ του ανηλίκου και της φυσικής του οικογένειας ή του επιτρόπου και ιδίως οι αρμοδιότητες από τη γονική μέριμνα ή την επιτροπεία παραμένουν αμετάβλητες, εφόσον δεν ορίζεται στο νόμο διαφορετικά».
Πώς γίνεται η αναδοχή;
Σύμφωνα με τη θεωρία, η αναδοχή δύναται να επέλθει είτε κατόπιν συμφωνίας των μερών είτε με δικαστική απόφαση. Στην πρώτη περίπτωση, οι φυσικοί γονείς του τέκνου ή ακόμα και ο επίτροπος συνάπτουν σύμβαση με τρίτα πρόσωπα, παραχωρώντας στα τελευταία τη φροντίδα του τέκνου. Μάλιστα, ο Αστικός Κώδικας ορίζει ότι τη δήλωση αναδοχής του τέκνου οι φυσικοί γονείς ή ο επίτροπος μπορούν να την ανακαλέσουν κάθε στιγμή. Αν υπάρξει κάποια περαιτέρω διαφωνία, επιλαμβάνεται το δικαστήριο να αποφασίσει επί του θέματος. Το περιεχόμενο και η νομική φύση της σύμβασης διαπνέεται από την αρχή της ελευθερία των συμβάσεων, δηλαδή αφήνει τα μέρη να καθορίσουν τη μεταξύ τους συμφωνία όπως αυτά επιθυμούν. Επίσης, οι γονείς έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τα πρόσωπα των ανάδοχων γονέων, ενώ αξίζει να επισημανθεί πως η πρακτική έχει δείξει ότι προτιμώνται κυρίως συγγενείς των γονέων. Αν ο ανάδοχος γονέας βρίσκεται σε γάμο, τότε υποχρεωτικώς, με ποινή ακυρότητας, πρέπει και ο/η σύζυγος να συνυπογράφει τη σχετική σύμβαση.
Η άλλη περίπτωση αναδοχής εκτελείται μετά από δικαστική απόφαση, οπότε και το αρμόδιο δικαστήριο προβαίνει στην ανάθεση της φροντίδας του ανηλίκου σε τρίτους. Για να καταλήξει, όμως, η διαδικασία στην κρίση του δικαστηρίου, προηγουμένως θα έχει προηγηθεί είτε ρητή διαφωνία μεταξύ των φυσικών γονέων και της αρμόδιας υπηρεσίας που συνιστά σε αυτούς την αναδοχή, είτε θα έχει παρατηρηθεί ότι οι φυσικοί γονείς δεν ασκούν ως οφείλουν τα γονικά τους καθήκοντα και έχει ασκηθεί σχετική αγωγή από τα πρόσωπα που νομιμοποιούνται, όπως ρητώς τα αναφέρει το άρθρο 1532 του Αστικού Κώδικα. Και στις δύο περιπτώσεις αναδοχής απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάθεση της φροντίδας του τέκνου είναι να υπολογίζεται πάντα το συμφέρον του, γιατί αν αυτό δε συνεκτιμηθεί τότε το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την ανάθεση του σε αρμόδιο ίδρυμα.
Τι γίνεται με τη γονική μέριμνα του ανηλίκου;
Όπως προαναφέρθηκε, οι ανάδοχοι γονείς δεν είναι φορείς της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας του τέκνου, αλλά έχουν αναλάβει εξολοκλήρου την φροντίδα του και μόνο. Μετά την πραγματοποίηση της αναδοχής συμφωνείται η κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ φυσικών γονέων και αναδόχων. Ειδικότερα, όσον αφορά τη γονική μέριμνα ή την επιτροπεία αυτές παραμένουν ως έχουν και δεν αλλάζουν πρόσωπα. Ωστόσο, οι ανάδοχοι γονείς λειτουργούν ως αντιπρόσωποι των φυσικών γονέων, δηλαδή ενεργούν στο όνομα και για λογαριασμό τους, αν δεν έχει ορισθεί κάτι διαφορετικό από το δικαστήριο. Με άλλα λόγια, οι ανάδοχοι γονείς θεωρούνται νόμιμοι αντιπρόσωποι των φυσικών γονέων, με απώτερο σκοπό να εξυπηρετούν τις βιοτικές ανάγκες του τέκνου, καθώς και οτιδήποτε αφορά το πρόσωπο και την περιουσία του, ενώ συγχρόνως δεν επιτρέπεται να μην εκτελέσουν τη βούληση των φυσικών γονέων ή του επιτρόπου, εκτός και αν είναι προς όφελος του τέκνου.
Μπορούν οι ανάδοχοι γονείς να διεκδικήσουν τη γονική μέριμνα του τέκνου;
Αν η αναδοχή διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα και χαθεί η επαφή μεταξύ φυσικών γονέων και τέκνου, οι ανάδοχοι γονείς μπορούν να αξιώσουν την επιμέλεια του τέκνου ολικά ή μερικά. Μπορούν, δηλαδή, να ζητήσουν από το δικαστήριο να αφαιρεθεί η γονική μέριμνα και κατ’ επέκταση να τους ανατεθεί η διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου.
Αρμοδιότητες αναδόχων γονέων
Μετά την ανάθεση της φροντίδας του ανηλίκου στους ανάδοχους γονείς, οι τελευταίοι έχουν υποχρέωση να εκπληρώνουν κάποιες υποχρεώσεις. Πιο συγκεκριμένα, η επαφή και η επικοινωνία των φυσικών γονέων με το τέκνο εξακολουθεί να υπάρχει και δεν πρέπει να εμποδίζεται από τους αναδόχους. Παράλληλα, οι ανάδοχοι γονείς έχουν υποχρέωση να ενημερώνουν τους φυσικούς γονείς ή τον επίτροπο ή την αρμόδια υπηρεσία σχετικά με τη διατροφή και τη διαβίωση γενικότερα του τέκνου. Επιπλέον, από τη στιγμή που ανάδοχοι καταβάλουν τους αναγκαίους πόρους, δηλαδή χρήματα για να μεγαλώνουν τον ανήλικο, αυτοδικαίως υπεισέρχονται στην παρόμοια θέση με αυτή των ανιόντων ως προς την υποχρέωση διατροφής. Επιπρόσθετα, για οποιαδήποτε ζημία που προκληθεί παράνομα και υπαίτια στο πρόσωπο του ανηλίκου, ευθύνονται εις ολόκληρον οι ανάδοχοι γονείς, ενώ την ίδια στιγμή αν ο ανήλικος ζημιώσει τρίτους, ευθύνη λόγω παραμέλησης επιμέλειας έχει καταρχήν ο ανάδοχος γονέας. Τέλος, η αρμόδια κρατική υπηρεσία που επιλαμβάνεται τέτοιων καταστάσεων πραγματοποιεί καθημερινά ελέγχους μέσω των οργάνων της.
Πώς ανακαλείται η αναδοχή;
Η ανάκληση της αναδοχής δύναται να επιτευχθεί με τέσσερεις τρόπους: α) αυτοδικαίως, β) με ανάκληση από τους φυσικούς γονείς, γ) με καταγγελία από τον ανάδοχο γονέα, ή δ) κατόπιν δικαστικής απόφασης. Αναλυτικότερα, αυτοδίκαια επέρχεται η λύση της αναδοχής σε περίπτωση, για παράδειγμα, θανάτου των ανάδοχων γονέων. Εξάλλου, η τελευταία επιτυγχάνεται και με ανάκληση από φυσικούς γονείς ή τον επίτροπο αν δεν έχουν λάβει νομίμως την επιμέλεια του ανηλίκου οι ανάδοχοι, με καταγγελία εκ μέρους των ανάδοχων γονέων που επιθυμούν ακόμα και άνευ σπουδαίου λόγου να διακόψουν την αναδοχή και, τέλος, με δικαστική απόφαση όταν ζητηθεί από τους φυσικούς γονείς ή τον επίτροπο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, Β’ Έκδοση, 2017, Εκδόσεις Σάκκουλα.
