Της Μαργαρίτας Οικονόμου,
Πριν χρόνια, η Αθήνα ήταν μία μικρή γραφική πόλη με σοκάκια και πλακόστρωτους δρόμους. Σπίτια αρμονικά, νεοκλασικά και χαμηλά γύρω από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Σε αυτήν την εποχή και πόλη γεννήθηκε η γυναίκα της οποίας το έργο ξεπερνά την προσφώνηση «καλλιτέχνης» και υιοθετεί αυτής της «Κοινωνικής Προσφοράς», καθώς το έργο της δεν ήταν μόνο εικαστικό. Η Έφη ήθελε να γίνει ζωγράφος. Αναμφίβολα, μπορεί κανείς να πει ότι άσκησε σημαντική επιρροή στην αισθητική και φιλοσοφία της τέχνης με την επιτυχία της.
Η Έφη Μιχελή, το γένος Ιωάννου Μαραγκού και μετέπειτα σύζυγος του Παναγιώτη Μιχελή, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1906. Μία γυναίκα για την οποία δεν υπάρχουν πηγές για το παρελθόν της, παρά μόνο ότι ήταν κόρη καλής οικογένειας με μόρφωση εγκύκλια, ή την καταγωγή της, όμως το μετέπειτα έργο της έχει μείνει αναλλοίωτο μέχρι και σήμερα. Η ζωγράφος εμφανίστηκε στον καλλιτεχνικό χώρο το 1952 καθώς η ίδια θαύμαζε πάρα πολύ τον σύζυγό της και τον ακολούθησε σε όλη του την καριέρα. Υπήρξε το στήριγμά του για την προώθηση του έργου του, καθώς τα πρώτα του βιβλία είχαν εκδοθεί από τον ίδιο. Όπως εκείνη έτσι και ο ίδιος την ενθάρρυνε να ξεκινήσει το εγχείρημά της με τη ζωγραφική καθώς τη σεβόταν και την αγαπούσε.
Το έργο της σύντομα χαρακτηρίστηκε από τους τεχνοκριτικούς ως ναΐφ ζωγράφος. Συγκεκριμένα, η ναΐφ ζωγραφική είναι μία κατηγορία με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τον παιδικό τύπο απλοϊκότητας, στην ύλη, το περιεχόμενο και την τεχνική. Οι εκπρόσωποί της δεν έχουν λάβει κάποιου είδους εκπαίδευση ή μόρφωση στο συγκεκριμένο είδος και συνήθως ξεκινούν να καταπιάνονται με αυτή σε μία πιο ώριμη ηλικία. Αυτό το είδος τέχνης διέπεται από στοιχεία που χαρακτηρίζουν την παιδική ζωγραφική, έντονο περίγραμμα, έλλειψη σκίασης, και με τον αυθορμητισμό και την παραστατικότητα να οδηγούν σε μία αφηγηματική γλαφυρότητα με τα έργα της καλλιτέχνιδος να απευθύνονται στη συλλογική συνείδηση ενός λαού αποκτώντας ιστορική, λαογραφική και σύγχρονη αισθητική αξία.
Η Έφη Μιχελή, έχοντας επηρεαστεί από την Αμερικανίδα ζωγράφο Grandma Moses, αποδίδει προσωπικές της εμπειρίες με απαλούς τόνους και αμεσότητα. Στα έργα της παρουσιάζονται χωριά και διάφορα τοπία της Ελλάδας με μία μαγεία που πηγάζει από την παιδική ζωγραφική. Προκαλεί θερμή αίσθηση η θέα τους. Είναι μια λεπταίσθητη συλλογή έργων σε ναΐφ τεχνοτροπία, όλα από ελληνικούς τόπους, ζωγραφισμένα μετά τον πόλεμο. Φωτίζονται από το πνεύμα της εποχής 1950-1965, όταν η Ελλάδα άνοιγε και πάλι τα μάτια στον κόσμο, αλλά με το τοπίο της ακόμη αγνό, αρμονικό, βαθιά πνευματικό και ταπεινό, μαζί και μεγαλειώδες. Αυτήν την Ελλάδα είχε συλλάβει η Έφη Μιχελή, η οποία μας την παραδίδει ακόμη και σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της καλλιτεχνικής της πορείας, συμμετείχε σε περισσότερες από 50 ομαδικές εκθέσεις σε ολόκληρη την Ελλάδα. Έργα της βρίσκονται σε πινακοθήκες της χώρας αλλά και στο εξωτερικό, καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές, τα περισσότερα εκ των οποίων βρίσκονται στο Ίδρυμα Μιχελή. Παρουσίασε, επίσης, τη δουλειά της σε ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα, τη Βοστόνη και την Στοκχόλμη.
Το 1979, δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του συζύγου της Παναγιώτη Μιχελή, καθηγητή αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ, η Έφη Μιχελή ίδρυσε το Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή, με σκοπό τη μελέτη, προαγωγή και διάδοση της αισθητικής και της φιλοσοφίας της τέχνης, στο οποίο κληροδότησε όλη την περιουσία της. Η Έφη Μιχελή τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις και μετάλλια καθώς υπήρξε πρωτεργάτρια της σύστασης της Διεθνούς Γυναικείας Μορφωτικής Ομοσπονδίας (Fédération Internationale Culturelle Féminine), της οποίας εξελέγη Πρόεδρος, το 1980. Μάλιστα, ιδιαίτερα αξιόλογο υπήρξε και το έργο της στο Τμήμα Ελλάδος της Ομοσπονδίας, στο οποίο υπήρξε Πρόεδρος από τη δεκαετία 1974-84.
Ήταν, επίσης, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής και της εκδοτικής επιτροπής του περιοδικού Χρονικά Αισθητικής, του οποίου ήταν τακτική συνεργάτης. Σε ένδειξη τιμής και αναγνώρισης της πολύπλευρης προσφοράς της στο περιοδικό Χρονικά Αισθητικής και στην Ελληνική Εταιρεία Αισθητικής, ο τόμος 25-26/1986-87 του περιοδικού είναι αφιερωμένος στη μνήμη της. Το Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή έχει διοργανώσει αναδρομικές εκθέσεις των έργων της: στην Αθήνα (2002), στο Ρέθυμνο (2005), στο Βερολίνο (2006) και στη Φιλιππούπολη το 2010. Ακόμα, η Συλλογή της ελληνικής ναΐφ ζωγραφικής μαζί με έργα της Έφης Μιχελή έχει ταξιδέψει μέχρι σήμερα στην Ξάνθη (2014) και στη Λάρισα (2018).
Κλείνοντας, ο Παναγιώτης και η Έφη Μιχελή υπήρξαν δύο σημαντικές προσωπικότητες που διαμόρφωσαν την πνευματική ζωή της Ελλάδας, ενώ ταυτόχρονα διατηρούσαν έναν διαρκή διάλογο με το εξωτερικό. Η κυρία Μαρίνα Τσούλου, διευθύντρια του Ιδρύματος, σε μία συνέντευξη για το ίδρυμα δήλωσε πως: «ήταν επιθυμία της Έφης Μιχελή να βοηθήσει τις γυναίκες ζωγράφους, τις καλλιτέχνιδες, και την ίδια στιγμή να προβάλλει τη ναΐφ ζωγραφική. Γιατί από τότε ήταν παραγκωνισμένη».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Έφη Μιχελή, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Έφη Μιχελή, michelisfoundation.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Παναγιώτης και Έφη Μιχελή, michelisfoundation.gr, διαθέσιμο εδώ.
