Του Στάθη Παυλίδη,
Η ανακοίνωση παρουσίας ενός εγκεφαλικού όγκου στον ασθενή αποτελεί μία τραγική είδηση, ιδιαίτερα όταν ο όγκος αυτός είναι κακοήθης. Η στενάχωρη αυτή είδηση, αν και όχι τόσο συνηθισμένη (η πιθανότητα του μέσου ανθρώπου να εμφανίσει καρκίνο στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της ζωής του είναι μικρότερη του 1%), συναντά ετησίως σχεδόν 25.000 Αμερικανούς. Ο όρος, βέβαια, εγκεφαλικός όγκος είναι περισσότερο μια ομπρέλα με ευρύτατο πεδίο διαφορετικών επιμέρους περιπτώσεων, βάσει των οποίων ο ειδικός ιατρός επιλέγει την κατάλληλη θεραπεία, χειρουργική ή μη.
Η θέση του εγκεφάλου υπήρξε πάντα πεδίο ενδιαφέροντος. Σφραγισμένος ως πολύτιμος θησαυρός σε θησαυροφυλάκιο, αλλά παράλληλα παγιδευμένος μέσα σε κλειστό και ανένδοτο χώρο, το κρανίο. Αυτόματα αντιλαμβάνεται κανείς πως η παρουσία οποιασδήποτε ενδοκρανιακής επεξεργασίας, μιας αιμορραγίας ή ενός όγκου, πιέζει τον ευαίσθητο εγκεφαλικό ιστό και επηρεάζει τις λειτουργίες του, ανάλογα με τη θέση, την έκταση, τη διάρκεια, αλλά και την ένταση της πίεσης.
Πρωτογενής ή, αλλιώς, πρωτοπαθής όγκος σημαίνει ότι έχει αναπτυχθεί απευθείας στον εγκέφαλο, ενώ δευτερογενής έχει προκύψει από μετάσταση καρκινικών κυττάρων με αρχική προέλευση εκτός του εγκεφάλου. Για την κατηγοριοποίηση χρησιμοποιείται ένα σύστημα ταξινόμησης των όγκων του εγκεφάλου σε ομάδες και τύπους από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αυτό το σύστημα ενημερώνεται τακτικά, με πιο πρόσφατη την αναθεωρημένη Πέμπτη έκδοση του 2021.
Οι όγκοι του εγκεφάλου διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με τη συμπεριφορά τους, τους καλοήθεις και τους κακοήθεις. Πολλοί από αυτούς ανευρίσκονται ως τυχαίο εύρημα σε μια απεικόνιση και άλλοι εντοπίζονται από την κλινική εικόνα που προκαλούν.
Ο πιο κοινός καλοήθης πρωτοπαθής όγκος του εγκεφάλου είναι το μηνιγγίωμα και εμφανίζεται σε ένα ποσοστό 30%. Προέρχεται από τις μήνιγγες (μεμβράνες) που περιβάλλουν τον εγκέφαλο και εμφανίζονται συχνότερα στις γυναίκες. Τα μηνιγγιώματα είναι συνήθως καλοήθη, αλλά αρκετά συχνά υποτροπιάζουν μετά τη χειρουργική τους αφαίρεση.
Ένας ακόμη αρκετά συχνός όγκος του εγκεφάλου είναι το αδένωμα της υπόφυσης που εμφανίζεται ως πρωτοπαθής βλάβη σε ποσοστό 10% των πρωτοπαθών όγκων. Λόγω της ανωμαλίας στη λειτουργία της υπόφυσης, αρκετά συχνά προκαλούν ενδοκρινικά προβλήματα, καθότι η τελευταία ελέγχει και επηρεάζει την ισορροπία των ορμονών στο σώμα. Παράλληλα, λόγω της γειτνίασης της υπόφυσης με το οπτικό χίασμα, η παρουσία αδενώματος μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στην όραση από την πίεση στο οπτικό νεύρο.
Η ομάδα των καλοηθών όγκων του εγκεφάλου περιλαμβάνει το κρανιοφαρυγγίωμα, το ακουστικό νευρίνωμα (schwannoma), το αιμαγγειοβλάστωμα, το νευρίνωμα, το ρινοφαρυγγικό αγγειοΐνωμα, τον όγκο χοριοειδούς πλέγματος, τον δυσεμβρυοπλαστικό νευροεπιθηλιακό όγκο, το χόνδρωμα, τον γιγαντοκυτταρικό όγκο, το οστέωμα. Αρκετά συχνά συναντούμε κυστικούς σχηματισμούς, όπως οι αραχνοειδείς κύστεις, οι κολλοειδείς κύστεις, οι δερμοειδείς κύστεις, εγκεφαλοκήλες, ινώδεις δυσπλασίες, κύστη σχισμής Rathke.
Η κατηγορία των πιο επιθετικών όγκων περιλαμβάνει τα γλοιώματα που υποδιαιρούνται στα αστροκυτώματα, τα ολιγοδενδρογλοιώματα και τα γλοιοβλαστώματα. Εκτός αυτών, συμπεριλαμβάνονται το αιμαγγειωπερικύτωμα, οι όγκοι της επίφυσης και όγκοι γεννητικών κυττάρων (παθολογική μετανάστευση γεννητικών κυττάρων στον εγκέφαλο κατά την εμβρυική ανάπτυξη).
Οι κακοήθεις εγκεφαλικοί όγκοι, σε αντίθετη κατεύθυνση με τους καλοήθεις, περιλαμβάνουν το χόρδωμα, το χονδροσάρκωμα, το μυελοβλάστωμα, το οσφρητικό νευροβλάστωμα, το λέμφωμα, το γλοιοσάρκωμα, το ραβδομυοσάρκωμα, τον καρκίνο παραρινικού κόλπου, τον άτυπο τερατοειδή/ ραβδοειδή όγκο.
Ο εγκέφαλος παράλληλα αποτελεί στόχο μεταστατικών όγκων που, όπως προαναφέρθηκε, ονομάζονται και δευτεροπαθείς όγκοι και εμφανίζονται δια της αιματικής οδού στις διάφορες θέσεις του. Οι μεταστατικοί όγκοι του εγκεφάλου είναι πολύ πιο συχνοί από τους πρωτοπαθείς και τα κυριότερα όργανα που δίνουν εγκεφαλικές μεταστάσεις είναι ο πνεύμονας, ο μαστός, το μελάνωμα του δέρματος, το παχύ έντερο, οι νεφροί και ο θυρεοειδής. Οι μεταστατικοί όγκοι είναι εξ ορισμού κακοήθεις. Η μεταστατική νόσος μπορεί να εμφανισθεί:
- Πολύ καθυστερημένα, χρόνια μετά την διάγνωση του πρωτοπαθούς όγκου.
- Ταχύτατα, και να δώσει κλινικές εκδηλώσεις πρωτού διαγνωσθεί ο πρωτοπαθής όγκος.
- Σε αρκετές περιπτώσεις δεν αναγνωρίζεται καμία πρωτοπαθής εστία.
Οι όγκοι του εγκεφάλου μπορούν να προκαλέσουν μια σειρά συμπτωμάτων και αρκετά συχνά ανιχνεύονται ως τυχαία ευρήματα σε απεικονίσεις. Μερικά από τα συμπτώματα αναφέρονται παρακάτω:
- Κεφαλαλγία
- Επιληπτικές κρίσεις
- Μυϊκή αδυναμία
- Αστάθεια βάδισης
- Απώλεια ισορροπίας
- Απώλεια μνήμης
- Διαταραχές του λόγου
- Διαταραχές όρασης
- Αλλαγή συμπεριφοράς και προσωπικότητας
Η θεραπευτική προσέγγιση του εγκεφαλικού όγκου ποικίλει ανάλογα με παράγοντες που πρέπει να συνεκτιμηθούν, όπως η δυνατότητα ασφαλούς αφαίρεσης του όγκου, το προσδόκιμο επιβίωσης και η αναμενόμενη εξέλιξη της πρωτοπαθούς νόσου, η γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς. Όπως είναι προφανές, ο στόχος είναι η εκρίζωση του όγκου σε υγιή όρια, με τη μικρότερη δυνατή βλάβη στα γειτονικά φυσιολογικά εγκεφαλικά κύτταρα.
Η σύγχρονη θεραπευτική φαρέτρα περιλαμβάνει τη χειρουργική θεραπεία, την ακτινοθεραπεία και τη χημειοθεραπεία. Η χειρουργική θεραπεία των όγκων του εγκεφάλου έχει εξελιχθεί σημαντικά κατά την τελευταία δεκαετία. Η εισαγωγή της ρομποτικής στη χειρουργική του εγκεφάλου καθώς και η στερεοτακτική διαχείρισή του από τον εντοπισμό, την προσέγγιση μέχρι και την αφαίρεση του όγκου, αυξάνει την ακρίβεια στη διάγνωση και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται το ρομποτικό χειρουργικό σύστημα Da Vinci που προσφέρει ελάχιστα επεμβατική εναλλακτική λύση στις παραδοσιακές ανοιχτές χειρουργικές μεθόδους. Η ακτινοθεραπεία των όγκων του εγκεφάλου συνίσταται στη χρήση ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας με στόχο την καταστροφή καρκινικών κυττάρων. Είναι γνωστή και ως ακτινοθεραπεία εξωτερικής δέσμης. Κάποιες φορές, είναι δυνατή η ακτινοθεραπεία με εμφυτεύματα, που είναι γνωστή και ως βραχυθεραπεία.
Η χημειοθεραπεία των όγκων του εγκεφάλου χρησιμοποιεί κυτταροτοξικά φάρμακα προκειμένου να καταστρέψει καρκινικά κύτταρα. Γενικά, χρησιμοποιείται σε ταχύτερα εξελισσόμενους όγκους. Κάποιοι τύποι όγκων, όπως το μυελοβλάστωμα και το λέμφωμα, ανταποκρίνονται καλύτερα στη χημειοθεραπεία από άλλους τύπους όγκων. Πριν, όμως, από κάθε θεραπευτικό σχήμα, μεγάλη σημασία έχει η αναγνώριση όλων των στοιχείων που ξεχωρίζουν τον εγκέφαλο από τις υπόλοιπες ανατομικές δομές του ανθρωπίνου σώματος.
Ο εγκέφαλος δεν αποτελεί απλά ένα όργανο. Είναι η θέση που εδράζεται ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου και η εν γένει προσωπικότητά του. Είναι η θέση που φιλοξενείται η μνήμη του, που διοχετεύονται οι πέντε αισθήσεις του και τα ερεθίσματά τους αναλύονται κα καταχωρίζονται σε αντίστοιχα αισθητικά κέντρα. Είναι το κέντρο της αναπνοής, της σκέψης, της αντίληψης και της ευφυΐας του. Πραγματικά είναι πολύ δύσκολο να αποτυπώσει κάποιος τι δεν είναι ο εγκέφαλος, που διαχειρίζεται άμεσα ή έμμεσα όλα τα συστήματα, τα όργανα, τις λειτουργίες του ανθρωπίνου σώματος. Είναι το κέντρο που συλλαμβάνει την πραγματικότητα όπως την αντιλαμβανόμαστε, που φαντάζεται και σχεδιάζει το μέλλον και χτίζει τον πολιτισμό του ανθρώπου, την ηθική του, τη συνείδησή του, τις αρχές του, τη βαθύτερη ουσία του. Είναι ο τόπος που παράγονται τα όνειρα, κατοικούν το συνειδητό και το υποσυνείδητο, φιλοξενείται το υπερεγώ και οι γονεϊκές καταβολές του. Είναι ο χώρος που ο άνθρωπος μιλά με το θεό με την προσευχή του. Είναι ο τόπος που ανθίζουν τα συναισθήματα και που στοιχειοθετείται η ιδιαιτερότητά του. Αυτόματα αντιλαμβάνεται κανείς πως η παρουσία ενός ξένου σώματος, ενός όγκου στην συναρπαστική αυτή ανατομική δομή έχει τεράστια σημασία, καθώς δύναται να αλλάξει ριζικά την ζωή του ανθρώπου, ακόμα και να του την στερήσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brain Tumor Types, John Hopkins Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- What are the types of brain tumors, Cancer Research UK. Διαθέσιμο εδώ
- Types of brain tumors, American Association of Neurological Surgeons. Διαθέσιμο εδώ
- Brain Tumor, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Targeting the Hippo pathway to prevent radioresistance brain metastases from the lung (Review), PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Comparison of surgical outcomes between primary and secondary brain abscess, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
