Του Αναστάση Γκίκα,
Βρισκόμαστε στον Ιούλιο του 1924, η Ελλάδα διανύει μια περίοδο έντονης πολιτικής αστάθειας, η οποία χαρακτηρίζεται από τη συνεχή εναλλαγή κυβερνήσεων. Στις 19 Ιουλίου 1924 η κυβέρνηση Αλέξανδρου Παπαναστασίου παραιτείται και στις 24 Ιουλίου 1924 ορκίζεται νέα κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και Υπουργό Εξωτερικών τον Γεώργιο Ρούσσο. Η εν λόγω κυβερνητική σύνθεση έμελλε να συνδέσει το όνομά της με την υπογραφή στις 29 Σεπτεμβρίου 1924 του Πρωτοκόλλου Πολίτη-Καλφώφ, μιας συμφωνίας η οποία δύναται να χαρακτηριστεί ως εθνικά επιζήμια.
Την περίοδο του Μεσοπολέμου, η Βουλγαρία παρέμενε μετά την ήττα της στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο μια αναθεωρητική δύναμη προκαλώντας συχνά συνοριακά επεισόδια με τη γειτονική Ελλάδα. Οι τεταμένες διμερείς σχέσεις των δύο κρατών οδηγούσαν πολλές φορές και σε συγκρούσεις μεταξύ του ελληνικού στρατού και Βούλγαρων κομιτατζήδων στην περιοχή της Μακεδονίας.
Το επεισόδιο του Τέρλιτς
Μία τέτοια περίπτωση αποτελούσε και το επεισόδιο του Τέρλιτς (σημερινός Βαθύτοπος). Τον Ιούλιο του 1924 Βούλγαροι κομιτατζήδες προέβησαν σε επιδρομές στην επαρχία Νευροκοπίου Δράμας. Στις 27 Ιουλίου στο χωριό Τέρλιτς επικεφαλής ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων, εκτέλεσε 17 σλαβόφωνους. Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε την κατακραυγή της ΚτΕ, η οποία καταδίκασε σε φυλάκιση τον λοχαγό.
Οι διαπραγματεύσεις
Η διεθνής κατακραυγή εις βάρος της Ελλάδος οδήγησε τις δύο χώρες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στη Γενεύη. Ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών επέλεξε ως εκπρόσωπο της χώρας στη διαπραγμάτευση τον Νικόλαο Πολίτη διακεκριμένο διεθνολόγο και πρώτο αντιπρόσωπο της Ελλάδας στην Κοινωνία των Εθνών, ενώ πληρεξούσιος της Βουλγαρικής πλευράς ορίστηκε ο Υπουργός Εξωτερικών της χώρας Χρίστο Καλφώφ.
Η ατυχής συμφωνία και οι αντιδράσεις
Στις 29 Σεπτεμβρίου 1924 υπογράφεται πρωτόκολλο στην Κοινωνία των Εθνών από τους Νικόλαο Πολίτη και Χρίστο Καλφώφ, το οποίο προέβλεπε μεταξύ άλλων την «Προστασία της βουλγαρικής μειονότητας στην Ελλάδα». Με τη συμφωνία αυτή η Ελλάδα αναγνωρίζει για πρώτη φορά στην ιστορία της ύπαρξη βουλγαρικής εθνικής μειονότητας εντός των συνόρων της. Το Ελληνικό κράτος δεσμευόταν από τη συνθήκη επίσης να χρηματοδοτήσει βουλγαρικά μειονοτικά σχολεία σε Μακεδονία και Θράκη, να επιτρέψει την παρουσία ιερέων προσκείμενων στη Βουλγαρική Εξαρχία με τον όρο ότι αυτοί θα αποκτούσαν ελληνική υπηκοότητα και να ανοίξει στην Θεσσαλονίκη γραφείο αρμόδιο για τις μειονοτικές υποθέσεις.
Η υπογραφή του πρωτοκόλλου προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις στην Αθήνα και καταγγέλθηκε ως ταπεινωτική και ο Πολίτης ως ενδοτικός. Εναντίον του συμφώνου εκφράστηκε και η Γιουγκοσλαβία διότι αυτό δημιουργούσε προβλήματα στην πολιτική «σερβοποίησης» την οποία εφάρμοζε σε βουλγαροφώνους πληθυσμούς της επαρχίας Βαρντάρσκα-Μπαντόβινα.
Η ακύρωση του πρωτοκόλλου – Ο ρόλος του Βενιζέλου
Στις 7 Οκτωβρίου ορκίζεται κυβέρνηση υπό τον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο. Η κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου επιδίδεται τον Ιούνιο του 1925 σε έναν διπλωματικό αγώνα στα πλαίσια του Συμβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών με σκοπό να ακυρωθεί το Πρωτόκολλο. Στις 2 Φεβρουαρίου 1925 η ελληνική Βουλή απορρίπτει το Πρωτόκολλο Πολίτη-Καλφώφ. Αυτό, όμως, δεν ήταν αρκετό.
Η ελληνική κυβέρνηση στέλνει τον ως διαπραγματευτή στην Γενεύη τον Ελευθέριο Βενιζέλο για να ακυρώσει το πρωτόκολλο. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατορθώνει μέσω εύστροφων νομικών και διπλωματικών ελιγμών να πείσει την ΚτΕ να αποδεχτεί τα ελληνικά αιτήματα. Έτσι, η Κοινωνία των Εθνών παραιτήθηκε από κάθε αξίωση επιβολής των όρων της συμφωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γρηγόριος Δαφνής (1997), Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, Εκδόσεις Κάκτος
