Της Μιχαηλίας-Ραφαέλας Καραγιάννη,
Ο οργανισμός μας έχει αναπτύξει διάφορους μηχανισμούς που συνδέουν τα ερεθίσματα με διάφορες αισθήσεις και συναισθήματα με κύριο στόχο την επιβίωση, την προσαρμογή και την αναπαραγωγή. Ένας τέτοιος μηχανισμός είναι ο πόνος, ο οποίος μας προειδοποιεί ότι κάτι πάει λάθος. Ένας άλλος μηχανισμός, ο οποίος θα αναπτυχθεί στη συνέχεια, είναι το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, ένα σύστημα που κάνει το σώμα μας να μας λέει πως κάτι κάνουμε σωστά.
Το σύστημα ανταμοιβής είναι μία ιδιαίτερα πολύπλοκη και σημαντική διεργασία του εγκεφάλου μας. Αποτελεί έναν μηχανισμό που μας επιτρέπει να συσχετίζουμε συγκεκριμένες καταστάσεις με την ευχαρίστηση. Επιπρόσθετα, είναι ένας μηχανισμός του εγκεφάλου να μας «λέει» τι είναι «σωστό» με στόχο την επιβίωση, την εξέλιξη και την αναπαραγωγή, ένα συναίσθημα που επάγεται, για παράδειγμα, από ερεθίσματα όπως είναι το φαγητό, η μουσική, οι τέχνες, μια ωραία ταινία, το χιούμορ, η παρέα, μια σχέση, ένα χόμπυ και η απόκτηση χρήματος, οι επιτυχίες όπως ένα πτυχίο κλπ.
Το κέντρο του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για το σύστημα ανταμοιβής είναι ο επικλινής πυρήνας. Ο επικλινής πυρήνας εντοπίζεται στο επίπεδο των υπομεσολόβιων ελίκων και εσωτερικότερα στον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια, αν απεικονίσουμε τον εγκέφαλο στη μεσότητά του, θα παρατηρήσουμε μία λευκωπή, ημικύκλια δομή. Πρόσθια και κάτω από την αρχή αυτής βρίσκεται ο επικλινής πυρήνας. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, δεν βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου, αλλά διανέμεται σε διαφορετικές περιοχές που συνδέονται μεταξύ τους, σχηματίζοντας ένα κύκλωμα, το μεταιχμιακό σύστημα, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τις περισσότερες λειτουργίες του εγκεφάλου.
Όταν, λοιπόν, δεχόμαστε ένα από τα ερεθίσματα που προαναφέρθηκαν, επεξεργάζονται από το μεταιχμιακό σύστημα και ιδιαίτερα από τον επικλινή πυρήνα και εκκρίνεται στο σώμα μας η ντοπαμίνη. Η βασική δομή της ντοπαμίνης είναι η σεροτονίνη, η οποία, αναλόγως με το αν τα επίπεδα που βρίσκεται είναι χαμηλά ή υψηλά, επηρεάζει την ψυχική διάθεση. Έτσι, με την παραγωγή της αυξάνονται τα επίπεδά της στον οργανισμό μας, με αποτέλεσμα ένα συναίσθημα ευφορίας.
Ωστόσο, το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου μας και το αίσθημα ευφορίας που μας προσφέρει ενδέχεται από κάποιους να επιδιώκεται, όπως γίνεται στα παιχνίδια ή στον αθλητισμό. Βέβαια, η υπέρμετρη επιδίωξή του έχει σχέση με με τον εθισμό και τις εθιστικές ουσίες. Οι επιστήμονες έχουν αποδείξει ότι ουσίες όπως η κοκαΐνη και η μεθαμφεταμίνη μπορούν να δράσουν παρόμοια με την ντοπαμίνη. Αυτό οφείλεται στο ότι και οι τρεις αυτές ουσίες δρουν στους ίδιους υποδοχείς. Έτσι, όταν προσλαμβάνεται, για παράδειγμα, η κοκαΐνη, τα κύτταρά μας συμπεριφέρονται όπως όταν έχει παραχθεί ντοπαμίνη από το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου και προσφέρουν και αυτές το αίσθημα ευφορίας.
Βάση μιας πρόσφατης μελέτης, ακόμη και μια μικρή σχετικά περίοδος χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών θα μπορούσε, σε κάποιες περιπτώσεις, να μειώσει την απαντητικότητα σε γενικούς ενισχυτικούς παράγοντες ανταμοιβής. Αν και δεν είναι αυτός ο κανόνας, η κλινική εμπειρία συχνά επιβεβαιώνει το συμπέρασμα αυτό. Αυτό συμβαίνει διότι το σώμα μας συνηθίζει στο αίσθημα ευφορίας. Για παράδειγμα, η εμφάνιση κατάθλιψης με βασικό άξονα την αδυναμία άντλησης ευχαρίστησης, η μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας και η υπερφαγία παρατηρούνται σε πολλές περιπτώσεις στο σύνδρομο στέρησης και στην περίοδο απεξάρτησης από την κοκαΐνη.
Με υπόδειγμα το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, πρέπει να κατανοήσουμε ότι πρέπει να «ακούμε» το σώμα μας. Οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες του, όπως, για παράδειγμα, όταν πεινάμε χρειάζεται να καταναλώσουμε τροφή ή όταν διψάμε χρειάζεται να πιούμε νερό. Το σώμα μας δεν μας «λέει» μόνο τι χρειάζεται, αλλά μας επιβραβεύει και όταν το προσέχουμε και ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Predictive Reward Signal of Dopamine Neurons, Journal of Neurophysiology. Διαθέσιμο εδώ
-
The Brain’s Reward System in Health and Disease, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
