Της Εμμανουέλας Λατολλάρι,
Τι είναι αυτό που κάνει τη σημερινή γενιά εφήβων τόσο διαφορετική από τις προηγούμενες, η προηγμένη τεχνολογία ή η ραγδαία μετάδοση της γνώσης; Πολλές οι πιθανές απαντήσεις, η καθεμιά με τη δική της δόση αλήθειας. Για εμένα όμως, τουλάχιστον, αυτό που την διαφοροποιεί τόσο, είναι η ελευθερία που κατέχει. Διανύουμε μία εποχή (αν και σε καμία περίπτωση τέλεια), η οποία προσφέρει τις περισσότερες ελευθερίες στους νέους της, ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και θρησκευτικών πιστεύω. Παρ’ όλα αυτά, η ελευθερία αυτή και ως επακόλουθο η ελευθερία σκέψης, σαν να έχει οδηγήσει τους νέους σε ένα αδιέξοδο. Από πολλούς η GenZ έχει χαρακτηριστεί ως η γενιά του νιχιλισμού. Τι είναι όμως ο νιχιλισμός και πότε μπορεί να γίνει επικίνδυνος;
Παραδόξως, είναι αναπόφευκτο οι νέοι μίας γενιάς να χαρακτηριστούν ως τεμπέληδες και απερίσκεπτοι από την προηγούμενη. Πόσο αποτελεί αυτό αλήθεια για την γενιά Ζ; Σύμφωνα με έρευνες, τα ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκτονίας ανάμεσα στους νέους έχουν αυξηθεί τρομακτικά, με τιμές αύξησης κοντά στο 60% για την κατάθλιψη σε νέους. Στην προσπάθεια να ξεφύγουν από την μοναξιά και τα καταπιεσμένα τους συναισθήματα, αρκετοί νέοι θα καταφύγουν στη σύνδεση και την ταύτιση που προσφέρει η τεχνολογία. Εκεί θα διαβάσουν διαφορετικές απόψεις και ίσως ακόμα εκφράσουν τα δικά τους παρόμοια συναισθήματα. Το πρόβλημα που διακρίνεται σε αυτό το γεγονός είναι η ρομαντικοποίηση των αρνητικών σκέψεων και συμπεριφορών που υφίστανται. Βιβλία, ταινίες, στίχοι, φιλοσοφικές έννοιες ακόμα και πρακτικές/συμπεριφορές θα οριστούν ως “trendy” δηλαδή στη μόδα, απλά και μόνο για την ρομαντικά σκοτεινή αύρα ματαιοδοξίας που μπορούν να προσφέρουν σε όσους καταναλώνουν το παραπάνω υλικό. Παρόμοια η δημοτικότητα του νιχιλισμού έχει επιστρέψει ξανά στη σύγχρονη ιστορία, ως μία cool ιντερνετική μορφή ενός αποστασιοποιημένου ατόμου, που μένει ανεπηρέαστο από τα γεγονότα του περιβάλλοντός του και της ζωής του, καθώς τίποτα δεν έχει πραγματική αξία.
Ετυμολογικά, ο νιχιλισμός προέρχεται από το λατινικό “nihil” που σημαίνει τίποτα και την κατάληξη -ism που αναφέρεται σε ιδεολογία. Το “nihil” εμφανίζεται και στην λέξη “annihilate”, δηλαδή καταστρέφω ολοκληρωτικά. Στα ελληνικά η λέξη αναφέρεται αλλιώς ως μηδενισμός. Ο μηδενισμός είναι η πεποίθηση ότι όλες οι αξίες είναι αβάσιμες. Συχνά συνδέεται με μια ακραία απαισιοδοξία και έναν ριζοσπαστικό σκεπτικισμό που καταδικάζει την ύπαρξη. Ένας αληθινός μηδενιστής δεν θα πίστευε σε τίποτα, δεν θα είχε πίστη και δεν θα είχε άλλο σκοπό παρά, ίσως, μια παρόρμηση να καταστρέψει. Πρώτος αναφέρετε στον μηδενισμό ο Friedrich Jacobi, ο οποίος αναστοχάζεται περί θρησκείας και κατά πόσο ο θεός είναι αληθινός. Αναρωτιέται, εάν στην αδιάκοπη πορεία του χρόνου, υπάρχει οτιδήποτε το οποίο κατέχει αξία. Παρατηρούμε πως η πορεία της σκέψης του μετακινείται από τη θρησκεία (σε άλλες του αναφορές) προς την επιστήμη και αργότερα φτάνει σε έναν μεταμοντερνισμό. Ο άνθρωπος βρίσκεται πλέον σε νερά άφθονης ελευθερίας. Η γνώση πάνω σε τόσες πολλές διαφορετικές θρησκείες, απόψεις και φιλοσοφικές έννοιες, πάνω σε τόσες αλήθειες οδηγεί σε αυτή την ελευθερία, η οποία γίνεται σχεδόν αφόρητη. Καταβάλει το άτομο σε τέτοιο βαθμό, όπου αυτό χάνει την εμπιστοσύνη του, την αίσθηση προσανατολισμού, ή ακόμα και την έλλειψη κοινωνικού συμφέροντος. Πλέον δεν υπάρχει τίποτα το σταθερό και στο οποίο μπορεί να πιστέψει. Αυτό μας φέρνει το παράδοξο του νιχιλισμού. Αυτό αναφέρει, πως δεν υπάρχει καμία αλήθεια παρά το απόλυτο τίποτα. Το τίποτα είναι μια αλήθεια στην οποία αυτό πιστεύει. Άρα πιστεύει σε κάτι.
Ο Friedrich Nietzsche είναι αυτός που συσχετίζεται με το νιχιλισμό περισσότερο από κάθε άλλο φιλόσοφο. Για τον Νίτσε, δεν υπάρχει αντικειμενική τάξη ή δομή στον κόσμο εκτός από αυτή που εμείς ορίζουμε. Ένας μηδενιστής ανακαλύπτει ότι όλες οι αξίες είναι αβάσιμες και ότι ο λόγος είναι ανίσχυρος, καθώς πίσω από κάθε ερώτημα υπάρχει ένα αναπάντητο «γιατί;». Για αυτόν, ο μηδενισμός απαιτεί μια ριζική αποκήρυξη όλων των επιβεβλημένων αξιών και νοημάτων, τόσο στην σκέψη όσο και στην πράξη. Ο μηδενισμός έχει συνδεθεί και με την πεποίθηση ότι η ζωή δεν έχει νόημα, δηλαδή τον υπαρξιακό μηδενισμό. Ο υπαρξιακός μηδενισμός βασίζετε στην αντίληψη πως ο κόσμος υπάρχει χωρίς νόημα ή σκοπό. Δεδομένης αυτής της πεποίθησης, η ίδια η ύπαρξη –κάθε πράξη, τα βάσανα και τα συναισθήματα– είναι τελικά παράλογα.
Συνδέοντας τον μηδενισμό με την κατάθλιψη, αξίζει να αναφερθεί η υπαρξιακή κατάθλιψη, ένας όρος που έχει αναλυθεί από πολλούς ειδικούς, ως μία κατάσταση η οποία δεν προέρχεται από άλλο υπάρχουν ψυχιατρικό τραύμα ή οικογενειακό ιστορικό, αλλά μία κατάσταση που προέρχεται από την τάση αναζήτησης της αλήθειας, δηλαδή την απόδοση νοήματος και αξίας στη ζωή και τη συνεχή ενασχόληση με αναπάντητα υπαρξιακά ερωτήματα. Το άτομο βρίσκεται σε μία θέση αδυναμίας να σταματήσει να καθρεφτίζεται σε πράγματα που παράγουν μία βαθιά αίσθηση κενού, καταλήγοντας να νιώθει μια καθοριστική έλλειψη φιλοδοξίας. Ωστόσο, επίσημα ο όρος αυτός δεν αναγνωρίζεται κλινικά, επομένως οι ειδικοί είναι πιθανότερο να δώσουν μια γενική διάγνωση MDD, σύμφωνα με το DSM-5. Έχοντας αναφερθεί στην αύξηση της κατάθλιψης στους νέους, αλλά και την αύξηση του ενδιαφέροντος για τον μηδενισμό, συνειδητοποιούμε την ανάγκη, καθώς και την υποχρέωση της κοινωνίας να ενδυναμώσει τους νέους της κατάλληλα, αφού αυτοί αποτελούν και την διαιώνισή της. Είναι αναγκαίο να προσφέρεται η απαραίτητη βοήθεια για την ψυχική υγεία των εφήβων, αλλά και η αντίστοιχη ενημέρωση για την αποφυγή συμπτωμάτων λόγω ημιμάθειας και αδιαφορίας. Παρόμοια, η εκπαίδευση πρέπει να δομείται ανάλογα, ώστε να εμπνέει τους μαθητές και να τους γεμίζει εμπειρίες. Άλλωστε πώς μπορούμε να απαιτούμε από μια γενιά, να παλεύει για την ελευθερία και την βελτίωση του κόσμου, να είναι πολιτικά ενεργή, να μάχεται για τον συνάνθρωπο και να ζει με νόημα την ζωή της, εάν η παιδεία που της προσφέρεται είναι προσανατολισμένη σε όλες τις αντίθετες κατευθύνσεις;
Η φιλοσοφική σκέψη αποτελεί ευθύνη και ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου και σε καμία περίπτωση το παρόν άρθρο δεν προτείνει την απομάκρυνση του ατόμου από αυτήν, καθώς ούτε τον αποκλεισμό των νέων στην πρόσβαση αυτής της γνώσης, αντίθετα, την παροτρύνει. Γι’ αυτό και στόχος της εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι η καλλιέργεια νέων, ικανών να αναλύουν και να σκέφτονται, δίνοντάς τους τα κατάλληλα εργαλεία, ώστε αυτή η σκέψη να είναι παραγωγική, αλλά ταυτόχρονα τέτοια, ώστε να νοηματοδοτεί και να απελευθερώνει. Βέβαια, παρά την κάθε δυσκολία και τον κάθε αντιπερισπασμό που έχει να αντιμετωπίσει η νέα γενιά, οι κόποι της για ένα καλύτερο μέλλον δεν παύουν να εντυπωσιάζουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Research on Prevention of Affective Nihilism in Existential Depression: an Existential Approach in Educational Settings, University of Manchester, διαθέσιμο εδώ
- Gen Z: Studies Show Higher Rates of Depression, VOA News, διαθέσιμο εδώ
- What to know about existential depression, MedicalNewsToday, διαθέσιμο εδώ
- Nihilism, Internet Encyclopedia Of Philosophy, διαθέσιμο εδώ
