Του Ανδρέα Κουρή,
Γενικό πλαίσιο
Κατά το άρθρο 904 του Αστικού Κώδικα (ΑΚ) «Όποιος έγινε πλουσιότερος χωρίς νόμιμη αιτία από την περιουσία ή με ζημία άλλου έχει υποχρέωση να αποδώσει την ωφέλεια. Η υποχρέωση αυτή γεννάται ιδίως σε περίπτωση παροχής αχρεώστητης ή παροχής για αιτία που δεν επακολούθησε ή έληξε ή αιτία παράνομη ή ανήθικη. Με παροχή εξομοιώνεται και συμβατική αναγνώριση ότι υπάρχει ή δεν υπάρχει χρέος. Με βάση το γράμμα της διάταξης, γίνεται αντιληπτό πως οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή της είναι αρχικά ο πλουτισμός του υπόχρεου, η απόκτηση του πλουτισμού από την περιουσία ή με ζημία του δικαιούχου, η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου ανάμεσα στον πλουτισμό και τη ζημία και, τέλος, η ανυπαρξία νόμιμης αιτίας. Ως πλουτισμός θεωρείται η βελτίωση της περιουσιακής κατάστασης του υπόχρεου, η οποία επέρχεται είτε με αύξηση του ενεργητικού της περιουσίας του (π.χ. κτήση δικαιώματος νομής) είτε με μείωση του παθητικού αυτής (π.χ. αποπληρωμή ενός δανείου).
Είδη πλουτισμού
Ο σωζόμενος πλουτισμός υφίσταται κατά τον χρόνο επίδοσης της σχετικής αγωγής αδικαιολόγητου πλουτισμού και είτε είναι αυτούσιος είτε εμφανίζεται με τη μορφή ανταλλάγματος, το οποίο λαμβάνει ο πλουτήσας στη θέση του αρχικού πλουτισμού (βλ. Άρθρο 909 Αστικού Κώδικα). Ο τρόπος λήψης του πλουτισμού είναι αδιάφορος. Με άλλα λόγια, δεν ενδιαφέρει αν ο λήπτης συγκατατέθηκε ή όχι στην απόκτησή του.
Ο πραγματικός πλουτισμός πρέπει να είναι εμφανής και ειδικότερα ο λήπτης να έχει αποκομίσει πράγματι περιουσιακή ωφέλεια. Επιπλέον, εξετάζεται αν ο πλουτισμός είναι συγκεκριμένος ή όχι. Εξετάζεται δηλαδή, αν, για παράδειγμα, οι δαπάνες που εξοικονομούνται, τις αποκομίζει ο συγκεκριμένος λήπτης υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις.
Ο επιβαλλόμενος πλουτισμός δεν αντιμετωπίζεται αρνητικά από την επιστήμη. Και αυτό επειδή ο εν λόγω πλουτισμός προκαλείται δίχως τη βούληση ή τη συμμετοχή του δέκτη ή από τυχαία γεγονότα. Συνήθως γίνεται από ενέργειες του δότη, όπως όταν προβαίνει στην ανακατασκευή ενός ακινήτου που σκόπευε να κατεδαφίσει ο κύριος του.
Πλουτισμός από την περιουσία άλλου ή με ζημία άλλου
Η πρώτη περίπτωση αναφέρεται σε περιουσιακές μετακινήσεις, οι οποίες έχουν ως συνέπεια τη μείωση της περιουσίας του δικαιούχου, ύστερα από μείωση του ενεργητικού της ή αύξησης του παθητικού της. Παράλληλα, είναι εφικτό να προέλθει ο πλουτισμός με ζημία του δικαιούχου. Αυτό συμβαίνει όταν εμποδίζεται η αύξηση του ενεργητικού ή η μείωση του παθητικού υπό τη μορφή του διαφυγόντος κέρδους.
Αιτιώδης συνάφεια
Για την εφαρμογή της διάταξης είναι απαραίτητη προϋπόθεση να υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος ανάμεσα στον πλουτισμό και την περιουσιακή μετακίνηση ή τη ζημία του τρίτου. Με άλλα λόγια, πρέπει η ωφέλεια του πλουτήσαντος να μην είναι τυχαία, αλλά να προκαλείται ως άμεση συνέπεια της παροχής ή της επέμβασης στην περιουσία του ζημιωθέντος. Μάλιστα, ο πλουτισμός πρέπει να περιήλθε στην περιουσιακή σφαίρα του λήπτη άμεσα και να μη διήλθε πρώτα από την περιουσία τρίτου. Συνεπώς, ο πλουτισμός και η ζημία πρέπει να προκύπτει από το ίδιο γεγονός, την ίδια περιουσιακή μετακίνηση.
Έλλειψη νόμιμης αιτίας
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 904 ΑΚ, τελευταία προϋπόθεση για τη γέννηση της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού είναι η λήψη της ωφέλειας να πραγματοποιήθηκε χωρίς νόμιμη αιτία. Αξίζει να επισημανθεί πως η έννοια της αιτίας στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ταυτίζεται με την αιτία στις δικαιοπραξίες, αλλά έχει ευρεία σημασία. Στις δικαιοπραξίες η αίτια αποτελεί κύρια προϋπόθεση του κύρους τους, ανάλογα με τον αιτιώδη ή όχι χαρακτήρα τους, όπως ορίζεται και στις οικείες διατάξεις. Στο πλαίσιο του αδικαιολόγητου πλουτισμού ως αιτία θεωρείται η νόμιμη αίτια διατήρησης της περιουσιακής ωφέλειας που αποκτήθηκε. Περιπτώσεις έλλειψης νόμιμης αίτιας συντρέχουν όταν υπάρχει, για παράδειγμα, αχρεώστητη παροχή, δηλαδή παροχή που καταβάλλεται προς εκπλήρωση ορισμένης υποχρέωσης, η οποία όμως δεν υφίσταται κατά τον χρόνο της παροχής, επειδή είτε δε γεννήθηκε ποτέ είτε μεταγενέστερα αποσβέσθηκε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, 2η έκδοση, Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2015.
