Του Ιωάννη Περγαντή,
Η θρησκεία αποτελούσε πάντοτε βασική πτυχή της εκάστοτε κοινωνίας, ειδικότερα στον αρχαίο κόσμο. Πολιτική, οικονομία, κοινωνία: όλοι αυτοί οι τομείς επηρεάζονταν βαθύτατα από τη θρησκεία και τις διδαχές των ιερέων. Στην αρχαία Ελλάδα, όπως και στην Ρώμη, οι θεοί και οι νόμοι τους ήταν «παρόντες» παντού, από τις λήψεις πολιτικών αποφάσεων μέχρι και τις απλές ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Το ερώτημα, όμως, που προκύπτει είναι το εξής, τι είδους τελετές λάμβαναν μέρος στην αρχαιότητα και τι ακριβώς συμπεριλάμβαναν;
Στην αρχαία Ελλάδα, το θρησκευτικό υπόβαθρο είναι αρκετά γνωστό σε όλους: υπάρχουν 12 κύριοι θεοί (το γνωστό Δωδεκάθεο), το οποίο συνοδεύεται από δευτερεύουσες θεότητες ή θεϊκά όντα. Ο κάθε θεός διαθέτει μια ξεχωριστή δύναμη, η οποία λατρεύεται από διάφορες πληθυσμιακές ομάδες, αναλόγως την ιδιότητα τους (Ποσειδώνας=θάλασσα, Δήμητρα=καλλιέργειες). Οι λοιπές οντότητες που υπάρχουν στην αρχαία ελληνική θρησκεία αποτελούν χθόνια στοιχεία, όπως το νερό, τα δάση, τα βουνά, τα οποία ανήκουν σε τοπικές δοξασίες και μύθους. Παρά τη πρακτική της τοπικής λατρείας ορισμένων θεοτήτων (σαν προστάτες), το Δωδεκάθεο αποτελεί η βασική θρησκευτική αναφορά στην αρχαία Ελλάδα.
Ο τόπος λατρείας των θεών ήταν οι κατά τόπους ναοί. Σύμφωνα με τους αρχαίους, τα οικοδομήματα αυτά χτίζονταν προς τιμήν του θεού προς λατρεία, καθώς πίστευαν πως αυτός επισκέπτονταν τους πιστούς κατά τη διάρκεια των τελετουργιών. Τις περισσότερες φορές, οι ναοί είχαν και ένα λατρευτικό άγαλμα προς τιμήν του θεού, επιδιώκονταν την υπέρτατη απόδοση τιμής. Τους ναούς διαχειρίζονταν ιερείς, οι οποίοι ήταν το ίδιο φύλλο με τον θεό προς λατρεία.
Παρά τη μεγάλη θρησκευτική παράδοση, οι αρχαίες πηγές δεν μας αποκαλύπτουν και πολλά στοιχεία για τις τελετουργίες, καθώς θεωρούνταν κάτι το ιερό και θα έπρεπε να προστατευτεί. Παρ’ όλα αυτά, από αυτά που γνωρίζουμε σήμερα, οι τελετουργίες αποτελούνταν από δύο σημαντικά μέρη: τη θυσία και τις προσευχές. Από τη μια, έξω από κάθε ναό υπήρχε ένας μικρός βωμός, δηλαδή μια απλή υπερυψωμένη επιφάνεια, στην οποία λάμβαναν μέρος οι θυσίες. Τα ζώα προς θυσία (συνήθως κατσίκια, αγελάδες ή χοίροι), γίνονταν προσφορά προς τους θεούς, μέσω του ακρωτηριασμού της κεφαλής τους, με το κρέας τους έπειτα να τσικνίζεται για να ευχαριστηθούν οι θεοί στα ουράνια. Πέρα από ζώα, καρποί και άλλου είδους τρόφιμα γίνονταν επίσης αντικείμενα προς θυσία. Στο δεύτερο σκέλος, τις προσευχές, οι ιερείς του θεού (άνδρες και γυναίκες, αναλόγως το φύλλο του θεού) προέβαιναν στην απαγγελία ύμνων και προσευχών προς τον θεό, με όλη τη τοπική κοινότητα να λαμβάνει μέρος.
Πέρα από τα κεντρικά κατά τόπους ιερά, θρησκευτικές πρακτικές λάμβαναν μέρος και σε κοινωνικές περιστάσεις, όπως θεατρικές παραστάσεις, μουσικοί και αθλητικοί διαγωνισμοί. Είτε αυτοί οι αγώνες γίνονταν προς τιμή των θεών είτε όχι, πάντοτε ήταν παρόν το θρησκευτικό στοιχείο. Και στις προκειμένες περιπτώσεις, θυσίες ή απαγγελίες ύμνων ήταν η συνήθης πρακτική, αρκετές φορές με τη συνοδεία μουσικής, η οποία θεωρούνταν πως έδιωχνε τα κακά πνεύματα. Όλα τα προαναφερόμενα εντάσσονται στον ευρύτερο κοινωνικό κύκλο των πόλεων, τα οποία ήταν αναπόσπαστα κομμάτια της καθημερινότητας των αρχαίων.
Ένα ακόμη βασικό στοιχείο στην εσωτερική λειτουργία των πόλεων ήταν οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές. Κάθε πόλη, είτε με βάση τη μυθολογία είτε με τη τοποθεσία της, είχε μια θεότητα-προστάτη, την οποία κάθε χρόνο λάτρευε σε μεγάλες, πλουσιοπάροχες γιορτές. Συνήθως αυτό ισοδυναμούσε σε στολισμό ολόκληρης της πόλης, διενέργεια πολλαπλών και πλούσιων θυσιών, καθώς και τη διεξαγωγή αγώνων προς τιμή του θεού. Όλη η πόλη συμμετείχε σε αυτή τη τελετουργία, με την μεγάλη πομπή να ενσαρκώνει την ενότητα της πόλης. Η πομπή είχε τη μορφή μιας μεγάλης παρέλασης, η οποία διέσχιζε κατά μήκος της εκάστοτε πόλης, περνώντας από τα σημαντικά μνημεία/κτήρια. Με αυτό το τρόπο, η θεϊκή χάρη έφτανε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της πόλης, εμπλέκοντας όλη τη πόλη στις θρησκευτικές δοξασίες.
Όλες αυτές οι τελετουργίες, είτε μικρού είτε μεγάλου σκέλους, ακολουθούσαν ένα ετήσιο ημερολόγιο. Η κάθε πόλη είχε διαφορετικές ονομασίας και ημερολογιακούς διαχωρισμούς, αλλά όλα σχεδόν υιοθετούσαν την ίδια διάταξη: 12 μήνες οι οποίοι ακολουθούσαν τις σεληνιακές κινήσεις, κάτι σαν το αντίστοιχο σύγχρονο. Κάθε 4 χρόνια προσθέτονταν ακόμη ένα μήνας, ώστε να αναπληρώνονται οι χαμένες μέρες από τα προηγούμενα χρόνια. Ο κάθε μήνας είναι ονοματισμένος μετά από μια μεγάλη γιορτή που λάμβανε μέρος, ή και από κάποιον θεό ή ήρωα που λατρεύονταν. Οι αρχαίοι προσπαθούσαν να είναι όσο το δυνατόν πιο ακριβείς με τις ημερομηνίας, καθώς οι τελετές θεωρούνταν κάτι το ιερό και απαραβίαστο.
Το συμπέρασμα που βγάζουμε είναι ότι οι αρχαίοι έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον για τις τελετουργίες τους. Είτε αυτές ήταν θυσίες είτε απλοί ύμνοι προς τους θεούς, οι αρχαίοι είχαν την ίδια αφοσίωση και ζήλο. Παρά τις ελλιπείς πληροφορίες που μπορεί να έχουμε για τις θρησκευτικές τελετουργίες της αρχαιότητας, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν λάμβαναν μέρος ή ότι ήταν ήσσονος σημασίας. Η θρησκεία βρίσκονταν πάντοτε στο επίκεντρο της ζωής, με τις τελετουργίες να την ενισχύουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τελετές και αρχαία ελληνική λατρεία, theogonia.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ancient Greek Religion, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- Beliefs, practices, and institutions, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
