Της Ευδοκίας Παπασταθοπούλου,
Στα τέλη του 2022 και στις αρχές του 2023, όλοι ξεκίνησαν να μιλούν για αυτή τη νέα εφεύρεση που φέρει την ονομασία “ChatGPT”. Προσωπικά, αυτό το πολλά υποσχόμενο δημιούργημα έπεσε στην αντίληψη μου μήνες αργότερα, όταν έφτασε να αποτελεί μόδα σε πλατφόρμες, όπως το TikTok και δεν μπορώ να κρύψω πως αρχικά μου φάνταζε κάπως ουτοπικό. Ο καταιγισμός περιεχομένου σχετικού με το ChatGPT στα social media, με ώθησε στο να αναζητήσω περί τίνος πρόκειται, αλλά και στη δοκιμή του.
Σύμφωνα με το OpenAI, ένα αμερικανικό ερευνητικό εργαστήριο τεχνητής νοημοσύνης, που αποτελεί δημιουργό του ChatGPT, το μοντέλο αυτό επικοινωνεί με τρόπο διαλογικό με το χρήστη, παραδεχόμενο τα λάθη του, αμφισβητώντας λανθασμένα δεδομένα και απορρίπτοντας ακατάλληλα αιτήματα. Περιηγούμενη στην επίσημη ιστοσελίδα του OpenAI, εντόπισα τις προτεινόμενες χρήσεις του ChatGPT. Ανάμεσα σε αυτές είναι η λήψη βοήθειας σε απλά καθημερινά ζητήματα, όπως «πώς κατεβάζω τη σέλα του ποδηλάτου μου;». Επίσης, μπορεί να λειτουργήσει ως πηγή έμπνευσης, ζητώντας του να χρησιμοποιήσει την τεχνική του καταιγισμού ιδεών για ένα θέμα που μας ενδιαφέρει. Ακόμα, το εργαστήριο ισχυρίζεται πως μέσω του συγκεκριμένου εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης μπορούμε να γίνουμε πιο παραγωγικοί.
Θέματα όπως, «δημιούργησε ένα κουίζ σχετικό με πρωτεύουσες, για να δοκιμάσω τις γνώσεις μου», «βοήθησε με να διαλέξω ένα outfit που δείχνει καλό στην κάμερα», «δημιούργησε ένα πρόγραμμα πρωινής ρουτίνας, για να τονώσω την παραγωγικότητα μου» φιγουράρουν στη σελίδα του OpenAI. Τι τροπή έχουν πάρει όμως αυτές οι –εκ πρώτης όψεως ακίνδυνες– λειτουργίες τον τελευταίο χρόνο;
Σύντομα το ChatGPT κατέληξε να αποτελεί, εκτός από ένα βοηθητικό μέσο επίλυσης καθημερινών ζητημάτων, την εύκολη λύση για πιο σύνθετα προβλήματα, αποτελώντας διαφυγή για μαθητές όλων των βαθμίδων. Και πώς να αντισταθεί κανείς γνωρίζοντας πως μπορεί να έχει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, μια τεκμηριωμένη απάντηση στην άσκηση που του έδωσε ο δάσκαλος ή ο καθηγητής του; Φοιτητές και μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης –και θέλω να ελπίζω όχι και πρωτοβάθμιας– τρέπονται στη δωρεάν χρήση της τεχνητής νοημοσύνης όχι μόνο για την επίλυση ασκήσεων, αλλά και για τη συγγραφή εκθέσεων και εκτενών εργασιών. Στην αρχή, ίσως ξεκινά σαν παιχνίδι, σαν θέληση για ανακάλυψη των δυνατοτήτων αυτού του συνομιλητή «παντογνώστη». Πολύ γρήγορα, όμως, γίνεται εθισμός. Ένας εθισμός που όπως όλοι οι εθισμοί φέρει σημαντικές συνέπειες.
Ποιοι είναι, όμως, οι κίνδυνοι που καραδοκούν; Μήπως τελικά το ChatGPT μας καθιστά λιγότερο έξυπνους και δημιουργικούς; Εδώ και δεκαετίες πραγματοποιείται μια προσπάθεια μέσω αλλαγών στο εκπαιδευτικό σύστημα που προωθεί την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Το παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας, της στείρας γνώσης και του δασκάλου-αυθεντία έχει σχεδόν –αν όχι απόλυτα– εκθλίψει, καθώς η κριτική σκέψη αποτελεί απαραίτητο προσόν για τον σύγχρονο άνθρωπο. Ήδη από την εποχή της έλευσης του διαδικτύου και μετέπειτα των μηχανών αναζήτησης, όπως αυτή της Google, είχαν αρχίσει να εγείρονται προβληματισμοί σχετικά με το αντίκτυπο της τόσο εύκολης πρόσβασης στην πληροφορία. Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη πάει ένα βήμα πιο πέρα και μηδενίζει ακόμη και τα λίγα λεπτά πιθανής έρευνας που καλούμασταν να κάνουμε ανάμεσα στα λήμματα της Google. Αυτή η έρευνα πλέον εκτελείται από το ChatGPT. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως χρειάζεται ενεργή εμπλοκή και προσπάθεια για την απόκτηση κριτικού πνεύματος που θα μας φανεί χρήσιμο στο σημερινό κόσμο, έναν κόσμο, όπου η παραπληροφόρηση είναι πιο έντονη από ποτέ.
Τα λίγα κλικ που μας χωρίζουν από τη γνώση, ή μάλλον από την ψευδαίσθηση αυτής, δημιουργούν έναν ακόμη κίνδυνο: εκείνο της επιφανειακής κατανόησης και της πεποίθησης πως γνωρίζουμε παραπάνω από ό,τι πραγματικά γνωρίζουμε. Οι άνθρωποι που τείνουν να χρησιμοποιούν εντατικά πλατφόρμες, όπως το ChatGPT, δεν κατανοούν τη γνώση εις βάθος κι ως αποτέλεσμα δεν την απομνημονεύουν. Δεν προηγείται η απαραίτητη έρευνα που μας οδηγεί στην επίτευξη της γνώσης και της κατανόησης αυτής, κι επομένως υπάρχει κίνδυνος να εμφανίσουμε δυσκολίες ακόμα και στην ικανότητα ανάκλησης πληροφοριών. Μπορεί να οδηγηθούμε, ακόμα, στην υπερεκτίμηση των ικανοτήτων μας, πράγμα που θα μας φέρει σε αμήχανη θέση, όταν κληθούμε να εφαρμόσουμε δεξιότητες και γνώσεις που υποτίθεται πως κατέχουμε.
Ειδικά, στην περίπτωση των μαθητών και των φοιτητών, οι οποίοι οφείλουν να εξοπλίσουν τους εαυτούς τους με διανοητικές ικανότητες που τους είναι παραπάνω από χρήσιμες για τη συγγραφή εργασιών, την επίλυση προβλημάτων, αλλά και για τη μετέπειτα καριέρα τους, η απερίσκεπτη χρήση αυτής της τεχνολογίας μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά. Η προσωπική φωνή στη γραφή εξαλείφεται. Η δημιουργικότητα «πάει περίπατο». Και σίγουρα αυτοί δεν είναι οι νέοι που θέλουμε να έχουμε. Οι προκλήσεις όλο και αυξάνονται στον σύγχρονο κόσμο. Η αγορά εργασίας είναι πιο ανταγωνιστική από ποτέ. Πολλοί είναι οι τομείς της ζωής που περνούν κρίση. Η δημιουργία άβουλων νέων, αδιαμφισβήτητα, δεν έχει χώρο εδώ. Οι εκκολαπτόμενοι ενεργοί πολίτες, χρειάζεται να αποκτήσουν εμπειρία στην αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων, διατηρώντας την ανθεκτικότητα του νου τους.
Ειδικοί στον τομέα μάς καθησυχάζουν πως η τεχνητή νοημοσύνη δεν απειλεί τον άνθρωπο ή ότι δεν πρόκειται να τον ξεπεράσει. Εμείς, όμως, δεν πρέπει να έχουμε ρόλο παρατηρητή και να ενεργούμε κλείνοντας τα μάτια στις απειλές. Το ChatGPT δεν πρέπει να αποτελεί κάτι παραπάνω από βοηθό, που συμπληρώνει πιθανά κενά και ενισχύει τις ικανότητες μας. Η εκπαίδευση και η συνεχής ανάπτυξη των προσωπικών δεξιοτήτων πρέπει να παραμένουν συνεχώς στο επίκεντρο, διαφορετικά η AI θα αντιμετωπίζεται ως υποκατάστατο της ανθρώπινης νοημοσύνης και προσπάθειας.
Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και οι γονείς κάθε άλλο από το να ενημερωθούν επαρκώς, εφόσον τα παιδιά τους έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Εκπαιδευτικοί και γονείς πρέπει να ευαισθητοποιούν τα παιδιά, καθοδηγώντας τα από μικρή ηλικία ως προς την ορθή χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Στην προκειμένη περίπτωση, βέβαια, πρόκειται για μια τεχνολογία η οποία είναι ξένη ακόμα σε πολλούς. Πολλοί τη φοβούνται, κάποιοι την αγνοούν, άλλοι την υποβαθμίζουν. Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να την αντιμετωπίζουμε με έναν από αυτούς τους τρόπους, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη βρίσκεται παντού γύρω μας, ακόμη και σε πράγματα που δεν πάει εύκολα ο νους.
Το ChatGPT μπορεί να προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα στους νέους, βοηθώντας τους να μάθουν και να κατανοήσουν νέα και περίπλοκα θέματα, γρηγορότερα κι ευκολότερα, μέσω της απλοποίησης ενός κειμένου. Μπορεί, επίσης, να πυροδοτήσει την ανάκληση ιδεών και γνώσεων, μέσω ενός λήμματος που θα δώσει. Όσο το αξιοποιούμε σωστά, χωρίς να θυσιάζουμε την πνευματικότητά μας, κι έχοντας τα μάτια μας ανοιχτά για λανθασμένες απαντήσεις –πράγμα που δεν είναι σπάνιο σε αυτό το chat της OpenAI– η συνύπαρξη ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης θα είναι γόνιμη. Η «Εύα» πρέπει να ενεργήσει με σοφία αυτή τη φορά και να μην πέσει στην παγίδα του λαχταριστού «μήλου», που υπόσχεται τον «παράδεισο», αλλά σίγουρα δεν οδηγεί εκεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Επίσημη ιστοσελίδα της OpenAI, openai.com, διαθέσιμο εδώ
