Της Ιωάννας Μέγα,
Οι κατοπτρικοί νευρώνες είναι σίγουρα μία από τις πιο συναρπαστικές νευροεπιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών. Οι κατοπτρικοί νευρώνες είναι ένας τύπος εγκεφαλικών κυττάρων που ανταποκρίνονται όταν βλέπουμε ότι κάποιος άλλος εκτελεί μία ενέργεια και στη συνέχεια την εκτελούμε και εμείς. Ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 1990 από μια ομάδα Ιταλών ερευνητών.
Το Σύστημα Κατοπτρικών Νευρώνων (MNS) είναι ένα εγκεφαλικό δίκτυο που ενεργοποιείται όταν κινούμε τα μέρη του σώματός μας και όταν παρατηρούμε τις ενέργειες άλλων παραγόντων. Το MNS θεωρείται ότι σχετίζεται όχι μόνο με την κινητική μίμηση και την αναγνωστική πρόθεση άλλων παραγόντων, αλλά και με έννοιες σχετικές με την κοινωνική αλληλεπίδραση, όπως το συναίσθημα και η ενσυναίσθηση. Διάφοροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο αυτόματος αντικατοπτρισμός των κινήσεων των άλλων με τους κατοπτρικούς νευρώνες μάς επέτρεπε να ανακτήσουμε στη συνέχεια τις προθέσεις που τις προκάλεσαν, αποτελώντας έτσι το «κλειδί» για την κατανόηση του τι συνέβαινε στο μυαλό των άλλων.
Οι κατοπτρικοί νευρώνες αποκτούν τις ιδιότητές τους μέσω της εμπειρίας ή υπάρχουν ήδη από τη γέννηση;
Εκτεταμένες έρευνες υποστηρίζουν ότι οι κατοπτρικοί νευρώνες είναι λειτουργικοί από τη γέννηση κιόλας. Παρόλα αυτά, ρυθμίζονται περαιτέρω μέσα από τις εμπειρίες. Υπάρχουν στοιχεία συμπεριφοράς ότι οι κατοπτρικοί νευρώνες είναι λειτουργικοί από τη γέννηση, το οποίο επιβεβαιώνεται από ένα φαινόμενο γνωστό ως μίμηση νεογνών (neonatal imitation). Η νεογνική μίμηση είναι μια πρώιμη ικανότητα του νεογνού να μιμείται ενέργειες των γύρω του, συμπεριλαμβανομένων των εκφράσεων του προσώπου, ακόμα και τέσσερις εβδομάδες μετά τη γέννηση. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί σε νεογνά ότι μπορούν να ταυτιστούν με τις εκφράσεις του προσώπου άλλων ατόμων από την πρώτη κιόλας φορά που τα βλέπουν, υποδηλώνοντας μια ανεξάρτητη από την εμπειρία ικανότητα αντιστοίχισης αισθητηριοκινητικής λειτουργίας που είναι λειτουργική από τη γέννηση.
Θα μπορούσαν οι κατοπτρικοί νευρώνες να εξηγήσουν τους εγκεφαλικούς μηχανισμούς της ενσυναίσθησης;
Αρχικά, ας διευκρινίσουμε τι είναι η ενσυναίσθηση. Ως ενσυναίσθηση ορίζεται η συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου, καθώς, επίσης, και η κατανόηση της συμπεριφοράς τους πίσω από τη δεδομένη ψυχική κατάσταση.
Πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο ανακάλυψαν πως οι κατοπτρικοί νευρώνες στο Πρόσθιο Περιφερικό Φλοιό (ACC) ενός ποντικιού γίνονται ενεργοί όχι μόνο όταν το ίδιο το ζώο πονάει, αλλά και όταν παρατηρεί ένα άλλο ποντίκι να πονάει. Ο ACC είναι μία περιοχή του εγκεφάλου, η οποία ενεργοποιείται κατά την εμπειρία του πόνου. Μπορεί, επίσης, να ενεργοποιηθεί και όταν το άτομο παρατηρεί κάποιον άλλον να πονάει. Αυτή η περιοχή φαίνεται να είναι πιο ενεργή σε άτομα με υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης και λιγότερο ενεργή σε άτομα με ψυχικές ασθένειες. Ένας από τους λόγους για τους οποίους οι ερευνητές επέλεξαν τα ποντίκια ως μοντέλο στα πειράματά τους ήταν επειδή μέρος του ACC τους έχει παρόμοια κυτταρική δομή και συνδεσιμότητα με την περιοχή ACC που έχει επιπτώσεις στην ενσυναίσθηση του πόνου στους ανθρώπους. Παρόλα αυτά, υπάρχουν προφανώς και άλλες πολλές οδοί για την ενεργοποίηση της ενσυναίσθησης. Περαιτέρω μελέτες απαιτούνται για τη διαλεύκανση των υποκείμενων μηχανισμών πίσω από αυτήν την υπόθεση.
Τι προβλήματα δύναται, όμως, να προκαλέσει η μειωμένη δραστηριότητα των κατοπτρικών νευρώνων;
Η μείωση της δραστηριότητας των κατοπτρικών νευρώνων μπορεί να εμπλέκεται στην παθοφυσιολογία διαφόρων ψυχιατρικών καταστάσεων που χαρακτηρίζονται από κοινωνικά γνωστικά ελλείμματα. Τα κυριότερα παραδείγματα είναι ο αυτισμός, η σχιζοφρένεια και η ψυχοπάθεια. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τον αυτισμό, είναι καλά τεκμηριωμένο ότι τα παιδιά με Διαταραχές του Φάσματος του Αυτισμού (ΔΑΦ) έχουν ελλείμματα στη μίμηση. Έρευνες, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι ένα δυσλειτουργικό Σύστημα Κατοπτρικών Νευρώνων μπορεί να αποτελεί τη βάση των κοινωνικών ελλειμμάτων, όπως αυτά που παρατηρούνται στον αυτισμό.
Συμπερασματικά, οι κατοπτρικοί νευρώνες δίνουν τη δυνατότητα στον άνθρωπο να βιώνει τις πράξεις των άλλων σαν να συμβαίνουν στον ίδιο. Την τελευταία δεκαετία, αρκετές έρευνες έχουν προτείνει ότι οι κατοπτρικοί νευρώνες μπορεί να βοηθήσουν στην εξήγηση όχι μόνο της ενσυναίσθησης, αλλά και του αυτισμού και κατ’ επέκταση διαφόρων ψυχιατρικών διαταραχών. Παρόλα αυτά, περαιτέρω έρευνες απαιτούνται για τη συσχέτιση μεταξύ Συστήματος Κατοπτρικών Νευρώνων και ψυχιατρικών διαταραχών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The mind’s mirror, American Psychological Association. Διαθέσιμο εδώ
- The role of shared neural activations, mirror neurons, and morality in empathy–a critical comment, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- From Neurons to Social Beings: Short Review of the Mirror Neuron System Research and Its Socio-Psychological and Psychiatric Implications, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Mirror Neurons, ResearchGate. Διαθέσιμο εδώ
- Could ‘mirror neurons’ explain brain mechanisms of empathy?, Medical News Today. Διαθέσιμο εδώ
-
Ενσυναίσθηση, Βικιπαίδεια. Διαθέσιμο εδώ
