Της Μιχαηλίας- Ραφαέλας Καραγιάννη,
Ο εγκέφαλος δέχεται ερεθίσματα από το περιβάλλον, το υπόλοιπο σώμα, αλλά και δίνει εντολές σε αυτό, μετά την επεξεργασία τους. Τα νεύρα, οι νευρώνες, οι νευρικές ίνες είναι η διαδρομή που ακολουθεί η κάθε πληροφορία, είτε αυτή είναι προς είτε από τον εγκέφαλο. Έτσι, υπάρχουν δύο ειδών ίνες. Οι απαγωγές, οι οποίες μεταφέρουν τις πληροφορίες από τον εγκέφαλο στο υπόλοιπο σώμα και οι προσαγωγές, οι οποίες μεταφέρουν τις πληροφορίες από την περιφέρεια στο κεντρικό νευρικό σύστημα, και άρα στον εγκέφαλο.
Τα ερεθίσματα που δεχόμαστε καθημερινά είναι ποικιλόμορφα. Αυτά μπορεί να είναι οπτικά, ακουστικά, αισθητικά, ερεθίσματα πόνου, καθώς και διάφορα άλλα. Τα ερεθίσματα που επεξεργάζεται ο εγκέφαλος αποτελούν τις αισθητικές πληροφορίες. Έχετε σκεφτεί ποτέ ότι ο εγκέφαλός μας γνωρίζει πράγματα, όπως, για παράδειγμα, η αύξηση της πίεσης, κάτι που επιβεβαιώνουν οι μηχανισμοί επαναφοράς της στο φυσιολογικό, αλλά εμείς ενδέχεται ακόμη και να μην το αντιληφθούμε; Από την άλλη, αν, για παράδειγμα, αγγίξουμε κάτι πολύ ζεστό, όχι μόνο θα το αντιληφθούμε, αλλά πιθανότατα θα αντιδράσουμε συνειδητά σε αυτό.
Τι, λοιπόν, είναι αυτό που ξεχωρίζει τις αισθητικές πληροφορίες από τις αισθήσεις; Την απάντηση δίνει ο ορισμός των αισθήσεων. Ως αισθήσεις ορίζονται οι αισθητικές πληροφορίες οι οποίες είναι συνειδητές. Επομένως, τα ερεθίσματα που αντιλαμβάνεται συνειδητά ο εγκέφαλός μας είναι οι αισθήσεις μας.
Παρ’ όλο που οι απόψεις διίστανται από τους επιστήμονες της νευροβιολογίας για το πόσες και ποιες είναι οι αισθήσεις, ο Αριστοτέλης όρισε πέντε βασικές. Αυτές είναι η όραση, η ακοή, η αφή, η γεύση και η όσφρηση. Όλες μεταφέρονται στον εγκέφαλο ως ηλεκτρικό ρεύμα. Αυτό που τις διαφοροποιεί είναι τα όργανα και υποδοχείς που τις λαμβάνουν, καθώς και το μέρος του εγκεφάλου στο οποίο καταλήγει το ηλεκτρικό ρεύμα που παράγεται.
Η όραση είναι μία εξαιρετικά σημαντική αίσθηση, καθώς η απουσία της δυσχεραίνει τη ζωή του ατόμου. Όλα ξεκινούν από την ακτινοβολία και τα φωτόνια τα οποία διέρχονται από τον διαφανή αμφιβληστροειδή –αρκεί μόνο ένα φωτόνιο για την παραγωγή ερεθίσματος! Εσωτερικότερα στο μάτι μας, υπάρχουν δύο ειδών κύτταρα, τα ραβδία και τα κωνία, τα οποία εξειδικεύονται στην αντίληψη της έντασης του φωτός και των χρωμάτων. Οι πληροφορίες αυτές μεταφέρονται μέσω του οπτικού νεύρου στον εγκέφαλο και συγκεκριμένα στον ινιακό λοβό, ο οποίος βρίσκεται στην οπίσθια μοίρα του εγκεφάλου. Οι επιστήμονες τονίζουν ότι με τα μάτια κοιτάμε, αλλά με τον εγκέφαλο βλέπουμε. Με αυτό εννοούν ότι τα μάτια είναι ένα μέσο μεταφοράς της ακτινοβολίας, η οποία επεξεργάζεται και ερμηνεύεται από τον εγκέφαλο. Αυτό στηρίζεται και στο γεγονός ότι η όραση είναι μία αίσθηση την οποία ο εγκέφαλος καλλιεργεί κατά την παιδική ηλικία, διαμορφώνοντάς την σύμφωνα με το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο ζούμε.
Η ακοή είναι μία επίσης πολύ σημαντική αίσθηση. Τη χρησιμοποιούμε καθημερινά για την επικοινωνία μας, αλλά και για να αποφύγουμε τυχόν κινδύνους, όπως, για παράδειγμα, όταν ένα αυτοκίνητο πρόκειται να περάσει από τον δρόμο που θέλουμε να διασχίσουμε και δεν έχουμε καλή ορατότητα. Τα ηχητικά κύματα διασχίζουν το έξω ους και τους λαβυρίνθους του οργάνου του Corti, δημιουργώντας δονήσεις στην τυμπανική μεμβράνη. Τις δονήσεις αυτές αντιλαμβάνονται ειδικοί υποδοχείς, οι οποίοι μεταφέρουν το ερέθισμα στον εγκέφαλο και συγκεκριμένα στον κροταφικό λοβό, ο οποίος βρίσκεται λίγο πιο πάνω από την περιοχή των αυτιών. Εκεί, επεξεργάζονται αυτά τα ερεθίσματα και ο εγκέφαλος ερμηνεύει τις δονήσεις της τυμπανικής μεμβράνης σε ήχο.
Η αφή είναι μία αίσθηση καίριας σημασίας. Στο δέρμα μας διαθέτουμε ποικιλόμορφους υποδοχείς, εξειδικευμένους στο είδος και στην ένταση της αφής. Αυτοί μεταφέρουν την πληροφορία από δέρμα στον εγκέφαλο μέσω των δερματικών απολήξεων των περιφερικών νεύρων και στις περισσότερες περιπτώσεις, μέσω του νωτιαίου μυελού. Η αφή είναι μία αίσθηση που αντιλαμβανόμαστε έντονα σε κάποια σημεία, όπως οι παλάμες μας, και λιγότερο έντονα σε άλλα, όπως η πλάτη μας. Είναι μία αίσθηση που σε περίπτωση απουσίας της, το άτομο συνήθως χάνει και την κινητικότητά του, ελαττώνοντας αρκετά και τη λειτουργικότητά του.
Η γεύση είναι η πιο απλή αίσθηση. Βασίζεται σε μόνο πέντε βασικές ιδιότητες, το αλμυρό, το γλυκό, το πικρό, το ξινό και το umami. H γεύση χρησιμοποιείται σχεδόν πάντα για τη λήψη δυαδικών αποφάσεων σχετικά με το φαγητό. Ναι ή όχι; Καλό ή κακό; Αυτές οι πληροφορίες μεταφέρονται στον εγκέφαλο μέσα από τους γευστικούς κάλυκες που έχουμε στη γλώσσα μας.
Η όσφρηση είναι από τις πιο σύνθετες αισθήσεις, μία αίσθηση που οι επιστήμονες προσπαθούν καιρό να αποκωδικοποιήσουν και πρόσφατα είδαν πρόοδο. Η μυρωδιά καλύπτει μία πρακτικά άπειρη επιλογή μορίων που βρίσκονται στον αέρα, με μια απερίγραπτα τεράστια γκάμα χαρακτηριστικών, τα οποία ερμηνεύουν το νευρικό σύστημα μέσω ενός συνδυαστικού κώδικα. Τα οσφρητικά αισθητήρια κύτταρα βρίσκονται στις κοιλότητες της μύτης. Αυτά διαθέτουν βλεφαρίδες και μικρολάχνες, δηλαδή προσεκβολές του κυτταροπλάσματος, στις οποίες δεσμεύονται μόρια. Η αίσθηση της όσφρησης παράγεται από αυτά, μέσω ιδιαίτερα σύνθετων μονοπατιών αναγνώρισης αυτών των μορίων.
Οι αισθήσεις μας, το ηλεκτρικό ρεύμα που επεξεργάζεται ο εγκέφαλος και συνειδητά παράγει μία πληροφορία, είναι πολύ σημαντικές για την αντίληψη των πραγμάτων του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε. Άλλες είναι σχεδόν απαραίτητες για τη λειτουργικότητά μας, ενώ άλλες επιδρούν κυρίως στην ψυχολογία μας. Σήμερα, ένα είναι σίγουρο για τους νευροεπιστήμονες: οι αισθήσεις μας δεν είναι μόνο πέντε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Where vision begins, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Seeing and hearing, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- The sense of smell, its signalling pathways, and the dichotomy of cilia and microvilli in olfactory sensory cells, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
