Του Άρη Γλυκού,
Πολλές φορές οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί προσδιορίζουν και εντοπίζουν κάποιο πρόβλημα στην κοινωνία, όπως η δυσκολία ένταξης των πρώην φυλακισμένων στην ενεργή κοινωνική δράση, αλλά και η αδυναμία των σωφρονιστικών καταστημάτων να επιτύχουν αυτόν ακριβώς τον σωφρονισμό με αποτέλεσμα την συχνή υποτροπή πρώην καταδικασμένων και εκ νέου εγκλεισμό αυτών.
Ωστόσο, οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί, αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα πραγματικά και σοβαρά αυτά κοινωνικά προβλήματα, διότι δεν υπάρχουν τα απαραίτητα χρηματικά κεφάλαια. Συχνά, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, καθώς η αντιμετώπιση των «συμπτωμάτων» αυτών, που απαιτείται να είναι άμεση, κοστίζει σημαντικά και καθιστά δύσκολη την καταρχάς πρόληψη των προβλημάτων, καθώς και σε αυτήν την περίπτωση απαιτούνται χρήματα.
Ποια είναι λοιπόν, η απάντηση στην έλλειψη χρηματικών κεφαλαίων; Μια πρώτη λύση είναι οι δωρεές από ιδιώτες, η οποία όμως μπορεί να είναι περιστασιακή, ενώ μια δεύτερη, δυσκολότερη όμως, για τους πολίτες αλλά και το εκάστοτε κυβερνόν κόμμα είναι η αύξηση των φόρων. Βεβαίως, η δεύτερη επιλογή θα μπορούσε δυνητικά να δημιουργήσει περαιτέρω προβλήματα στην οικονομική κατάσταση του συνόλου των πολιτών. Από το 2010 και μετά, στην οικονομική σκηνή ήρθε μια ακόμα λύση. Τα ομόλογα κοινωνικού αντικτύπου (Social Impact Bonds) τα οποία στοχεύουν στην εύρεση και διάθεση κεφαλαίων για ενέργειες που θα ωφελήσουν μια μικρή ομάδα ανθρώπων μέχρι και μια ολόκληρη κοινότητα.
Παρά το γεγονός ότι στο όνομά του έχει την λέξη ομόλογο, το χρηματοοικονομικό εργαλείο αυτό, έχει περισσότερα κοινά με ένα συμβόλαιο με ανταμοιβή ανάλογα με την επίτευξη κάποιου προκαθορισμένου κοινωνικού σκοπού. Για τον λόγο αυτό, έχουν λάβει και την ονομασία pay for success bonds (πληρωμή για επιτυχία) ή pay for benefit bonds (πληρωμή για όφελος). Στην περίπτωση των SIB, οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα δεν μπορούν να μεταφερθούν σε κάποιον τρίτο πουλώντας το ομόλογο, όπως είναι εφικτό για τα παραδοσιακά ομόλογα, που μπορούν να πουληθούν και να αγοραστούν σε δευτερογενή αγορά.
Συγκεκριμένα, οι επενδυτές (στα SIB είναι ένα σύνολο επενδυτών, δεν έχει παρατηρηθεί ένας μεμονωμένος επενδυτής) διαχειρίζονται οι ίδιοι τα χρήματα που προσφέρουν και με την αρωγή κοινωνικών ή κυβερνητικών οργανισμών και φορέων προσπαθούν να επιτύχουν τον σκοπό που έχει τεθεί. Ένας δεύτερος τρόπος πραγματοποίησης είναι ότι κάποιος τρίτος ή οι ίδιοι οι οργανισμοί διαχειρίζονται τα κεφάλαια, αλλά υπάρχει εξονυχιστικός έλεγχος από τους επενδυτές, και η πληρωμή των ελεγκτών συνήθως είναι μέρος του ποσού που έχει δοθεί από τους επενδυτές. Επομένως, υπάρχουν λιγότερα χρήματα για την ουσιαστική επίτευξη του στόχου. Προκύπτει, λοιπόν, ότι ένα τέτοιο ομόλογο απαιτεί την συνεργασία του κράτους, των οποιωνδήποτε κοινωνικών οργανώσεων και των επενδυτών.
Όπως είναι λογικό, είναι δύσκολο όλα αυτά τα μέρη να συνεργαστούν αποτελεσματικά μεταξύ τους. Επομένως, απαιτείται και ένα ενδιάμεσο μέρος για να οργανώσει όλες τις δραστηριότητες. Αρκετές φορές ο ενδιάμεσος αυτός καλείται να αναζητήσει και τους επενδυτές και να συγκεντρώσει τα απαραίτητα κεφάλαια.
Η τελική αποπληρωμή των επενδυτών έχει άμεση σύνδεση με τα αποτελέσματα των επεμβάσεων. Αν επιτευχθεί ο στόχος, θα λάβουν πίσω ολόκληρο το κεφάλαιό τους και ένα επιπλέον ποσό, ως απόδοση της επένδυσής τους. Το ποσοστό αυτό είναι προσυμφωνημένο και όσο πιο ψηλά είναι τελικά οι στόχοι που επιτυγχάνονται από τον στόχο βάση, τόσο πιο μεγάλη θα είναι η απόδοση για τους επενδυτές. Ο προσδιορισμός των ποσοστών αυτών, απαιτεί την ύπαρξη και ενός ακόμα τελευταίου συμμετέχοντος, του αξιολογητή, ο οποίος μπορεί και έχει τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα να προσδιορίσει σωστά την μεταβολή των στοιχείων, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα την εμπιστοσύνη και την αποδοχή όλων των μερών.
Το πρώτο επίσημο ομόλογο κοινωνικού αντικτύπου εμφανίστηκε στην Αγγλία το 2010 από τον οργανισμό Social Finance UK σε συνεργασία με το Βρετανικό Κράτος. Πρωτογενή στοιχεία μιας τέτοιας ιδέας εμφανίστηκαν το 1988 από έναν Νεοζηλανδό οικονομολόγο τον Ronnie Horesh, με την ονομασία Social Policy Bond (ομόλογο κοινωνικής πολιτικής). Τα ομόλογα αυτά είχαν πολλά κοινά στοιχεία με τον σημερινό απόγονο τους, με βασική διαφορά όμως ότι τα SPB μπορούσαν να πωληθούν και να μεταφερθούν σε τρίτους, οι οποίοι θα αναλάμβαναν την υποχρέωση να πετύχουν τον στόχο τους, αλλά και να λάβουν όταν αυτός τελικά επιτυγχανόταν ένα συγκεκριμένο ποσό.
Τα Social Impact Bonds δεν είναι τα τελευταίο κομμάτι αυτής της αλυσίδας. Τα SIB συναντώνται κυρίως σε ανεπτυγμένες χώρες. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες, μια καινοτομία είναι τα Development Impact Bonds (DIB / ομόλογα αναπτυξιακού αντικτύπου). Η ανάγκη αυτή στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι διαφορετική, καθώς το κράτος μπορεί να μην είναι έμπιστο ή να μην διαθέτει τα απαραίτητα κεφάλαια. Για τον λόγο αυτό, συχνά οι εκδότες του ομολόγου – δηλαδή αυτοί που θα κληθούν να αποπληρώσουν τους επενδυτές αν οι δραστηριότητες έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα– δεν είναι αναγκαία το κράτος της εκάστοτε χώρας, αλλά και φιλανθρωπικά ιδρύματα, άλλα κράτη και μερικές φορές, τα κεφάλαια για την αποπληρωμή είναι δωρεά από κάποιον τρίτο, ο οποίος δεν θέλει να ασχοληθεί άμεσα με το πρόβλημα, αλλά θέλει να επιβραβεύσει την αντιμετώπιση του.
Ένα ενδιαφέρον γεγονός που ακολούθησε την πρώτη εφαρμογή ενός ομολόγου κοινωνικού αντικτύπου στην Αγγλία, ήταν η προσθήκη το έτος 2012 ενός κονδυλίου ύψους $100 εκατ. στον προϋπολογισμό των ΗΠΑ για αντίστοιχα χρηματοοικονομικά εργαλεία που ονομάστηκαν «pay for success bonds». Η πρόταση έγινε από τον τότε πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Μπαράκ Ομπάμα.
Σε επόμενα άρθρα θα δούμε κάποια ουσιαστικά προβλήματα των ομολόγων αυτών, καθώς και τα βασικότερα θετικά στοιχεία που μπορούν να έχουν για κάθε κοινωνία. Θα αναλυθούν και ορισμένα παραδείγματα ομολόγων κοινωνικού αντικτύπου με μεικτά αποτελέσματα για να προσδιοριστεί η αποτελεσματικότητά τους στην πράξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Who succeeds gets paid, The Economist, διαθέσιμο εδώ
- Bond offers return for lower offending, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
- UNDERSTANDING SOCIAL IMPACT BONDS, OECD, διαθέσιμο εδώ
- Social Impact Bond (SIB): Definition, How It Works, and Example, Investopedia, διαθέσιμο εδώ
- Vincenzo Provenzano and Massimo Arnone, The Development of Social Impact Finance and the Post-COVID-19 Transition, New Metropolitan Perspectives, διαθέσιμο εδώ
