Του Περικλή Ζαχάρη,
Με την ολοκληρωτική ήττα της Γερμανίας τον Μάιο του 1945, στρατιωτικές δυνάμεις των Συμμάχων προέλαυσαν στο εσωτερικό της ηττημένης χώρας. Οι καταστροφές στο εσωτερικό της ήταν πολλές, ενώ ο γερμανικός λαός υπέστη μεγάλη κακομεταχείριση, ιδίως στην Aνατολή από τον ερυθρό στρατό, γεγονός που στη κοινή γνώμη της εποχής φάνταζε δίκαιο. Πολλές πόλεις είχαν καταστραφεί ολοκληρωτικά από βομβαρδισμούς, ενώ το Βερολίνο ήταν στο μεγαλύτερο μέρος του κατεστραμμένο. Αμερική, Αγγλία, Γαλλία και Σοβιετική Ένωση προσπάθησαν με κάθε τρόπο τη πλήρη αποναζιστικοποίηση της Γερμανίας, διαδικασία που αποδείχτηκε πολύ χρονοβόρα, περίπλοκη και άδικη.
Η διαδικασία της αποναζιστικοποίησης στις δυτικές ζώνες κατοχής έφερε τεράστιες προκλήσεις. Ενώ οι σοβιετικές αρχές είχαν συγκεκριμένη στόχευση, οι Δυτικοί Σύμμαχοι έδειξαν έλλειψη εμπειρίας και υπερβολικό ζήλο, που οδήγησε σε πλήρες αδιέξοδο. Οι Σοβιετικοί θεωρούσαν την εκκαθάριση ως αναγκαίο βήμα για την ανατροπή των καπιταλιστικών δομών, οι Δυτικές χώρες επέβαλαν γενική υποχρέωση συμπλήρωσης ερωτηματολογίου από τον γερμανικό λαό, οδηγώντας σε μαζικές συλλήψεις και απολύσεις, κυρίως στον δημόσιο τομέα και τον οικονομικό χώρο. Ωστόσο, η ανησυχία των Δυτικών για τον εκσυγχρονισμό της Γερμανίας άμβλυνε γρήγορα το ενδιαφέρον τους για την αποναζιστικοποίηση, όπως επιβεβαίωσε και ο James F. Byrnes, Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών, αποδίδοντας την αποδυνάμωση των προσπαθειών σε οικονομικά κίνητρα.
Όπως ήταν λογικό, ακολούθησε μία περίοδος αβεβαιότητας καθώς οι Σύμμαχοι έπρεπε να αποφασίσουν το μέλλον της ηττημένης ισχυρής χώρας. Αυτή η κατάσταση δημιουργούσε έντονη καχυποψία στους Συμμάχους, για διαφορετικούς όμως λόγους. Οι Δυτικοί πίστευαν πως χωρίς ένα αναπτυγμένο Γερμανικό κράτος, η ήδη, λόγω του πολέμου, αποδυναμωμένη Ευρώπη θα ήταν ευάλωτη, με τον κίνδυνο των Σοβιετικών να ελλοχεύει. Από την άλλη, η Ε.Σ.Σ.Δ. φοβόταν πως η ένταξη μια δυνατής Γερμανίας στη Δυτική σφαίρα επιρροής, θα αποτελούσε απειλή. Στη γενικότερη ασταθή γεωπολιτική κατάσταση θα προστεθεί η αποτυχία των Συμβουλίων Υπουργών Εξωτερικών των πρώην συμμάχων στις διαπραγματεύσεις, προκειμένου να επιτευχθεί η σύναψη της γερμανικής Συνθήκης Ειρήνης.
Η συνάντηση των Μολότωφ, Μάρσαλ, Μπέβιν και Μπιντώ στο Λονδίνο (25/11 – 16/12/1947) επιβεβαίωσε το αδιέξοδο, στο οποίο είχαν φτάσει οι προσπάθειες εδραίωσης πολιτικών και οικονομικών συστημάτων στην κατεχόμενη Γερμανία. Αυτή η έλλειψη συνεννόησης αντανακλούσε τις διαφορετικές προσεγγίσεις και τα συμφέροντα των Σοβιετικών και των Δυτικών, καθώς και τη διαρκή ένταση που επικρατούσε μεταξύ τους. Η τελευταία φορά που οι πρώην σύμμαχοι θα έχουν κοινή γραμμή σε κάποιο θέμα, θα είναι στη πρώτη δίκη για εγκλήματα πολέμου στην ιστορία, όπου από το 1945 μέχρι το 1947, το Διεθνές Δικαστήριο της Νυρεμβέργης δίκασε ηγετικά στελέχη των Ναζί, καταδικάζοντας 25 από αυτούς σε θάνατο.
Την οικονομική άνθηση της Γερμανίας επιθυμούσαν οι Η.Π.Α. και η Αγγλία. Οι Αμερικάνοι θεωρούσαν πως, όπως προαναφέρθηκε, για τη γενική ανασυγκρότηση της Ευρώπης, ήταν πολύ σημαντική και η δημιουργία μιας σταθερής και οικονομικά δυνατής Γερμανίας. Οι Γάλλοι αντίθετα, φανερά επηρεασμένοι και συναισθηματικά φορτισμένοι, ήθελαν να αποτρέψουν με κάθε τρόπο την αναγέννηση της Γερμανίας καθώς από το 1870, η Γαλλία είχε δεχθεί τρεις επιθέσεις από τους Γερμανούς.
Το 1946-47, Αμερικάνοι και Άγγλοι συμφώνησαν και προχώρησαν στην ένωση των ζωνών κατοχής τους, δημιουργώντας ένα είδος διζωνίας. Πλέον γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρη η διχοτόμηση της Γερμανίας, καθώς οι δύο ζώνες, δυτική-σοβιετική, ακολουθούσαν τελείως διαφορετικές πολιτικές στο εσωτερικό τους.
Η γενικότερη διχοτόμηση της Ευρώπης φάνηκε με τη δημιουργία της Σοσιαλιστικής Κοινής Αγοράς, η οποία αποτελούσε τη σοβιετική απάντηση στο Σχέδιο Μάρσαλ, μία οικονομική ενίσχυση των Αμερικάνων στην Ευρώπη που φαίνεται πως βασικός του στόχος ήταν και η προώθηση της αμερικάνικης επιρροής έναντι της σοβιετικής. Οι επιβολές ελέγχου της Ε.Σ.Σ.Δ. στις χώρες-συμμάχους, με μονοκομματικές κυβερνήσεις και την κυκλοφορία του γερμανικού μάρκου στις δυτικές ζώνες, συμπεριλαμβανομένου του Δυτικού Βερολίνου, συνέβαλαν στην οριστική ρήξη των δύο πλευρών. Στα τέλη του 1946 με τις αρχές του 1947 μπορεί να τοποθετηθεί η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου μιας και τότε σταμάτησε οποιαδήποτε συνεργασία των νικητών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Tony Judt (2012), Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο, εκδ. Αλεξάνδρεια
- Ηλίας Θερμός (2013), Η γερμανική ηγεμονία: Ψευδαισθήσεις και πραγματικότητα, εκδ. Καστανιώτη
