Του Κωνσταντίνου Μπαρτζώκα,
Σε μια εποχή που η τεχνολογία διαπερνά κάθε πτυχή της ζωής μας, από την επικοινωνία μέχρι την ψυχαγωγία, η δυναμική των διαπροσωπικών σχέσεων και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων υφίσταται βαθύ μετασχηματισμό. Ενώ η «συμβατική σοφία» συχνά απεικονίζει την τεχνολογία ως ένα δίκοπο “μαχαίρι”, με τις συζητήσεις να επικεντρώνονται στη δυνατότητά της είτε να ενισχύσει είτε να εμποδίσει τις κοινωνικές συνδέσεις, μια λεπτή εξέταση μας φέρνει σε ένα πιο λεπτό συμπέρασμα.
Με την πρώτη ματιά, ο ψηφιακός χώρος φαίνεται να προσφέρει απαράμιλλες ευκαιρίες για σύνδεση με τους άλλους και οικοδόμηση κοινότητας (ή «κοινοτήτων»). Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων και τα διαδικτυακά φόρουμ διευκολύνουν την άμεση επικοινωνία πέρα από γεωγραφικά όρια, επιτρέποντας στα άτομα να δημιουργήσουν επαφές με συνομηλίκους παρόμοιων ιδεών και να συμμετάσχουν σε κοινά ενδιαφέροντα και σκοπούς ή ακόμα και να συζητήσουν με άτομα άλλων απόψεων (αν και οι διαφωνίες δεν γίνονται πάντα με πολιτισμένο τρόπο). Οι εικονικές κοινότητες παρέχουν χώρους, για να ακουστούν περιθωριοποιημένες φωνές, ενισχύοντας την αλληλεγγύη και την «ενδυνάμωση» μεταξύ διαφορετικών ομάδων.
Ωστόσο, ισχύουν αυτοί οι φόβοι και δισταγμοί που ακούμε εδώ και χρόνια σχετικά με το ότι η επικράτηση της ψηφιακής επικοινωνίας εγείρει ερωτηματικά σχετικά με την ποιότητα και την αυθεντικότητα των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων στο διαδίκτυο. Τέλεια προφίλ, φίλτρα, εργαλεία επεξεργασίας μπορούν να δημιουργήσουν μια παραμορφωμένη πραγματικότητα, οδηγώντας σε συναισθήματα κατωτερότητας, ανεπάρκειας και κοινωνικής σύγκρισης μεταξύ των χρηστών. Επιπλέον, η ανωνυμία που παρέχουν οι διαδικτυακές πλατφόρμες μπορεί να ενθαρρύνει τα άτομα να εμπλακούν σε αντιπολιτευτικές συμπεριφορές, επιδεινώνοντας τις εντάσεις και διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη στις εικονικές κοινότητες.
Επιπλέον, η πανταχού παρουσία της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή έχει αναδιαμορφώσει τη δυναμική των πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπιδράσεων. Η πανταχού παρουσία των smartphones και άλλων συσκευών οδήγησε στο φαινόμενο του “phubbing” —την πράξη του σνομπαίσματος κάποιου υπέρ ενός κινητού τηλεφώνου— που μπορεί να διαταράξει τη ροή της συνομιλίας και να μειώσει την ποιότητα των διαπροσωπικών συνδέσεων. Το ghosting, επίσης, που αποφασίζει κανείς να κόψει εντελώς την επικοινωνία. Θα μπορούσε να γράψει κανείς άρθρα για τις συνέπειες που έχουν όλες αυτές στις σχέσεις. Ο συνεχής καταιγισμός ειδοποιήσεων και ειδοποιήσεων και το «κλιν κλιν» όλη την ώρα μάς έχει συνεχώς να κοιτάμε αλλού, να μη συγκεντρωνόμαστε, εμποδίζοντας τη γνήσια δέσμευση και προσοχή στα κοινωνικά περιβάλλοντα.
Παρά αυτές τις προκλήσεις, η τεχνολογία έχει, επίσης, αποδείξει τις δυνατότητές της να διευκολύνει ουσιαστικές συνδέσεις και να ενθαρρύνει την ενσυναίσθηση και την κατανόηση. Οι πλατφόρμες τηλεδιάσκεψης έχουν αναδειχθεί ως ζωτικά εργαλεία για τη διατήρηση σχέσεων σε αποστάσεις, ιδιαίτερα στον απόηχο της πανδημίας COVID-19, δίνοντας τη δυνατότητα στα άτομα να παραμένουν συνδεδεμένα με αγαπημένα πρόσωπα και συναδέλφους παρά τα φυσικά εμπόδια. Οι τεχνολογίες εικονικής πραγματικότητας (VR) προσφέρουν καθηλωτικές εμπειρίες που υπερβαίνουν τους γεωγραφικούς περιορισμούς, επιτρέποντας στους χρήστες να αλληλεπιδρούν με άλλους σε προσομοιωμένα περιβάλλοντα και ενθαρρύνοντας την αίσθηση της παρουσίας και τις κοινές εμπειρίες. Και ακαδημαϊκά, όμως, έχει αλλάξει εντελώς το τοπίο, καθώς πλέον μπορούμε να σπουδάσουμε διαδικτυακά, κάτι που προσφέρει νέες ευκαιρίες.
Επιπλέον, οι πρωτοβουλίες με γνώμονα την τεχνολογία έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν την κοινωνική απομόνωση και να προωθήσουν τη συμπερίληψη. Από εικονικές ομάδες υποστήριξης για άτομα που αντιμετωπίζουν προκλήσεις ψυχικής υγείας έως διαδικτυακά προγράμματα καθοδήγησης για νέους που το χρειάζονται, οι ψηφιακές πλατφόρμες προσφέρουν ευκαιρίες σύνδεσης και υποστήριξης που ξεπερνούν τα παραδοσιακά εμπόδια χρόνου και χώρου. Αξιοποιώντας τη δύναμη της τεχνολογίας για κοινωνικό καλό, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις μεταμορφωτικές της δυνατότητες, για να οικοδομήσουμε πιο δίκαιες και συμπονετικές κοινωνίες.
Συμπερασματικά, ο αντίκτυπος της τεχνολογίας στις διαπροσωπικές σχέσεις και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι πολύπλευρος, περιλαμβάνοντας ευκαιρίες και προκλήσεις. Καθώς πλοηγούμαστε στο ψηφιακό τοπίο, είναι απαραίτητο να υιοθετήσουμε μια κριτική και διαφοροποιημένη προοπτική, αναγνωρίζοντας τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η τεχνολογία διαμορφώνει τις κοινωνικές μας συνδέσεις. Αξιοποιώντας την τεχνολογία στοχαστικά και ηθικά, μπορούμε να εκμεταλλευτούμε τις δυνατότητές της να καλλιεργήσουμε ενσυναίσθηση, να καλλιεργήσουμε ουσιαστικές συνδέσεις και να γεφυρώνουμε τις διαφορές σε έναν όλο και πιο διασυνδεδεμένο κόσμο.
