Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Το έτος 1938 ναζιστικά στρατεύματα εισήλθαν στην Αυστρία με ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να τους υποδέχεται ενθουσιωδώς. Καθ’ όλη την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου 950.000 περίπου Αυστριακοί πολέμησαν στο πλευρό των Γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, πολλοί ήταν αυτοί που συμμετείχαν στη ναζιστική διοίκηση, ως μέλη του προσωπικού των ναζιστικών στρατοπέδων θανάτου αλλά και ως ανώτερα στελέχη της ναζιστικής ηγεσίας, η πλειοψηφία των γραφειοκρατών που εφάρμοσαν την Τελική Λύση (σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων) ήταν Αυστριακοί. Μια μικρή πλειοψηφία του Αυστριακού πληθυσμού συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση κατά του ναζισμού, οι περισσότερες ομάδες αντίστασης ανακαλύφθηκαν από την Γκεστάπο και τα μέλη εκτελέστηκαν.
Στη Διάσκεψη της Μόσχας το 1943, η Σοβιετική Ένωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Μεγάλη Βρετανία διακήρυξαν την πρόθεση να δημιουργήσουν μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Αυστρία μετά τον πόλεμο, αναφέρθηκε επίσης πως η Αυστρία είχε ευθύνη για «συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό της χιτλερικής Γερμανίας», η οποία δεν μπορούσε να αποφευχθεί.
Στις 29 Μαρτίου 1945, τα στρατεύματα του σοβιετικού διοικητή Fyodor Tolbukhin διέσχισαν τα πρώην αυστριακά σύνορα στους οικισμούς Klostermarienberg και στη περιοχή Burgenland. Στις 3 Απριλίου, στην αρχή της επίθεσης της Βιέννης, ο Αυστριακός πολιτικός Karl Renner ξεκίνησε επαφές με τους Σοβιετικούς. Στις 20 Απριλίου 1945, οι Σοβιετικοί χωρίς να ρωτήσουν τους δυτικούς συμμάχους τους, ανέθεσαν στον πολιτικό Renner να σχηματίσει μια προσωρινή κυβέρνηση. Επτά ημέρες αργότερα το Υπουργικό Συμβούλιο του Renner ανέλαβε τα καθήκοντά του, κήρυξε την ανεξαρτησία της Αυστρίας από τη Ναζιστική Γερμανία και ζήτησε τη δημιουργία ενός δημοκρατικού κράτους σύμφωνα με τις γραμμές της Πρώτης Αυστριακής Δημοκρατίας. Οι δυτικοί σύμμαχοι υποψιάστηκαν την ίδρυση ενός κράτους-μαριονέτα και αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον Renner. Οι Βρετανοί ήταν ιδιαίτερα εχθρικοί ακόμη και ο Αμερικανός Πρόεδρος Χάρι Τρούμαν, ο οποίος πίστευε ότι ο Renner ήταν ένας αναξιόπιστος πολιτικός και αρνήθηκε να τον αναγνωρίσει. Μόλις οι στρατοί του Χίτλερ απωθήθηκαν πίσω στη Γερμανία, ο Κόκκινος Στρατός άρχισε να χτενίζει τα κατεχόμενα εδάφη. Τις επόμενες εβδομάδες οι Βρετανοί παρέδωσαν πάνω από 40.000 σλάβους, Ουκρανούς και Ρώσους που είχαν καταφύγει στη Δυτική Αυστρία από τις σοβιετικές αρχές και πολεμούσαν στο πλευρό των ναζί.
Οι Σοβιετικοί διοικητές επί του εδάφους διέταξαν τα στρατεύματα να σταματήσουν οποιαδήποτε εχθροπραξία μόλις μπουν στην Αυστρία. Στις 4 Απριλίου 1945, η διοίκηση εξέδωσε μια οδηγία που διαβάστηκε σε όλους τους στρατιώτες στην πρώτη γραμμή. Η οδηγία δήλωνε ότι η Αυστρία ήταν το «πρώτο θύμα του Χίτλερ» και ότι ο Κόκκινος Στρατός είχε εισέλθει στη χώρα για να την απελευθερώσει και να εξολοθρεύσει τον Γερμανικό Στρατό. Για χρόνια, είπε, η προπαγάνδα στη ναζιστική Γερμανία τρομοκρατούσε τους Αυστριακούς με φρικαλεότητες που διέπραξαν Σοβιετικοί στρατιώτες. Η οδηγία χαρακτήρισε τη ναζιστική προπαγάνδα ψέμα και καλούσε τον στρατό να μην συγχέει τους Αυστριακούς πολίτες με τους Γερμανούς κατακτητές. Το τέλος της οδηγίας λέει, «να είστε ανελέητοι απέναντι στους Γερμανούς σκλάβους, αλλά μην προσβάλλετε τον αυστριακό πληθυσμό. Σεβαστείτε τις παραδόσεις, τις οικογένειές τους και την ιδιωτική τους περιουσία. Φέρτε περήφανα τον ένδοξο τίτλο του πολεμιστή του Κόκκινου Στρατού… αφήστε τη συμπεριφορά σας να προκαλέσει σεβασμός παντού για τον Κόκκινο Στρατό».
Τα Αμερικανικά στρατεύματα, συμπεριλαμβανομένης της 11ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, διέσχισαν τα αυστριακά σύνορα στις 26 Απριλίου και ακολούθησαν γαλλικά και βρετανικά στρατεύματα στις 29 Απριλίου και στις 8 Μαΐου, αντίστοιχα. Το Συμμαχικό Συμβούλιο των τεσσάρων στρατιωτικών κυβερνητών συγκλήθηκε για την πρώτη του συνεδρίαση στη Βιέννη στις 12 Σεπτεμβρίου 1945. Αρνήθηκαν την αξίωση του Renner για εθνική κυβέρνηση, αλλά δεν τον εμπόδισε να επεκτείνει την επιρροή του στις δυτικές ζώνες. Ο Renner διόρισε τον αντικομουνιστή Καρλ Γκρούμπερ Υπουργό Εξωτερικών και προσπάθησε να μειώσει την κομμουνιστική επιρροή. Οι Σύμμαχοι υπέγραψαν τη Δεύτερη Συμφωνία Ελέγχου που χαλάρωσε την κυριαρχία τους στην αυστριακή κυβέρνηση. Η Βουλή απαλλάχθηκε de facto από τον έλεγχο των Συμμάχων. Στο εξής, οι αποφάσεις της θα μπορούσαν να ανατραπούν μόνο με ομόφωνη ψηφοφορία και από τους τέσσερις Συμμάχους. Τα σοβιετικά βέτο ακυρώνονταν συνήθως από τη δυτική αντίθεση. Μέσα στα επόμενα εννέα χρόνια η χώρα χειραφετήθηκε σταδιακά από τον ξένο έλεγχο και εξελίχθηκε από ένα «έθνος υπό κηδεμονία» σε πλήρη ανεξαρτησία. Η κυβέρνηση διέθετε το δικό της ανεξάρτητο όραμα για το μέλλον, αντιδρώντας σε αντίξοες συνθήκες και μερικές φορές στρέφοντάς τις προς δικό της όφελος.
Στις 9 Ιουλίου 1945 οι Σύμμαχοι συμφώνησαν για τα σύνορα των ζωνών κατοχής τους. Η μετακίνηση των στρατευμάτων κατοχής («ανταλλαγή ζωνών») συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη Ιουλίου. Το Φόραρλμπεργκ και το Βόρειο Τιρόλο ανατέθηκαν στη Γαλλική Ζώνη, το Σάλτσμπουργκ και η Άνω Αυστρία νότια του Δούναβη ανατέθηκαν στην Αμερικανική Ζώνη, το Ανατολικό Τιρόλο και η Στυρία ανατέθηκαν στη Βρετανική Ζώνη, το Μπούργκενλαντ, η Κάτω Αυστρία και η περιοχή Mühlviertel της Άνω Αυστρίας, βόρεια του Δούναβη, ανατέθηκαν στη Σοβιετική Ζώνη, τέλος η Βιέννη χωρίστηκε και στους τέσσερις Συμμάχους. Το ιστορικό κέντρο της Βιέννης ανακηρύχθηκε διεθνής ζώνη, στην οποία οι δυνάμεις κατοχής άλλαζαν κάθε μήνα. Ο στρατιωτικός διοικητής κάθε ζώνης έγινε το ανώτατο πολιτικό πρόσωπο αυτής. Η νέα κυβέρνηση οργάνωσε εκλογές τον Νοέμβριο του 1945. Ο Καρλ Ρέννερ εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος Λέοπολντ Φιγκλ διορίστηκε Καγκελάριος και σχημάτισε συνασπισμό με τους Σοσιαλιστές, τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Κομμουνιστές, σύμφωνα με το σύστημα αναλογικής κατανομής (Proporz) για τον διορισμό σοσιαλιστή στο αξίωμα του προέδρου και λαϊκιστή στη καγκελαρία. Στις 13 Απριλίου 1946 το Κοινοβούλιο αποκατέστησε το Σύνταγμα του 1929. Από το 1945 έως το 1952 η χώρα αποναζιστικοποιήθηκε και η οικονομία αποκαταστάθηκε. Η Αυστρία άρχισε να λαμβάνει χρηματική βοήθεια από το σχέδιο Μάρσαλ ξεκινώντας το 1948, λαμβάνοντας τα επόμενα χρόνια περίπου 488 εκατομμύρια δολάρια.
Στα τέλη του 1945 και στις αρχές του 1946 η συμμαχική δύναμη κατοχής έφτανε να μετρά περίπου 260.000 στρατιώτες (150.000 Σοβιετικούς, 55.000 Βρετανούς, 40.000 Αμερικανούς και 15.000 Γάλλους). Το κόστος διατήρησης αυτών των στρατευμάτων επιβλήθηκε στην αυστριακή κυβέρνηση. Στην αρχή, η Αυστρία έπρεπε να πληρώσει ολόκληρο τον κατοχικό λογαριασμό. Το 1946 το κατοχικό κόστος περιορίστηκε στο 35% των αυστριακών κρατικών δαπανών, εξίσου κατανεμημένο μεταξύ των Σοβιετικών και των δυτικών συμμάχων. Οι σοβιετικοί έλεγχαν περισσότερο από το 5% της αυστριακής οικονομικής παραγωγής, κατείχε το μονοπώλιο στη βιομηχανία γυαλιού, χάλυβα, πετρελαίου και μεταφορών.
Στις εκλογές 1953-1956 και 1959 διατηρήθηκε η ισορροπία μεταξύ των δυνάμεων και των συνεργαζόμενων μερών. Ο Πρωθυπουργός Φέιγκλ παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 1953, όταν τον διαδέχθηκε ο συντηρητικός Γιούλιους Ράαμπ. Μετά τον θάνατο του Καρλ Ρέννερ στις 31 Δεκεμβρίου 1950, τον διαδέχθηκε ο σοσιαλιστής δήμαρχος της Βιέννης Τέοντορ Κέρνερ. Τον Ιανουάριο του 1954, μια διάσκεψη των Υπουργών Εξωτερικών των μεγάλων δυνάμεων αποφάσισε να τερματίσει την κατοχή της Αυστρίας, τον Απρίλιο του 1955, ο Γερμανός καγκελάριος Julius Raab επισκέφθηκε τη Μόσχα για να συζητήσει τους όρους μιας συνθήκης ειρήνης. Στις 15 Μαΐου 1955, μετά από συνομιλίες που διήρκησαν χρόνια και επηρεάστηκαν από τον ψυχρό πόλεμο η Αυστρία απέκτησε και πάλι την ανεξαρτησία της, οι δυνάμεις κατοχής και οι Αυστριακοί υπέγραψαν την Staatsvertrag (Κρατική Συνθήκη) στη Βιέννη, στην οποία η Αυστρία θεωρούνταν θύμα του ναζισμού. Σύμφωνα με τη συνθήκη, η Αυστρία ήταν ένα κυρίαρχο, ανεξάρτητο και δημοκρατικό κράτος και έγινε ουδέτερη χώρα. Η υπογραφή στρατιωτικών συμφωνιών, η συμμαχία με τη Γερμανία και η αποκατάσταση της δυναστείας των Αψβούργων απαγορεύτηκαν. Η συνθήκη, η οποία εγγυόταν τα δικαιώματα της μειονότητας των σλάβων, τέθηκε σε ισχύ στις 27 Ιουλίου και οι τελευταίες μονάδες των δυνάμεων κατοχής αποχώρησαν στις 25 Οκτωβρίου. Στις 5 Νοεμβρίου 1955, το κοινοβούλιο ενέκρινε την εθνική ουδετερότητα σύμφωνα με το νόμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χαρ. Θ. Μηχιώτης (1975), Θησαυρός Γνώσεων, Αθήνα: Κασταλία
- ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANNICA (2006), Αθήνα: Πάπυρος
