Της Βασιλικής Καράμπαμπα,
Το 2005 η Unesco καθιέρωσε την 27η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Οπτικοακουστικής Κληρονομιάς (World Day for Audiovisual Heritage) αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα τόσο της «εικόνας» όσο και του «ήχου» στη ιστορία και τον πολιτισμό του ανθρώπου. Το οπτικοακουστικό υλικό συνέβαλε στη διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας, στη καταγραφή της σύγχρονης ιστορίας, τη διαφύλαξη του πολιτισμού, τον εμπλουτισμό της δημιουργικότητας του ανθρώπου. Σκοπός της ημέρας αυτής είναι να ενισχυθεί η χρήση των οπτικοακουστικών μέσων σε όλους εκείνους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, στους οποίους άλωστε έχουν ήδη κυριαρχήσει (επικοινωνία, σχολείο, πανεπιστήμιο, εκθέσεις, συνέδρια κ.α.)
Τα οπτικοακουστικά «έγγραφα», όπως ταινίες, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα, ηχογραφήσεις και βίντεο συγκαταλέγονται στα πρωταρχικά αρχεία του 20ου και 21ου αιώνα. Χαρακτηρίζονται από ζωντάνια και αμεσότητα και φαίνεται πως εξαλείφουν τα γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια, καθώς δημιουργούν γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπων, κοινοτήτων, λαών.
Η συνεισφορά των «πολυμέσων», όπως αποκαλούνται διαφορετικά, αγγίζει τη καθημερινότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το γεγονός αυτό γίνεται φανερό από τη δύναμη που έχουν η εικόνα και ο ήχος να κατασκευάζουν συνειδήσεις, κοσμοθεωρίες, ταυτότητες, να προσανατολίζουν τις νοοτροπίες και να σκιαγραφούν τις τάσεις μιας εποχής.
Από τον προηγούμενο αιώνα καταγράφεται συστηματικά η ανθρώπινη δραστηριότητα και διατείθεται πλούτος υλικού χάρη στην ύπαρξη των οπτικοακουστικών μέσων. Η αξιοπιστία τους έγκειται στο γεγονός ότι αποτελούν σύγχρονες των εποχών τους μαρτυρίες. Κάποτε οι ιστορικοί ερευνητές δεν λάμβαναν σοβαρά υπόψιν τους τον ήχο ή την εικόνα ως ιστορικές πηγές. Ως εκ τούτου, δίσταζαν να τις συμπεριλάβουν στη σύνθεση μιας ιστορικής αφήγησης ως τεκμήρια.
Σημαντικός σταθμός είναι τα μέσα της δεκαετίας του ΄60, όταν εμφανίστηκε η «βιντεοτέχνη», ένα νέο εκφραστικό μέσο, που συνδύασε τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής με τις τεχνολογικές εξελίξεις.
Ωστόσο, τα οπτικοακουστικά μέσα είναι εξαιρετικά ευάλωτα και εκτιμάται ότι η διαδικασία μετατροπής των οπτικοακουστικών αρχείων σε ψηφιακά έχει εκκινήσει όχι μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τα τελευταία 10 – 15 χρόνια, προκειμένου να αποτραπεί η οριστική απώλειά τους. Μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οπτικοακουστικής κληρονομιάς έχει ήδη χαθεί αμετάκλητα λόγω παραμέλησης, καταστροφής, αποσύνθεσης και έλλειψης πόρων, δεξιοτήτων και δομών, με αποτέλεσμα να εξαλειφθεί η μνήμη της ανθρωπότητας. Αποτελεί γεγονός ότι πολλά περισσότερα αρχεία θα χαθούν, εάν δεν ληφθούν ισχυρότερα και συντονισμένα διεθνή μέτρα.
Στο πλαίσιο αυτό, η Γενική Διάσκεψη του ΟΗΕ το 2005 ενέκρινε τη μνήμη μιας Παγκόσμιας Ημέρας για την Οπτικοακουστική Κληρονομιά ως μηχανισμού ευαισθητοποίησης σχετικά με την ανάγκη λήψης επειγόντων μέτρων και αναγνώρισης της σημασίας των οπτικοακουστικών εγγράφων (ταινίες, ηχογραφήσεις, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα) ως αναπόσπαστου μέρους της εθνικής ταυτότητας.
Στην Ελλάδα, φορέας διάσωσης και ανάδειξης της οπτικοακουστικής κληρονομιάς είναι το Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, οι συλλογές του οποίου εκκινούν από τον 20ο αιώνα και εκτείνονται ως το σήμερα. Το υλικό του ιδρύματος αφορά γεγονότα και πρόσωπα που διαμόρφωσαν τα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά πράγματα της χώρας μας τους τελευταίους δύο αιώνες.
Εκδηλώσεις διεξάγονται σε πολλές χώρες, οργανωμένες από εθνικά και περιφερειακά αρχεία ήχου και κινηματογράφου, ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς, μουσεία και βιβλιοθήκες, καθώς και από σημαντικές οπτικοακουστικές ενώσεις, μεταξύ των οποίων είναι η Ένωση των Αρχειοθέτων Κινητής Εικόνας (AMIA), Διεθνής Ένωση Ηχητικών και Οπτικοακουστικών Αρχείων (IASA) και Διεθνής Ομοσπονδία Αρχείων Κινηματογράφου (FIAF) και η Διεθνής Ομοσπονδία Τηλεοπτικών Αρχείων. Η παγκόσμια ημέρα δίνει ευκαιρίες για τον εορτασμό διαφόρων τοπικών, εθνικών ή διεθνών πτυχών της κληρονομιάς, υπογραμμίζει την προσβασιμότητα σε αρχεία, προσελκύει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης σε θέματα της οπτικοακουστικής κληρονομιάς, τονιζει την απειλή που αυτή διατρέχει, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες και τέλος ενθαρρύνει την όλο και πιο διευρυμένη συμμετοχή ατόμων σε δραστηριότητες που αφορούν την οπτικοακουστική κληρονομιά.
