Του Γιώργου Κιόση,
Το ήπαρ είναι το μεγαλύτερο εσωτερικό όργανο του ανθρώπινου σώματος και το δεύτερο μεγαλύτερο γενικά, ακολουθώντας το δέρμα. Aποτελείται από δύο λοβούς (αριστερό και δεξιό) και εκτείνεται από τη δεξιά υποχόνδρια χώρα της κοιλιάς μέχρι και την αριστερή, κάτω από διάφραγμα. Στο όργανο αυτό επιτελούνται ποικίλες σημαίνουσες λειτουργίες για την ομαλή λειτουργία του ανθρώπινου σώματος, όπως η ρύθμιση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, η αποθήκευση γλυκογόνου κτλ.
Η ορθή και υγιής λειτουργία του, λοιπόν, είναι σημαντική και αναγκαία για τη φυσιολογική και συντονισμένη λειτουργία ολόκληρου του οργανισμού. Αυτό, σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις που το επηρεάζουν, αποτελεί πρόκληση, διότι το ήπαρ είναι μονοφυές όργανο, δηλαδή υπάρχει μόνο ένα σε κάθε άτομο. Έτσι, μία βλάβη στο ήπαρ που είναι μη αντιστρέψιμη ή μη αντιμετωπίσιμη, μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες στους ασθενείς. Η πρόοδος, βέβαια, στον τομέα των μεταμοσχεύσεων έχει βελτιώσει τις πιθανότητες αντιμετώπισης και, επομένως, το προσδόκιμο ζωής, όσον αφορά το θέμα αυτό.
Το ήπαρ είναι ένα από τα όργανα που διαθέτουν την εντυπωσιακή ικανότητα της αναγέννησης. Αυτό γίνεται, προκειμένου η ποσότητα του ήπατος να είναι σταθερή και ίση με αυτή που απαιτείται για τη διατήρηση της ομοιόστασης του ανθρώπου. Επιτυγχάνεται, σύμφωνα με έρευνες, με ενδοκυτταρικά και εξωκυτταρικά σήματα, που σκοπό έχουν την αποκατάσταση του μεγέθους του ήπατος, όπως ήταν πριν τη διαταραχή που επηρέασε το μέγεθος του.
Η αναγεννητική ικανότητα του ήπατος φαίνεται πως ήταν γνωστή ήδη από την αρχαιότητα. Στη μυθολογία, παρουσιάζεται ο Προμηθέας, ο θεός της φωτιάς, ο οποίος είχε κατηγορηθεί από τον Δία σε αιώνια βασανιστήρια, διότι πρόσφερε τη φωτιά στους ανθρώπους, για να δημιουργήσουν τον πολιτισμό. Στα βασανιστήρια αυτά, κάθε μέρα ένας γυπαετός έτρωγε τμήμα από το συκώτι του δεμένου σε μία πέτρα, Προμηθέα, ενώ αυτό κάθε βράδυ αναπλαθόταν και αποκτούσε το φυσικό του μέγεθος. Το κομμάτι τούτο της μυθολογίας μας δείχνει ότι, όντως, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν γνώση περί της αναγέννησης του ήπατος.
Το 1958 περιγράφηκε η πρώτη ορθολογική μεταμόσχευση ήπατος που πραγματοποιήθηκε σε σκύλους από τον Francis Moore. Η πρώτη μεταμόσχευση ήπατος σε άνθρωπο έγινε την 1η Μαρτίου του 1963, από το Starzl, σε ένα τρίχρονο αγόρι που έπασχε από ατρησία χοληφόρων και πέθανε κατά τη διάρκεια του χειρουργείου, λόγω διαταραχής της πήξης του αίματος και αυξημένης αιμορραγίας. Γενικά, τα ποσοστά επιβίωσης των ασθενών, τα πρώτα χρόνια της μεθόδου, ήταν μικρά και απογοητευτικά. Η χρήση, βέβαια, αντιθυμμοκυτταρικής αιμοσφαιρίνης (αντι-λεμφοκυτταρικός ορός που χρησιμοποιείται ως ανοσοκατασταλτικό για εγχείρηση μεταμόσχευσης) από το Starlz το 1967 και κυκλοτροπίνης (πρωτεΐνη με ανοσοκατασταλτική δράση, ιδιαίτερα σημαντική για μεταμόσχευση) από το Calne το 1979, αύξησαν τα επίπεδα επιβίωσης των ασθενών, τα οποία ανέρχονταν σε 64% με 73% το 1989, αναφερόμενα στα 5 πρώτα χρόνια μετά την πρώτη μεταμόσχευση. Έως σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 10.000.000 μεταμοσχεύσεις ήπατος παγκοσμίως, με το ποσοστό επιβίωσης κατά την διάρκεια του πρώτου έτους μετά το χειρουργείο να ανέρχεται στο 80-90%.
Το μεγάλο ζήτημα, το οποίο καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στο ζήτημα των μεταμοσχεύσεων ήπατος, είναι η αναντιστοιχία μεταξύ των υπαρχόντων διαθέσιμων οργάνων για μεταμόσχευση από δωρητές οργάνων που έχουν αποδημήσει και των δεκτών, με τους δεύτερους να υπερβαίνουν κατά πολύ τον αριθμό των πρώτων. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η αύξηση της διαθέσιμης γνώσης γύρω από τον τομέα των μεταμοσχεύσεων, έχει επιτρέψει την πραγματοποίηση μεταμοσχεύσεων με όργανα που προέρχονται από ζωντανούς δότες.
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, το ήπαρ έχει μία εκπληκτική ικανότητα αναγέννησης, που του επιτρέπει να διατηρεί το μέγεθος του σταθερό και κατάλληλο για τη διατήρηση της εύρυθμης λειτουργίας του και της ομοιόστασης του ανθρώπινου οργανισμού. Αυτή η ικανότητα του ήπατος χρησιμοποιείται στη μεταμόσχευση από ζωντανούς δότες. Απλά μιλώντας, αν «κόψουμε» ένα διαθέσιμο ήπαρ σε δύο τμήματα (είτε ισομεγέθη είτε ανισομεγέθη) και επανατοποθετήσουμε το ένα κομμάτι στον δότη, από τον οποίο το λάβαμε, και το άλλο στον δέκτη, τότε τα «κομμάτια» αυτά θα αναπτυχθούν και θα αποκτήσουν την κανονική δομή και το κανονικό σχήμα και μέγεθος στους δύο οργανισμούς.
Βέβαια, η διαδικασία αυτή δεν είναι τόσο απλή. Ο δότης και ο δέκτης υποβάλλονται σε μία σειρά εξετάσεων προχειρουργικά, έτσι ώστε να διαπιστωθεί ότι ταιριάζουν ανοσολογικά, το μέγεθος του προς μεταμόσχευση ήπατος είναι κατάλληλο, καθώς και άλλοι παράγοντες που είναι απαραίτητοι για μία επιτυχημένη μεταμόσχευση. Επίσης, η διαδικασία αυτή δεν είναι απόλυτα ασφαλής. Μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές, ακόμα και οδυνηρές συνέπειες είτε για τον δότη είτε για τον δέκτη. Συνήθως, τον ρόλο του δότη αναλαμβάνουν άτομα από το ευρύτερο οικογενειακό, συγγενικό ή και φιλικό περιβάλλον του δέκτη, χωρίς βέβαια να εκλείπουν εκείνες οι περιπτώσεις ανιδιοτέλειας που ενσυνείδητοι πολίτες δωρίζουν ένα τμήμα του ήπατος τους, χωρίς να αναλογίζονται ποιος ή ποια θα το λάβει.
Είναι συγκινητική η πρώτη μεταμόσχευση ήπατος από ζωντανό δότη που έλαβε χώρα στην Ελλάδα στις 2 Ιανουαρίου 2024 στο Λαϊκό Νοσοκομείο. Ειδικότερα, ένας 50χρονος πατέρας έδωσε ένα κομμάτι από το ήπαρ του και παράλληλα «ζωή» στην 23χρονη κόρη του που έπασχε από κακοήθεια ήπατος. Το γεγονός αυτό δίνει ελπίδες και στη χώρα μας, παροτρύνοντας και άλλους Έλληνες και Ελληνίδες να προβούν σε παρόμοια πράξη προσφοράς ζωής, τόσο σε συγγενικά όσο και σε μη συγγενικά άτομα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Liver transplantation: history, outcomes and perspectives, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Living-donor liver transplant, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Liver Anatomy, Medscape. Διαθέσιμο εδώ
- The Liver, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
-
Μεταμόσχευση ήπατος από ζώντα δότη για πρώτη φορά στην Ελλάδα – Δότης ο πατέρας, λήπτης η κόρη, in. Διαθέσιμο εδώ
