Του Γιάννη Μπότσα,
Κάθε ένας που μελετά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τα τελευταία 50 χρόνια, μπορεί να διαπιστώσει την εκθετική προκλητικότητα της γείτονος χώρας, απέναντι στην Ελλάδα και την Kυπριακή Δημοκρατία. Με ένα πλέγμα αξιώσεων, απειλών και επιθετικών ενεργειών ξεδιπλώνεται η τουρκική πολιτική στο Αιγαίο, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, ως μιας χώρας που επιδιώκει ρόλο αναθεωρητικής περιφερειακής δύναμης. Παρακάτω, παρουσιάζονται οι κύριοι άξονες της τουρκικής στρατηγικής, όπως εκφράστηκαν από τους ίδιους τους εμπνευστές της. Ο Ahmet Davutoğlu, πρώην Πρωθυπουργός και Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, στο βιβλίο του Το Στρατηγικό Βάθος: Η διεθνής θέση της Τουρκίας μάς παρουσιάζει, ήδη από το 2001, τα σημεία στα οποία διαμορφώθηκε και συνεχίζει, μέχρι σήμερα, να διαμορφώνεται η πολιτική της.
Ισλάμ και «τουρκικά κράτη»
Ενώ το «Δόγμα Κεμάλ» έτεινε προς την εσωστρέφεια, η σημερινή πολιτική της Τουρκίας χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια. Οι κύριοι άξονες είναι αυτοί του πανισλαμισμού και του παντουρκισμού. Στον πρώτο, επιχειρείται η ομογενοποίηση των μουσουλμανικών και μη τουρκικών λαών, εντός ή εκτός συνόρων, στα πλαίσια μιας παγκόσμιας μουσουλμανικής κοινότητας (Ούμα), της οποίας η Τουρκία ελπίζει και επιδιώκει να ηγηθεί. Ο δεύτερος προωθείται με την Οργανισμός Τουρκογενών Κρατών (OTS), έναν οργανισμό που ιδρύθηκε το 2009 και στον οποίο συμμετέχουν κράτη των οποίων η γλώσσα ανήκει στις τουρκικές (τουλάχιστον ιδιωματικά). Το 2023, δόθηκε ρόλος παρατηρητή στο ψευδοκράτος, εμφανώς με σκοπό τη διεθνοποίησή του, φιλοδοξώντας, μελλοντικά, την αναγνώριση από άλλα κράτη.
Η Κύπρος
Ένας από τους σημαντικότερους άξονες της τουρκικής πολιτικής είναι η Κύπρος. Ο κ. Davutoğlu σημειώνει στο βιβλίο του πως μια χώρα που παραμελεί την Κύπρο δεν είναι δυνατόν να έχει αποφασιστικό ρόλο στις παγκόσμιες και περιφερειακές πολιτικές. Παρομοιάζει τη Μεγαλόνησο με αεροπλανοφόρο, με τα πρόσφατα γεγονότα στη Μέση Ανατολή να τον δικαιώνουν. Έτσι, χαρακτηρίζει την εισβολή και την παράνομη κατοχή ως στρατηγικό πλεονέκτημα, ενώ, μάλιστα, δεν διστάζει να αναφέρει πως ακόμη και αν δεν υπήρχε ούτε ένας Τούρκος εκεί, η Τουρκία θα όφειλε να συντηρεί ένα κυπριακό ζήτημα.
Βαλκάνια
«Πεδίον δόξης λαμπρό» ανοίγεται για τους βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους της Τουρκίας στη βαλκανική χερσόνησο. Στόχος της η ισχυροποίηση της Βοσνίας, της Αλβανίας, του Κοσόβου και άλλων, με σκοπό τη δημιουργία ενός νομικού πλαισίου που θα προσφέρει το δικαίωμα παρεμβάσεων, με το πρόσχημα της προστασίας των μουσουλμανικών μειονοτήτων των Βαλκανίων. Η Τουρκία έχει καταφέρει, τα τελευταία είκοσι χρόνια, να αυξήσει την επιρροή της με πολιτισμικά, αλλά και οικονομικά μέσα. Μερικά από αυτά είναι η ελεύθερη μετακίνηση για τουριστικούς λόγους, χωρίς ανάγκη έκδοσης Visa, τουρκικά σχολεία και πανεπιστήμια που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, έως και αναστήλωση οθωμανικών μνημείων και Τζαμιών από την Τουρκική Υπηρεσία Συνεργασίας και Συντονισμού (TİKA). Χαρακτηριστικό είναι, επίσης, το γεγονός πως οι εμπορευματικές συναλλαγές στα Βαλκάνια το 2000 ανέρχονταν σε $ 2.9 δις, ενώ το 2018 ανέρχονταν σε $ 18.4 δις, με τις τουρκικές επιχειρήσεις στην περιοχή να αυξάνονται ραγδαία.
Αιγαίο
Ένας άλλος άξονας του τουρκικού επεκτατισμού είναι οι διεκδικήσεις στο Αιγαίο, για τις οποίες υπάρχουν πολλές αξιόλογες αναλύσεις διεθνολόγων και ειδικών στο δίκαιο της θάλασσας, ώστε να ανατρέξει κανείς. Αυτό που αξίζει να αναφέρουμε εδώ είναι πως η Τουρκία, με τη δημιουργία κρίσεων, πέτυχε σταδιακά τη διαμόρφωση ενός status quo στο Αιγαίο που την ευνοεί. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η κρίση του 1976, που οδήγησε στο πρακτικό της Βέρνης, το οποίο προέβλεπε να μην προχωρούν οι δύο χώρες σε έρευνες στο Αιγαίο, πέραν των 6 μιλίων. Στο Ανακοινωθέν του Νταβός, μετά την κρίση του 1987, ο τότε Πρωθυπουργός, Turgut Özal, αναγνώρισε ελληνοτουρκικές διαφορές πλην της υφαλοκρηπίδας και παρέλειψε το κυπριακό από τις συζητήσεις. Τέλος, η κρίση των Ιμίων οδήγησε στο ανακοινωθέν της Μαδρίτης, το «γκριζάρισμα» του Αιγαίου και του δόγματος της «γαλάζιας πατρίδας», από την πλευρά της Τουρκίας. Τότε, η Ελλάδα όχι μόνο έχασε τρεις αξιωματικούς της, αλλά αναγνώρισε και «θεμιτά, ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στο Αιγαίο. Τα παραπάνω πρέπει να ληφθούν υπόψη στην επαναπροσέγγιση που γίνεται σήμερα, προκειμένου να αποφευχθούν σφάλματα του παρελθόντος. Στον παρακάτω χάρτη, φαίνονται (με το μπλε) οι διεκδικήσεις, όπως τις έχουν παρουσιάσει μέχρι και Τούρκοι αξιωματούχοι.
Πολεμική Βιομηχανία
Θα ήταν ανόητο να θεωρήσει κανείς πως μια χώρα μπορεί να αποτελέσει περιφερειακό παράγοντα ισχύος, χωρίς να διαθέτει την ανάλογη στρατιωτική δύναμη. Η Τουρκία έχει αναπτύξει βάσεις πέραν του κράτους της, σε χώρες όπως το Ιράκ, τη Σομαλία και τη Συρία. Έχει αναπτύξει μια πολεμική βιομηχανία που της επιτρέπει να καλύπτει μεγάλο μέρος των αναγκών της για εξοπλισμούς, αλλά και να εξάγει προς τρίτες χώρες, σπάζοντας το ένα ρεκόρ εξαγωγών μετά το άλλο. Μεγάλη συνεισφορά στις εξαγωγές της είναι τα drones, των οποίων τις δυνατότητες βλέπουμε, πλέον, και στα πεδία των μαχών. Δεν φαίνεται, όμως, να μένει εκεί, μιας και κατασκευάζει, επίσης, άρματα μάχης, ελικόπτερα, περιπολικά πλοία και φρεγάτες. Πρόσφατα, προχώρησε στον σχεδιασμό κατασκευής δικού της αεροπλανοφόρου. Έχει κατορθώσει να καθίσταται ο τρίτος σε ισχύ στρατός του Ν.Α.Τ.Ο., μετά τις Η.Π.Α. και την Αγγλία.
Αντί Επιλόγου
Η Ελλάδα, ερχόμενη από πολλαπλές κρίσεις, μαστιζόμενη από δημογραφική κατάρρευση, διαρροή εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού στο εξωτερικό και λοιπές παθογένειες, που έχει κληρονομήσει από τη μη χρηστή διαχείριση και το πελατειακό της σύστημα, οφείλει να βρει το ανάστημα να λύσει τα ιστορικά προβλήματα που την καθιστούν υποχωρητική. Απαιτείται ενότητα, ενιαία και συνεχιζόμενη πολιτική, πέραν των κομματικών και μικροπολιτικών συμφερόντων. Στη σωστή κατεύθυνση βρίσκονται η αναβάθμιση του λιμένα της Αλεξανδρούπολης, αλλά και η ελληνογαλλική αμυντική συμφωνία. Χρειάζονται, όμως, περαιτέρω βήματα. Ειδικά στην περίπτωση της Αλεξανδρούπολης, σημαντική προϋπόθεση αποτελεί η ανάπτυξη αξιόπιστου σιδηροδρομικού δικτύου. Η Θράκη έχει την ευκαιρία να αποτελέσει ενεργειακό άξονα και το λιμάνι της πρέπει να καταστεί στρατηγικής σημασίας, για ολόκληρη την Ευρώπη.
Σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει, η Ελλάδα πρέπει να διαμορφώσει το δικό της δόγμα ασφαλείας, αλλά και να διεκδικήσει τον ρόλο που επιθυμεί να διαδραματίσει. Δεν δύναται να αγνοήσει τις ανακατατάξεις που συμβαίνουν γύρω της και προπάντων, πρέπει να μελετήσει προσεκτικά τις τουρκικές κινήσεις και να διαμορφώσει τη δική της στρατηγική. Εξάλλου, όπως λέει και η λαϊκή θυμοσοφία: όπως στρώνει κανείς, έτσι θα κοιμηθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ahmet Davutoğlu, Το στρατηγικό βάθος, Εκδόσεις Ποιότητα
- Σταύρος Σ. Καλεντερίδης, Το ντόμινο των υποχωρήσεων στο Αιγαίο, Εκδόσεις Ινφογνώμων
- Mapping the Turkish Military’s Expanding Global Footprint, Bloomberg, διαθέσιμο εδώ
- Number of active military personnel in NATO countries in 2024, Statista, διαθέσιμο εδώ
- Turkish Government Green Lights Aircraft Carrier And 4 Additional I-Class Frigate, Naval News, διαθέσιμο εδώ
- Turkish Foreign Policy and the Balkans: Implications on Transatlantic Security, London School of Economics (LSE), διαθέσιμο εδώ
- Türkiye’s Growing Drone Exports, International Crisis Group, διαθέσιμο εδώ
- Killer drones and multi-billion dollar deals: Turkey’s rapidly-growing defense industry is boosting its global clout, CNBC, διαθέσιμο εδώ
- Organization of Turkic States (OTA), διαθέσιμο εδώ
- Turkish Cooperation and Coordination Agency (TİKA), διαθέσιμο εδώ
