Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Ο Χοσρόης Ανουρσιβάν έφυγε από την ζωή το 579, έχοντας διάγει μια μακρά και ιδιαίτερα επιτυχημένη βασιλεία, η οποία έκανε τους Σασσανίδες το ισχυρότερο βασίλειο της εποχής, ισχυρότερο της ανταγωνιστικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Με την τελευταία οι Σασσανίδες βρίσκονταν σε διπλωματικές επαφές για να σταματήσει ο πόλεμος, όταν ανέλαβε τον θρόνο ο Ορμίσδας, γιος του Χοσρόη.
Παρ΄ ότι οι Βυζαντινοί πρότειναν αρκετά ευνοϊκές συνθήκες, ο νέος ηγεμόνας των Περσών προσέθεσε ως επιπλέον όρο την απόδοση φόρου από την πλευρά των Βυζαντινών, απαίτηση η οποία και απορρίφθηκε. Συνεπώς οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν, με τα προτεκτοράτα των Βυζαντινών στην Αραβία να καταφέρνουν σημαντικές νίκες ενάντια στους συμμάχους των Περσών Λαχμίδες Άραβες. Οι Σασσανίδες ωστόσο κατάφεραν να εντάξουν την Καυκασιανή Ιβηρία στο βασίλειό τους, καθώς ο βασιλιάς τους Μπακούρ, ο οποίος ήταν ως τότε υποτελής του Ορμίσδα, πέθανε πρόωρα, και ο τελευταίος έδωσε την κυβέρνηση της Ιβηρίας στον γιο του. Το 581 οι Πέρσες κατέλαβαν την Έδεσσα και λεηλάτησαν ολόκληρη την περιοχή της Οσροηνής (σημερινό Κουρδιστάν), όμως ο στρατηγός Μαυρίκιος απάντησε προελαύνοντας στην Μεσοποταμία, φτάνοντας σχεδόν ως την Κτησιφώντα. Επειδή οι Πέρσες απειλούσαν την επικοινωνία τους με τα μετόπισθεν, οι Βυζαντινοί αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από τις προχωρημένες θέσεις τους. Η καθοριστική μάχη έλαβε χώρα στην Κωνσταντία της Οσροηνής, τον Ιούνιο του 582, και έληξε με ξεκάθαρη επικράτηση του Μαυρικίου και των Βυζαντινών. Ωστόσο, ο Μαυρίκιος έφυγε από τη Μεσοποταμία ώστε να αντικαταστήσει τον αποθανόντα Τιβέριο στον αυτοκρατορικό θρόνο. Οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν καθ΄ όλη την διάρκεια της δεκαετίας, χωρίς καμία από τις δύο υπερδυνάμεις να αποκτά καθοριστικό πλεονέκτημα έναντι της άλλης.
Σημαντικές εξελίξεις συνέβησαν στο ανατολικό μέτωπο, στο οποίο ξέσπασε πόλεμος απέναντι στους Τούρκους, οι οποίοι ήταν ως τότε κύριοι της Κεντρικής Ασίας. Ο στρατός των Περσών υπό τον στρατηγό Βαχράμη εισέβαλε στην Σογδιανή και σκότωσε τον ηγεμόνα των Τούρκων, ενώ κατέλαβε την Σαμαρκάνδη, πλούσια πόλη με αφθονία μετάλλων στα ορυχεία της. Ο Βαχράμης, ο οποίος είχε γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής χάρη στις στρατιωτικές επιτυχίες του, στάλθηκε στον Καύκασο, στον οποίο και αντιμετώπισε μια εισβολή βαρβαρικών φύλων με επιτυχία. Η δημοφιλία του Βαχράμη ωστόσο έστρεψε τον Βασιλιά Ορμίσδα εναντίον του, και δεν άργησε να ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ του Βασιλιά και του στρατηγού. Μεγάλο τμήμα του στρατού και οι κάτοικοι της Νισίβης τάχθηκαν με τον Βαχράμη, ενώ ο Ορμίσδας εκθρονίστηκε τελικά το 590 από τα αδέρφια της γυναίκας του, τα οποία και όρισαν ως βασιλιά τον γιο του Ορμίσδα, Χοσρόη Β΄.
Ο Χοσρόης Β΄, ή Χοσρόης Παρβέζ (Νικηφόρος), ανέλαβε την εξουσία σε δύσκολες συνθήκες, καθώς καλούταν με την έναρξη της βασιλείας του να αντιμετωπίσει το στρατό του Βαχράμη. Ο τελευταίος προέλασε προς την Κτησιφώντα, και στην μάχη που έγινε έξω από την πόλη κέρδισε το στρατό του Χοσρόη. Η περσική πρωτεύουσα έπεσε στα χέρια του στρατηγού, ο οποίος και ανακηρύχθηκε Βασιλεύς Βασιλέων το καλοκαίρι του 590. Ο Χοσρόης κατέφυγε στους Βυζαντινούς, οι οποίοι δέχθηκαν να συνδράμουν στην προσπάθεια ανάκτησης του θρόνου, με τον όρο ότι οι Σασσανίδες θα αποσύρονταν από τις κτήσεις τους στον Καύκασο. Ο συνασπισμένος στρατός των Βυζαντινών με τους υποστηρικτές του Χοσρόη ξεκίνησε την πορεία προς την Κτησιφώντα, ώσπου βρήκε το στρατό του Βαχράμη στο Γανζάκ. Στην πόλη αυτή της Βορειοδυτικής Περσίας ο Χοσρόης κατάφερε σημαντική νίκη ενάντια στον σφετεριστή Βαχράμη, μετά την οποία ο πρώην στρατηγός έφυγε από το Βασίλειο. Ο Χοσρόης στέφθηκε εκ νέου Βασιλιάς και κατέπνιξε στην συνέχεια την εξέγερση του θείου του Βιστάμ, ο οποίος βασιζόμενος στο πνεύμα αμφισβήτησης ενάντια στους Σασσανίδες οργάνωσε μια εξέγερση με την βοήθεια των ως τότε υποστηρικτών του Βαχράμη. Αφού πέρασε τα πρώτα έξι έτη της βασιλείας του αντιμετωπίζοντας εσωτερικούς εχθρούς, ο Χοσρόης ξεκίνησε την επέκταση του βασιλείου του κατά το 600, όταν και κατέλαβε την επικράτεια των Λαχμιδών Αράβων. Δύο χρόνια αργότερα, με αφορμή την κατάληψη του Βυζαντινού θρόνου από τον σφετεριστή Φωκά, ξεκίνησε τον πλέον γνωστό πόλεμο μεταξύ Περσών και Βυζαντινών.
Ο Χοσρόης χρησιμοποίησε ως αφορμή την εκθρόνιση του Μαυρικίου, ο οποίος τον είχε βοηθήσει να επανέλθει στην εξουσία, ώστε να εισβάλλει στα εδάφη των Βυζαντινών, και σε πρώτη φάση να καταλάβει τις κτήσεις των Βυζαντινών στην Μεσοποταμία, καταλαμβάνοντας την Έδεσσα και το Δάρας το 604. Στην συνέχεια προέλασε στην Μικρά Ασία, εκπορθώντας σημαντικές πόλεις της μέχρι που το 608 έφτασε στην Χαλκηδόνα, πόλη σε απόσταση βολής από την Βασιλεύουσα. Δύο χρόνια αργότερα ο Ηράκλειος δολοφόνησε τον Φωκά και κατέλαβε τον Βυζαντινό θρόνο, ενώ κινήθηκε δια της διπλωματικής οδού για να εξευμενίσει τον Χοσρόη. Η απόπειρά του αυτή έπεσε στο κενό, με αποτέλεσμα οι Πέρσες να συνεχίσουν τον πόλεμο και μάλιστα να καταλάβουν την Δαμασκό και τα Ιεροσόλυμα. Η πτώση της Ιερουσαλήμ συνοδεύτηκε μάλιστα με την κλοπή του Τιμίου Σταυρού, γεγονός το οποίο εξύψωσε ακόμα περισσότερο το ηθικό των Περσών. Για τους ανθρώπους της εποχής η οριστική νίκη της Ανατολής ενάντια στην Δύση ήταν πια πολύ κοντά, ενώ ο Χοσρόης φαινόταν έτοιμος να πατάξει οριστικά το αντίπαλο δέος των Περσών, κάτι το οποίο δεν είχαν καταφέρει στο παρελθόν ο Σαπώρης και ο μέγας Δαρείος. Οι εσωτερικές διαμάχες των Βυζαντινών και οι εισβολές των Αβάρων και των Σλάβων στα Βαλκάνια είχαν αποψιλώσει τις φρουρές στα ανατολικά σύνορα, με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην υπάρχει περιθώριο αντίδρασης, αλλά να πέσει στα χέρια των Περσών ακόμα και η Αίγυπτος, η οποία προμήθευε με σιτάρι ολόκληρη την Αυτοκρατορία. Τα πλήγματα ήταν αλλεπάλληλα και οδήγησαν τον Ηράκλειο να μετακινήσει την διοίκηση της Αυτοκρατορίας στην Καρχηδόνα.
Ο Ηράκλειος, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σώσει την Αυτοκρατορία του από την περσική απειλή, συγκρότησε μια μεγάλη στρατιά και αντί να προσβάλλει κατά μέτωπο τους Πέρσες, στην Μικρά Ασία, αποβιβάστηκε στον Καύκασο. Το 626 κατέλαβε την Κολχίδα, ενώ οι Σασσανίδες σε συνεννόηση με τους Αβάρους ξεκίνησαν να πολιορκούν την Κωνσταντινούπολη. Παρότι οι σύμμαχοι είχαν ανώτερο στρατό, η ναυτική υπεροχή των Βυζαντινών στα στενά έκανε αδύνατη την μεταφορά των περσικών δυνάμεων και των πολιορκητικών κριών τους στην Ευρωπαϊκή πλευρά του Βόσπορου, ενώ οι Άβαροι δεν είχαν εμπειρία σε αυτής της μορφής τον πόλεμο, συνεπώς σαν από θαύμα η Κωνσταντινούπολη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός πως ο Ακάθιστος Ύμνος συντάχθηκε από τους Βυζαντινούς ως ανάμνηση της επιτυχίας τους στην πολιορκία αυτή να κρατήσουν την Βασιλεύουσα, επιτυχία την οποία απέδωσαν στην Παναγία.
Η έκβαση αυτή της πολιορκίας μετέβαλε άρδην το ηθικό και των δύο πλευρών, με αποτέλεσμα ο στρατός του Ηρακλείου να προελαύνει πλέον αποφασιστικά στην Μεσοποταμία. Στην Νινευή, στο τέλος του 627 έλαβε χώρα μια κοσμογονική μάχη μεταξύ Βυζαντινών και Περσών, στην οποία ο Πέρσης στρατηγός Ραζάτης φονεύθηκε και το στράτευμά του αποδεκατίστηκε. Αμέσως μετά ο Ηράκλειος κατέλαβε την Δασταγίρδ και τα βασιλικά παλάτια των Σασσανιδών, παίρνοντας μαζί του αμύθητα πλούτη. Οι ευγενείς γρήγορα καθαίρεσαν και φυλάκισαν τον Χοσρόη, τον οποίο τελικά δολοφόνησε ο γιος του Σιρόης το 628. Ο Σιρόης, ο οποίος βασίλευσε με το όνομα Καβάδ Β΄ συμφώνησε σε ειρήνη με τον Ηράκλειο, δίνοντας του πίσω τις παλαιές κτήσεις των Βυζαντινών και τον Τίμιο Σταυρό. Το επόμενο μόλις έτος το βασίλειό του επλήγη από μια επιδημία πανώλης, της οποίας θύμα έπεσε και ο ίδιος, και το θρόνο ανέλαβε ο γιος του.
Τα αμέσως επόμενα χρόνια συνέβησε μια σειρά αποσχίσεων περιοχών και αναρχίας, την οποία εκμεταλλεύτηκαν οι Άραβες, οι οποίοι χάρη στον προφήτη Μωάμεθ είχαν μια νέα θρησκεία και πρωτόγνωρη επιθετικότητα. Οι Πέρσες αναχαίτισαν την πρώτη αραβική στρατιά που εισέβαλε στα εδάφη τους στην μάχη της Γέφυρας (634), ωστόσο δυο χρόνια μετά οι Άραβες υπό τον Σαάδ κατάφεραν σπουδαία νίκη ενάντια στους Σασσανίδες στην μάχη της Καδισίγια. Η Κτησιφώντα μετά τη μάχη αυτή έπεσε σε αραβικά χέρια. Εν έτει 641 ο βασιλιάς Ιεζδεγέρδης συγκέντρωσε ένα τεράστιο στράτευμα 150.000 ανδρών για να καταλάβει πίσω την Κτησιφώντα. Οι Άραβες κινήθηκαν εναντίον τους και στην μάχη της Ναχαβάνδ, 30.000 Άραβες κατατρόπωσαν το στράτευμα των Σασσανιδών, με αποτέλεσμα πλέον οι Άραβες να γίνουν κυρίαρχοι ολόκληρης της Περσίας. Ο Ιεζδεγέρδης, ο οποίος και έμελλε να ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας αυτής, φονεύθηκε στην Βακτρία το 652, και με τον φόνο αυτό η μακραίωνη περσική αυτοκρατορία και η δυναστεία των Σασσανιδών έφτασε στο τέλος της. Η Περσία πλέον θα εισερχόταν στην ισλαμική της περίοδο και θα άλλαζε σημαντικό τμήμα από τα αρχαία ήθη και έθιμά της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Durant, W. (1950), Η παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού – Τόμος Δ’: Ο Αιών της Πίστεως, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
- Sasanian dynasty, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
