Του Αναστάση Γκίκα,
Η Δίκη της Λαμίας, η καταδίκη του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και των συνεργατών του αποτελεί εν πολλοίς μια άγνωστη πολιτική δίωξη δημοκρατικών πολιτών και πολιτευτών από την φιλοβασιλική κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη. Ο Παπαναστασίου και οι συνεργοί του θα συνυπέγραφαν το «Δημοκρατικό Μανιφέστο» «εξ ονόματος των Δημοκρατικών Φιλελευθέρων», ένα κείμενο στο οποίο διακήρυσσαν ανοιχτά και απροκάλυπτα στην Ελληνική κοινωνία την αντίθεση τους ως προς την εθνικά επιζήμια για αυτούς εξωτερική πολιτική την οποία ασκούσε η κυβέρνηση Γούναρη και ο Κωνσταντίνος.
Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920 η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» θα ανερχόταν στην εξουσία επικρατώντας του Κόμματος των Φιλελευθέρων υποσχόμενη να σταματήσει τον πόλεμο στην Μικρά Ασία. Ένα μήνα μετά θα επανερχόταν στον θρόνο και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος προξενώντας θερμές λαϊκές εκδηλώσεις αλλά και την δυσαρέσκεια των συμμάχων. Παρ ’όλες τις υποσχέσεις της η κυβέρνηση Γούναρη θα συνέχιζε τον πόλεμο ως και τον Αύγουστο του 1922 όπου και επήλθε η ήττα του Ελληνικού στρατού στα πεδία των μαχών και η καταστροφή της Σμύρνης. Λίγους μήνες πριν την κατάρρευση του μετώπου ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και οι συνεργοί του θα δικαζόντουσαν στην Λαμία.
Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, νομικός, κοινωνιολόγος και εξέχων στέλεχος της Βενιζελικής παράταξης είχε έρθει σε επαφή κατά την διάρκεια των σπουδών του στην Γερμανία με σοσιαλιστικές και συνεργατικές ιδέες. Ο Παπαναστασίου ωστόσο απέρριπτε την ιδέα της ένοπλης εξέγερσης με σκοπό την εγκαθίδρυση λαϊκού και σοσιαλιστικού πολιτεύματος αντιθέτως, πίστευε ότι ο σοσιαλισμός θα αποτελούσε το αναπόφευκτο επερχόμενο ρηξικέλευθων μεταρρυθμίσεων, μεταρρυθμίσεις τις οποίες δεν θα επέτρεπε ποτέ η συντηρητική Βασιλική οικογένεια και το περιβάλλον του Παλατιού.
Το «Δημοκρατικό Μανιφέστο»
Στις 12 Φεβρουαρίου ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και οι ομοϊδεάτες του: Γεώργιος Βηλαράς βουλευτής Ιωαννίνων, Σπυρίδων Θεοδωρόπουλος βουλευτής Αττικοβοιωτίας, Περικλής Καραπάνου βουλευτής Άρτας, Θρασύβουλος Πετιμεζάς καθηγητής Εμπορικού Δικαίου, Κωνσταντίνος Μελάς αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού εν αποστρατεία, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηνών και Δημήτριος Πάζης βουλευτής Σερρών, αντιπρόεδρος της Βουλής θα προέβαιναν στην συνυπογραφή του «Δημοκρατικού Μανιφέστου» το οποίο θα δημοσιευόταν λογοκριμένο σε δύο βενιζελικές εφημερίδες της Αθήνας στον Ελεύθερο Τύπο και στην ΠΑΤΡΙΣ και αλογόκριτο στην εφημερίδα Νεολόγος Πατρών. Στο κείμενο υποστηρίζουν ότι οι σύμμαχοι «Δεν θέλουν επισήμως να επέμβουν εις τα εσωτερικά πράγματα της Ελλάδος, αλλ’ είναι ηναγκασμέναι να δηλώσουν δημοσία ότι η παλινόρθωσις επί του θρόνου της Ελλάδος, ενός ηγεμόνος του οποίου η όχι νομιμόφρων στάσις και διαγωγή απέναντι των Συμμάχων κατά την διάρκειαν του πολέμου, εγένετο δι’ αυτούς πηγή δυσχερειών και απωλειών σοβαρών» και πως «δεν θα ηδύνατο να θεωρηθεί δι’ αυτών ειμή ως κύρωσις παρά της Ελλάδος των εχθρικών πράξεων του βασιλέως Κωνσταντίνου.». Θεωρούν λοιπόν την ίδια την ενέργεια της Παλινορθώσεως του Κωνσταντίνου βλαπτική για τα Ελληνικά εθνικά συμφέροντα. Προειδοποιούν κατά έναν «προφητικό» τρόπο «Τι λοιπόν περιμένει τον Ελληνισμόν της Μικράς Ασίας, παραδιδόμενον εκ νέου εις τους Τούρκους, το γνωρίζομεν». Τέλος, διακηρύσσεται πανηγυρικά ότι «η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον και δεν μπορεί ποτέ να γίνει ανεκτόν να θυσιασθεί και το ελάχιστον τμήμα της, χάριν προσωπικών βασιλικών συμφερόντων».
Μετά την δημοσίευση του Μανιφέστου οι επτά υπογράψαντες θα συλλαμβάνονταν αντιμετωπίζοντας τις κατηγορίες της «εσχάτης προδοσίας» και της «εξυβρίσεως του προσώπου του βασιλέως». Η υπόθεση οδηγήθηκε στην δικαιοσύνη. Το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών απήλλαξε τους κατηγορουμένους από τις αποδιδόμενες κατηγορίες ενώ το Συμβούλιο των Εφετών εξέδωσε αντίθετη απόφαση, η οποία επικυρώθηκε από τον Άρειο Πάγο. Ο Παπαναστασίου θα δήλωνε τρεις ημέρες μετά την φυλάκιση του στο «Ελεύθερον Βήμα» πως «Όπως κατήντησε το πράγμα, η θέσις παντός τιμίου πολιτευμένου θα αρχίση να είναι εις την φυλακήν». Η τελική δίκη ορίζεται για τις 20 Ιουνίου στο Κακουργιοδικείο Λαμίας, συνήγορος υπεράσπισης των κατηγορουμένων αναλαμβάνει ο τότε βουλευτής Χίου, Γεώργιος Παπανδρέου. Λίγες μέρες πριν από την δίκη δολοφονείται ο βενιζελικός δημοσιογράφος του «Ελεύθερου Βήματος» Ανδρέας Καβαφάκης ο οποίος δημοσίευσε στην εν λόγω εφημερίδα το Δημοκρατικό Μανιφέστο οξύνοντας περεταίρω τα πνεύματα. Εν μέσω της δίκης ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου εμφανίζεται να αγορεύει με πάθος, υπεραμύνεται των θέσεων του δίνοντας την εντύπωση αρχηγού πολιτικής ομάδος ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου προειδοποιεί τους ενόρκους πως «Την στιγμήν κατά την οποίαν, εις την αίθουσαν της διασκέψεως, θα δίδετε την ψήφον σας δια την τύχην των κατηγορουμένων, την στιγμήν εκείνην την ιεράν, ενθυμηθείτε: η Ιστορία σας κρίνει!».
Στις 24 Ιουνίου οι επτά κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε τριετή φυλάκιση και ο Γεώργιος Παπανδρέου γυρνώντας στην εκλογική περιφέρεια του ήρθε αντιμέτωπος με επίθεση αντιβενιζελικών οι οποίοι τον τραυμάτισαν βαρύτατα στο κεφάλι αφού τον χτύπησαν με μπουκάλια και ποτήρια μπύρας. Η φυλάκιση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και των ομοϊδεατών όχι μόνο δεν οδήγησαν σε κάμψη το αντιμοναρχικό κίνημα στην Ελλάδα αντιθέτως το ενίσχυσαν. Οι επερχόμενες εξελίξεις σε διεθνές αλλά κυρίως σε εθνικό επίπεδο (Μικρασιατική Καταστροφή) άνοιξαν τον δρόμο αρχικά για την έξωση του Βασιλιά Κωνσταντίνου τον Σεπτέμβριο του 1922 από το Κίνημα Πλαστήρα-Γονατά και στην συνέχεια για την κήρυξη της Δημοκρατίας την 25η Μαρτίου του 1924 από τον Πρωθυπουργό Αλέξανδρο Παπαναστασίου μιας δημοκρατίας που δεν εστερείτο λαϊκής βάσης, πάντως υπήρξε βραχύβια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΟΜΟΣ ΙΕ’,ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, 1989.
- Συλλογικό (1987), Αλέξανδρος Παπαναστασίου Θεσμοί, Ιδεολογία και Πολιτική στον Μεσοπόλεμο, εκδ: Πολύτυπο
- Γ. Παπανδρέου, «Κείμενα», τόμος 1ος, εκδ: Αλφειός
- Η «Δίκη της Λαμίας» 102 χρόνια πριν, που δρομολόγησε πολιτικές εξελίξεις, lamiareport.gr, διαθέσιμο εδώ.
