Της Δήμητρας Ψύλλια,
Το σύνδρομο Münchausen by proxy (MSBP) είναι μία ψυχιατρική ασθένεια, ένα παθολογικό πρότυπο συμπεριφοράς, κατά το οποίο ένας φροντιστής και κυρίως μία μητέρα ή μια γυναίκα κηδεμόνας δημιουργεί, προκαλεί ή και υπερβάλλει για ψυχικές ή σωματικές ασθένειες που έχει κάποιος που βρίσκεται υπό τη φροντίδα της, προκειμένου να κερδίσει την προσοχή των ιατρικών παροχών και άλλων. Μία μητέρα, δηλαδή, που πάσχει από αυτό το σύνδρομο, εμφανίζεται να επιμένει ότι το παιδί της έχει μία ασθένεια και η ίδια αναζητά απεγνωσμένα και διαρκώς την ιατρική του περίθαλψη.
Ιστορία της νόσου
Κατά κύριο λόγο, στις 3 από τις 4 περιπτώσεις, τα πιο συνηθισμένα θύματα του συνδρόμου είναι μικρά παιδιά, αγόρια ή κορίτσια, συνήθως ηλικίας 4 ετών ή και μικρότερης, και οι πάσχοντες είναι οι μητέρες τους. Το σύνδρομο αυτό περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1977 από τον Meadow. Ο παιδίατρος αυτός περιέγραψε την ιστορία δύο παιδιών, τα οποία υποβλήθηκαν σε θεραπεία για μία ιατρική ασθένεια που προκλήθηκε από τη μητέρα τους — και μάλιστα το ένα από αυτά πέθανε. Έκτοτε, έχει αναφερθεί ένας όλο και αυξανόμενος αριθμός περιπτώσεων με διαφορετικές ποικιλίες αυτού του συνδρόμου.
Οι επινοήσεις για την υγεία των παιδιών περιλαμβάνουν ένα εντελώς ψευδές και φανταστικό ιστορικό, μία ιστορική υπερβολή μίας πραγματικής ασθένειας, κάποια κατασκευασμένα σημεία ή συμπτώματα ή ακόμα και την πρόκληση ασθένειας και την παραποίηση δείγματος. Το σύνδρομο Münchausen by proxy μπορεί να αφορά οποιοδήποτε σύστημα οργάνων ή ασθένεια των μικρών παιδιών.
Έτσι, γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για μία μορφή παιδικής κακοποίησης και τα παιδιά θύματα αυτής υποβάλλονται σε επεμβατικές διαγνωστικές και χειρουργικές διαδικασίες λόγω παραποίησης. Τα παιδιά αυτά μπορεί να αναπτύξουν σημαντικές ιατρογενείς επιπλοκές, καθώς και προβλήματα συμπεριφοράς που απορρέουν από την κακοποίησή τους από την ίδια τους την οικογένεια.
Διάγνωση νόσου
Η διάγνωση του συνδρόμου Münchausen by proxy τις περισσότερες φορές είναι αρκετά δύσκολο να τεκμηριωθεί. Συχνά καθυστερεί και πραγματοποιείται μετά από αρκετές άσκοπες εξετάσεις και επεμβάσεις στα παιδιά-θύματα. Η έγκαιρη αναγνώριση ή υποψία αυτού του συνδρόμου μπορεί να μειώσει τον αριθμό των περιττών διαγνωστικών διαδικασιών που πραγματοποιούνται και μπορεί να αποβεί ακόμη και σωτήρια για τον μικρό φανταστικό ασθενή.
Το 1995 ξεκίνησε μια βάση δεδομένων για όλες τις περιπτώσεις MSBP: Το 25% των παιδιών που συμπεριλήφθηκαν μεταξύ 1974 και 2006 είχαν νεφρικά ή ουρολογικά προβλήματα. Τα συχνότερα νεφρολογικά σημεία που παρουσιάζονται είναι οι λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος (UTI), η αιματουρία και η ουρολιθίαση. Ακόμα, έχουν αναφερθεί και περιστατικά πρωτεϊνουρίας, οξείας νεφρικής ανεπάρκειας και ηλεκτρολυτικών μεταβολών. Το ερώτημα, ωστόσο, που θα έπρεπε να απαντηθεί είναι ότι, αφού πρόκειται για μία φανταστική ασθένεια των μικρών παιδιών, μία κατασκευή της μητέρας τους, με ποιον τρόπο κατορθώνεται η εμφάνιση αυτών των συμπτωμάτων στα παιδιά;
Αιματουρία
Ξεκινώντας με την αιματουρία, η πλασματική αιματουρία μπορεί να κατασκευαστεί με διάφορους τρόπους. Ειδικότερα, τα δείγματα ούρων μπορεί να μολυνθούν από αίμα ή άλλες χρωστικές ουσίες. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι τα εργαστηριακά ευρήματα δεν καταδεικνύουν άλλες νεφρικές ανωμαλίες και συνήθως οι τυχαίες εξετάσεις ούρων που λαμβάνονται από μέλη του ιατρικού προσωπικού είναι αρνητικές για την παρουσία ερυθρών αιμοσφαιρίων. Έτσι, λοιπόν, τα δείγματα μπορεί να είναι μολυσμένα από το αίμα του ασθενούς: σε μία ιατρική έρευνα αναφέρθηκε μια περίπτωση που αφορούσε ένα αγόρι 10 ετών με πλασματική ακαθάριστη αιματουρία δευτερογενώς λόγω αυτοπροκαλούμενων δακτυλοσκοπήσεων. Άρα, στην περίπτωση αυτή, έχουμε την εκδήλωση ενός συμπτώματος μετά από την υπερβολική επεμβατική δράση των γιατρών στο παιδί.
Πρωτεϊνουρία
Η πλασματική πρωτεϊνουρία, μερικές φορές σε ένα νεφρωσικό εύρος, δεν συνδέεται με υποπρωτεϊναιμία, οίδημα ή νεφρική ανεπάρκεια. Η πηγή της μπορεί να προέρχεται από εξωγενείς παράγοντες. Στις περισσότερες περιπτώσεις αναφέρεται ότι έχει ζωική προέλευση. Πώς γίνεται, όμως, η πλασματική κατασκευή της από τη μητέρα των παιδιών; Η πρωτεϊνουρία μπορεί να δημιουργηθεί με τη χρήση πρωτεϊνών αυγού και χαρακτηριστικά περιγράφηκε το παράδειγμα ενός 16χρονου κοριτσιού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ηλεκτροφόρηση της πρωτεΐνης των ούρων έδειξε δύο μη φυσιολογικά κλάσματα στις α και β σφαιρίνες και η ανοσοηλεκτροφόρηση, οι υπόλοιπες μελέτες και το εξονυχιστικό ιστορικό αποκάλυψαν ότι αυτά τα μη φυσιολογικά αποτελέσματα προέρχονταν από μία υπερβολική κατανάλωση ασπραδιών αυγού. Η μητέρα είχε πιέσει το παιδί να καταναλώσει έναν πολύ μεγάλο αριθμό λευκωμάτων αυγού!
Ουρολιθίαση
Η ουρολιθίαση είναι μία κατάσταση η οποία μπορεί εύκολα να κατασκευαστεί. Πέτρες ή άμμος μπορεί να προστεθούν στα ούρα που εκκρίνονται ή στο εσωτερικό της ουρήθρας για να προσομοιάσουν τις νεφρικές πέτρες: Φυσικά, μία μικροσκοπική εξέταση των ούρων μπορεί να εντοπίσει την έλλειψη κυτταρικού ιζήματος ή και τη μόλυνση από άμμο και χαλίκια. Η φυσική εξέταση μπορεί να είναι φυσιολογική ή να αποκαλύπτει διατεταμένο εξωτερικό ουρηθρικό πόρο. Όμως, τα κλινικά ευρήματα του νεφρικού κολικού και της μακροαιματουρίας συνήθως απουσιάζουν, ενώ το μεταβολικό πρότυπο των ορυκτών στο αίμα, στα σημειακά ούρα και στα δείγματα ούρων 24 ωρών δεν αποκαλύπτει ανωμαλίες.
Λοίμωξη του ουροποιητικού συστήματος
Οι προσχηματικές ουρολοιμώξεις μπορεί να είναι υποτροπιάζουσες και ανθεκτικές. Η λοίμωξη μπορεί να οφείλεται είτε σε εξωγενή μόλυνση των ούρων είτε να προκαλείται από χειρισμό της ουρήθρας.
Μία καλλιέργεια ούρων μπορεί να αποκαλύψει την παρουσία ασυνήθιστων βακτηρίων, πολυμικροβιακή λοίμωξη, βακτήρια ανθεκτικά σε ταυτόχρονη αντιβιοτική αγωγή και η λοίμωξη μπορεί να επιμείνει όταν δεν χορηγούνται τα κατάλληλα αντιβιοτικά.
Συμπεράσματα
Τα νεφρικά και ουρολογικά ζητήματα στο σύνδρομο Münchausen by proxy περιορίζονται μόνο από την εφευρετικότητα και το κίνητρο του φροντιστή. Είναι γεγονός ότι μετά την περιγραφή της οντότητας του συνδρόμου αυτού διαγιγνώσκονται όχι μόνο νέες περιπτώσεις αλλά και νέες τεχνικές για την υποστήριξη της ασθένειας. Σήμερα, έχουν προταθεί ορισμένα κλινικά διαγνωστικά κριτήρια για τη διάγνωση του MSBP. Κατά κύριο λόγο, οι γιατροί θα πρέπει να είναι υποψιασμένοι εάν υπάρχουν ενδείξεις για επαναλαμβανόμενες ασθένειες ενός παιδιού χωρίς καθορισμένη αιτία, εάν εμφανίζονται αποκλίσεις στα αποτελέσματα των εξετάσεων και φυσικά παρατηρώντας το οικογενειακό πλαίσιο και τον στενό κύκλο κάθε ασθενούς. Η ύπαρξη του συνδρόμου αυτού μας οδηγεί στη συνειδητοποίηση ότι, πράγματι, η υπερβολική αγάπη μπορεί να είναι παθολογική, και ένας γονιός που ναι μεν θέλει το «καλύτερο» για το παιδί του, μπορεί λόγω δικής του ασθένειας να μην αντιλαμβάνεται δε ότι αυτό το «καλύτερο» είναι και που το βλάπτει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γ. Καπρίνης, 2011, Κλινική Ψυχιατρική, Εκδόσεις Παρισιανού
- Munchausen syndrome and Munchausen syndrome by proxy: a narrative review, pubmed, διαθέσιμο εδώ
- Factitious disorders and Munchausen syndrome: the tip of the iceberg, pubmed, διαθέσιμο εδώ
