Της Δήμητρας Ψύλλια,
Η αλλεργική ρινίτιδα (ΑΡ) αποτελεί μια συμπτωματική διαταραχή της μύτης, που περιλαμβάνει τη φλεγμονή του ρινικού βλεννογόνου. Η φλεγμονή διαμεσολαβείται από έκκριση της ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE) μετά από την έκθεση σε αλλεργιογόνα. Πρόκειται για ένα από τα πιο συχνά χρόνια νοσήματα της παιδικής ηλικίας, το οποίο πολλές φορές υποδιαγιγνώσκεται και υποθεραπεύεται, αποτελώντας μία παγκόσμια μάστιγα της δημόσιας υγείας λόγω του υψηλού επιπολασμού, την ύπαρξη συννοσηροτήτων και την έκπτωση της ποιότητας ζωής και του κόστους που προκαλεί.
Επιδημιολογία
Ο επιπολασμός της αλλεργικής ρινίτιδας αυξάνεται παγκοσμίως και ιδιαίτερα στις χώρες του τρίτου κόσμου λόγω της σύνδεσης της με ιδιαίτερους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ο παγκόσμιος επιπολασμός της αλλεργικής ρινίτιδας στην παιδιατρική κυμαίνεται μεταξύ 2 % και 25 %. Στην Αργεντινή, σύμφωνα με μελέτες, το 34,9% των παιδιών ηλικίας μεταξύ 13 και 14 ετών πάσχουν από αυτήν. Ακόμη, εκτιμάται ότι το 30% των ασθενών με αλλεργική ρινίτιδα αναπτύσσει άσθμα και τονίζεται ότι έως και το 80% των ασθματικών ασθενών πάσχουν επίσης από αλλεργική ρινίτιδα, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σύνδεση της αλλεργικής ρινίτιδας και του άσθματος στην παιδική ηλικία. Είναι αξιοσημείωτο ότι μετά από μελέτες σε παγκόσμιο επίπεδο, διαπιστώθηκε ότι χάνονται 2 εκατομμύρια σχολικές ημέρες ετησίως, επηρεάζοντας την παραγωγικότητα των παιδιών, αλλά και της εργασίας των γονέων που τα φροντίζουν. Σύμφωνα με μεθόδους που εκτιμούν το κόστος της νόσου, η αλλεργική ρινίτιδα δημιουργεί ένα κόστος ύψους 24,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως στις ΗΠΑ, αποτελώντας μία από τις πιο δαπανηρές και συγχρόνως καθημερινές νόσους των παιδιών.
Παθοφυσιολογία
Προκειμένου να γίνει κατανοητός ο μηχανισμός πίσω από την αλλεργική ρινίτιδα, αρκεί να αναφερθεί ο ρόλος του ρινικού βλεννογόνου στην άμυνα του οργανισμού. Ας φανταστούμε τον βλεννογόνο της μύτης σαν ένα κεντρικό κλιματιστικό που ελέγχει την είσοδο ουσιών, τις εμποδίζει και καθαρίζει, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες και παίζοντας κεντρικότατο ρόλο στην πρώτη γραμμή άμυνας του οργανισμού έναντι μολυσματικών παραγόντων. Στην αλλεργική ρινίτιδα, ακολουθείται το ίδιο μονοπάτι με μία οποιαδήποτε αλλεργία. Ειδικότερα, μετά από την πρώτη έκθεση σε ένα αλλεργιογόνο, ενεργοποιείται μια ποικιλία φλεγμονωδών κυττάρων στο ρινικό βλεννογόνο, όπως τα μαστοκύτταρα, τα Τ-λεμφοκύτταρα (LT), τα Β-λεμφοκύτταρα (LB), τα μακροφάγα και τα ηωσινόφιλα που διηθούν τον βλεννογόνο και προάγουν την παραγωγή της ειδικής ανοσοσφαιρίνης IgE σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα. Αυτό το πρώτο στάδιο ονομάζεται στάδιο ευαισθητοποίησης.
Όταν το άτομο εκτεθεί ξανά στο ίδιο αλλεργιογόνο, πυροδοτείται ένα μονοπάτι απελευθέρωσης διαφόρων φλεγμονωδών μεσολαβητών που ευθύνονται για τα πρώτα συμπτώματα της νόσου. Η αλλεργική αντίδραση χωρίζεται σε δύο φάσεις – μια άμεση (ή πρώιμη) φάση και μια όψιμη φάση.
Στην άμεση φάση, τις πρώτες 2 ώρες, πραγματοποιείται η σύνδεση του αλλεργιογόνου με τουλάχιστον δύο μόρια των ειδικών μορίων IgE στην επιφάνεια των μαστοκυττάρων και των βασεόφιλων. Στην πορεία, απελευθερώνονται προσχηματισμένοι φλεγμονώδεις μεσολαβητές (π.χ. ισταμίνη και τρυπτάση) και ακολούθως προάγεται η de novo παραγωγή ουσιών, όπως η προσταγλανδίνη D2, τα λευκοτριένια, ο παράγοντας ενεργοποίησης αιμοπεταλίων, κυτταροκίνες, χημειοκίνες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για την αγγειοδιαστολή, την αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας των αγγείων, την αύξηση των εκκρίσεων των βλεννογόνων και τη διέγερση των νευρικών ινών, όλα αυτά που προκαλούν τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας.
Η όψιμη φάση αναπτύσσεται μέσα στις επόμενες 2 με 8 ώρες και περιλαμβάνει την ενεργοποίηση των ουδετερόφιλων, των ηωσινόφιλων και των LTs από μεσολαβητές που απελευθερώνονται από τα μαστοκύτταρα. Αυτοί οι μεσολαβητές μπορεί να είναι ο παράγοντας νέκρωσης όγκων άλφα (TNF-α), το λευκοτριένιο Β4, η ιντερλευκίνη 5 (IL-5), η ιντερλευκίνη 8 (IL-8) και χημειοκίνες, οι οποίες μπορούν να διαμορφώσουν τη δραστηριότητα και να επηρεάσουν τα δομικά κύτταρα που εμπλέκονται στην αναδιαμόρφωση του ρινικού βλεννογόνου. Καθοριστική είναι, επίσης, και η διέλευση αλλεργιογόνων με δραστικότητα πρωτεάσης, όπως τα ακάρεα σκόνης, ο καπνός του τσιγάρου, οι λοιμώξεις και τα σωματίδια, τα οποία πυροδοτούν σημαντικά το έμφυτο ανοσοποιητικό του οργανισμού και ξεκινούν έμφυτες ανοσολογικές αποκρίσεις μέσω της απελευθέρωσης ουσιών- χημειοκινών, οι οποίες πάλι με τη σειρά τους, ενεργοποιούν τα κύτταρα της έμφυτης λεμφικής ομάδας, τα οποία παράγουν επιτόπου κι άλλες κυτταροκίνες (IL-5, IL-13 και IL-13), που αποτελούν το κλειδί στην TH2 αλλεργική αντίδραση. Συμπερασματικά, έχουμε ένα φαύλο κύκλο απελευθέρωσης και πυροδότησης ουσιών.
Κλινικές Εκδηλώσεις
Όσον αφορά τη συμπτωματολογία, η αλλεργική ρινίτιδα χαρακτηρίζεται σε επαναλαμβανόμενη βάση από: φτέρνισμα (κυρίως παροξυσμικό), ρινική απόφραξη, υδαρής ρινόρροια, ρινικό κνησμό και επιπεφυκίτιδα.
Οι κλινικές εκδηλώσεις και τα σημεία της αλλεργικής ρινίτιδας επηρεάζονται από την εποχή, τις περιβαλλοντικές αλλαγές και την επιμονή των συμπτωμάτων με απουσία πυρετού. Στην διάγνωση της διαταραχής συμβάλλει η γνώση του προσωπικού και οικογενειακού ιστορικού του ατόμου και η χρονιότητα ή η υποτροπή των συμπτωμάτων προκειμένου να μπορέσει να αποδειχθεί η αλλεργική αιτιολογία.
Ταξινόμηση
Ανάλογα με τη διάρκειά της η αλλεργική ρινίτιδα μπορεί να είναι διαλείπουσα ή επίμονη. Το 80% των παιδιατρικών περιστατικών είναι επίμονης αιτιολογίας. Ανάλογα με τη σοβαρότητα και τις επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής διακρίνεται σε ήπια, μέτρια και σοβαρή. Σύμφωνα, τώρα, με τον χρόνο εμφάνισης, μπορεί να ταξινομηθεί σε εποχιακή ή πολυετής. Η τελευταία είναι η πιο συχνή με εποχιακές παροξύνσεις. Ακόμη, μπορεί να παρατηρηθούν και συνδυασμοί. Παιδιά με μέτρια έως σοβαρή επίμονη αλλεργική ρινίτιδα έχουν και τις περισσότερες συννοσηρότητες. Αυτές περιλαμβάνουν: άσθμα, παραρρινοκολπίτιδα, μέση ωτίτιδα, υπερτροφία των αμυγδαλών, επιπεφυκίτιδα, φαρυγγίτιδα, έκζεμα, διαταραχές ομιλίας, ακοής και ανάπτυξης, αποφρακτική άπνοια ή/και διαταραχές του ύπνου. Παρατηρείται στενή σχέση μεταξύ των ανώτερων αεραγωγών και των κατώτερων αεραγωγών μέσω φυσιολογικών και παθολογικών συνδέσεων, γι’ αυτό και θεωρείται «ενιαίος αεραγωγός». Τονίζεται, λοιπόν, ότι η βέλτιστη διαχείριση της αλλεργικής ρινίτιδας μπορεί να βελτιώσει τις συνυπάρχουσες νοσηρότητες και ολόκληρο το σύστημα των αεραγωγών του ανθρώπου. Τα συμπτώματα της ΑΡ έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των παιδιών, χαρακτηριστικά η ρινική απόφραξη οδηγεί σε αναπνοή από το στόμα, ροχαλητό, διαταραχή του ύπνου, υπνηλία και κατ’ επέκταση κακή σχολική επίδοση, προβλήματα συμπεριφοράς, άγχος, απογοήτευση, δυσκολίες στην αθλητική εξάσκηση και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Θεραπεία της Αλλεργικής Ρινίτιδας
Η θεραπεία στοχεύει στην πρόληψη και την ανακούφιση των συμπτωμάτων. Τα μη φαρμακολογικά μέτρα ξεκινούν με τον σημαντικότατο περιβαλλοντικό έλεγχο. Ειδικότερα, έχει αποδειχθεί ότι η αποφυγή των αλλεργιογόνων και των ερεθιστικών παραγόντων θα μειώσει τα συμπτώματα και τις απαιτήσεις στην πορεία σε φαρμακευτική αγωγή.
Όσον αφορά τη φαρμακευτική αγωγή, αυτή περιλαμβάνει πλύσεις με ειδικά σπρέι θαλασσινού νερού και με τοπική εφαρμογή με κορτιζονούχα σπρέι. Ακόμη, η χορήγηση αντιϊσταμινικών συμβάλλει στον έλεγχο των συμπτωμάτων και στην καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Η χειρουργική αντιμετώπιση έχει ένδειξη σε ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα που έχουν παράλληλα ανατομικές ανωμαλίες στην κατασκευή της μύτης, καθώς και χρόνια ιγμορίτιδα με υποτροπιάζουσες λοιμώξεις οι οποίες προκαλούν και έξαρση του άσθματος. Σήμερα, η ενδοσκοπική χειρουργική ρινός και παραρρίνιων κόλπων έχει δώσει τη δυνατότητα με ασφάλεια και ακρίβεια να προσφέρει λύση και να βελτιώσει την καθημερινότητα του ασθενούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Allergic rhinitis: diagnosis and management, pubmed, διαθέσιμο εδώ
- Allergic rhinitis in pediatrics: recommendations for diagnosis and treatment, pubmed, διαθέσιμο εδώ
