Της Σάρα Μουράτι,
Η ύστερη αποικιακή εξάπλωση της Ευρώπης που συντελέστηκε το 1871 κυρίως στην Αφρική και στην Ασία έγινε στο όνομα του «πολιτισμού» και αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού και των πλουτοπαραγωγικών πηγών που διέθεταν οι αποικίες. Οι αποικιοκρατικές δυνάμεις ήθελαν να τις πλάσουν καθ’ εικόνα και ομοίωσή τους, στερώντας τους τη δυνατότητα να αναπτύξουν το δικό τους πολιτισμό και να διατηρήσουν τα ήθη και έθιμα, τον παραδοσιακό τρόπο ζωής και τις συνήθειές τους. Κατά τη διάρκειά της, ολόκληροι λαοί αφανίστηκαν και όσοι τόλμησαν να αντισταθούν πλήρωσαν βαρύ τίμημα.
Ο «εκπολιτισμός» των «βάρβαρων» και «απολίτιστων» ιθαγενών προϋπέθετε και σημαντικές αλλαγές στο περιβάλλον. Για να δημιουργηθούν, λοιπόν, οι κατάλληλες προϋποθέσεις οικονομικής ανάπτυξης -όπως ο καπιταλιστικός κόσμος την οραματιζόταν- έπρεπε στις αποικίες να χτιστούν σιδηροδρομικές γραμμές, λιμάνια, δημόσια κτήρια ακόμα και αποθήκες. Όπως ήταν αναμενόμενο η κατασκευή τους επιβάρυνε τους ιθαγενείς, οι οποίοι αναγκάζονταν να εργάζονται κάτω από άθλιες συνθήκες εργασίας για να κατασκευαστούν τα επιθυμητά -χρονοβόρα- έργα.
Έτσι, λοιπόν, αυτή η περίοδος εκμετάλλευσης που επέφερε τεράστια ευμάρεια και πρωτοφανή οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη και παράλληλα, καταδίκασε τις αποικίες και τους πληθυσμούς τους σε φτώχια και πλήρη εξαθλίωση, ονομάστηκε «Μπελ Επόκ» που σημαίνει «Όμορφη Εποχή». Καινοτόμες τεχνολογικές εξελίξεις, καθώς και σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις έλαβαν χώρα αυτή τη περίοδο. Η ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων ανθρώπων βελτιώθηκε αισθητά, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής τους, ενώ νέες μορφές ψυχαγωγίας κέρδισαν ολοένα και περισσότερη δημοτικότητα. Παράλληλα, συντελέστηκε μια αξιοθαύμαστη πολιτισμική άνθιση. Νέα καλλιτεχνικά ρεύματα κυριάρχησαν αισθητά, ενώ κάποια που προϋπήρχαν, όπως ο Ιμπρεσιονισμός εξελίχθηκαν περαιτέρω. Η ποιότητα των τροφίμων και η ποσότητά τους βελτιώθηκε και αυξήθηκε αντίστοιχα σημαντικά, ενώ πλέον η μεσαία και κατώτερη κοινωνική τάξη απέκτησε πρόσβαση σε φυσικό αέριο, ηλεκτρισμό ακόμα και καθαρό τρεχούμενο νερό που θεωρούνταν πολυτέλεια για εκείνη την εποχή.
Η έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου -που αποτέλεσε την πρώτη γενικευμένη παγκόσμια σύγκρουση πριν την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου- τον Αύγουστο του 1914 σηματοδότησε την αιφνίδια λήξη της «Μπελ Επόκ». Ο συνεχής αποικιακός ανταγωνισμός των ευρωπαϊκών δυνάμεων και η ταχεία έξαρση του εθνικισμού, αποτέλεσαν τις βασικότερες αιτίες για το ξέσπασμά του. Αφορμή για την έκρηξη του πόλεμου, ωστόσο, αποτέλεσε η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας από τον νεαρό Σερβοβόσνιο Γκαβρίλο Πρίντσιπ στο Σαράγεβο της Βοσνίας στις 28 του 1914. Ουσιαστικά, ήταν ένας «ολοκληρωτικός πόλεμος» ή ένας «πόλεμος φθοράς» που δεν αποσκοπούσε στην εξουδετέρωση του αντιπάλου στρατού, αλλά ολόκληρου του αντίπαλου έθνους. Για να επιτευχθεί ο προαναφερθείς στόχος, επιστρατεύτηκαν οι βάρβαρες μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για να καθυποτάξουν οι «πολιτισμένοι» Ευρωπαίοι τις επιτόπιες κοινωνίες στον αποικιακό χώρο, ενώ η βιομηχανία και η τεχνολογία αφοσιωθήκαν αποκλειστικά στην εξέλιξη των ήδη υπαρκτών μέσων εξόντωσης ή στην επινόηση καινούργιων πιο αποτελεσματικών, γεγονός που οδήγησε στη βιομηχανοποίηση του θανάτου. Οι διακηρύξεις/συνθήκες που συντάχθηκαν, για να αναχαιτίσουν κάθε πιθανή παγκόσμια σύρραξη, όπως η Συνθήκη της Χάγης, η οποία μεταξύ των άλλων καθόριζε μια σειρά από σημαντικά ζητήματα σχετικά με την περίθαλψή των τραυματιών πολέμου, τη τύχη των αιχμαλώτων και τη συμπεριφορά των στρατευμάτων προς τους αμάχους δεν στάθηκαν ικανές να παρεμποδίσουν την έναρξη του.
Η εικόνα της σχετικής ευμάρειας που επικρατούσε σταδιακά ξεθώριασε. Άνθρωποι που λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, επωφελούνταν από τα προνόμια της «Μπελ Επόκ» είδαν τις ζωές τους και τα όνειρά τους να γκρεμίζονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Η εμπειρία του πολέμου στοίχειωσε ανεπανόρθωτα όσους κατάφεραν να επιζήσουν. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν τους επηρέασαν ψυχολογικά, καθώς αναγκάστηκαν να ζήσουν σε άθλιες συνθήκες, με ελάχιστη ή καθόλου τροφή, υπομένοντας τη βαναυσότητα του πολέμου. Πολλοί, στρατιώτες είχαν αναγκαστεί να ζήσουν για πολύ καιρό σε λαγούμια μέσα στις λάσπες, χωρίς συνθήκες υγιεινής με αποτέλεσμα να προσβληθούν από σοβαρές ασθένειες, ενώ αρκετοί έμειναν ανάπηροι μετά τον πόλεμο.
Ένας πόλεμος δεν έχει πότε θριαμβευτές και ηττημένους. Όλες οι εμπλεκόμενες χώρες βγαίνουν πάντοτε ζημιωμένες, ψυχολογικά, οικονομικά -ίσως και ηθικά- άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο κάθε φορά. Έτσι, λοιπόν, μπορεί η Γερμανία και οι σύμμαχοί της να ηττήθηκαν και να προχώρησαν στη σύναψη συνθηκών που εμπεριείχαν δυσβάσταχτους οικονομικούς όρους -χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Συνθήκη των Βερσαλλιών που επιβλήθηκε τον Ιούνιο του 1919 από τις νικήτριες δυνάμεις (Γαλλία, Βρετανία, Ρωσία) στη νικημένη Γερμανία που περιλάμβανε στρατιωτικές, οικονομικές και εδαφικές ποινικές διώξεις εναντίον της- ωστόσο και οι νικήτριες δυνάμεις είχαν απώλειες (οικονομικές, υλικές και φυσικά ανθρώπινες), διόλου ασήμαντες. Στον «μεγάλο πόλεμο» ή στον «πόλεμο των χαρακωμάτων», -όπως είθισται να αποκαλείται ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που έληξε τον Νοέμβριο του 1918-, περίπου 8 εκατομμύρια άνθρωποι βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στα πεδία των μαχών. Ενώ, όσοι βίωσαν τη βαρβαρότητα του αναγκάστηκαν έπειτα να ζήσουν σαν ζωντανοί νεκροί, παλεύοντας να αντιμετωπίσουν τα ανεξίτηλα τραύματα που αποκόμισαν.
Αξίζει να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι οι αποικίες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο πόλεμο «των χαρακωμάτων», καθώς χρησιμοποιήθηκαν από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις για την ενίσχυση της διεξαγωγής του πολέμου και για τη τροφοδοσία των στρατευμάτων. Ενδύματα, ζώα και γεωργικά προϊόντα μεταφέρθηκαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο για να καλυφθούν οι ελλείψεις που υπήρχαν, ενώ, παράλληλα, συστρατεύτηκαν χιλιάδες άνθρωποι, για να πολεμήσουν δίπλα στις εμπόλεμες δυνάμεις των ευρωπαϊκών χωρών, αφού οι ανθρώπινες απώλειες τους ήταν τεράστιες. Η Βρετανία για παράδειγμα κινητοποίησε περίπου 1,3 εκατομμύρια στρατιώτες από τη Νότια Αφρική, τη Νέα Ζηλανδία, το Καναδά και την Αυστραλία, ενώ η Γαλλία περίπου 600.000 στρατιώτες που προερχόντουσαν κυρίως από την Αφρική και τη Γαλλική Ινδοκίνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μπελ Επόκ/Belle Époque (1871-1914), chilonas.com, Διαθέσιμο εδώ
- World War I, encyclopedia.ushmm.org, διαθέσιμο εδώ
