Του Γιώργου Κιόση,
Ο μαστός είναι ένα ημισφαιρικό όργανο στο πρόσθιο τοίχωμα του θώρακα, αποτελούμενο από λίπος, το οποίο περιέχει μαστικό ή μαζικό ιστό. Εκτείνεται από τη δεύτερη έως την έκτη πλευρά και είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος στις γυναίκες μετά την εφηβεία.
Ο καρκίνος του μαστού είναι ο δεύτερος πιο συχνός τύπος καρκίνου μετά τον καρκίνο του δέρματος στις γυναίκες, ενώ οφείλεται για το 14% περίπου των νέων διαγνώσεων καρκίνου στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (USA). Οι γυναίκες ηλικίας 55 με 64 έτη έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να διαγνωστούν με αυτόν τον τύπο καρκίνου, ενώ γενικά η πιθανότητα εμφάνισής του αυξάνεται με την ηλικία. Η έγκυρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού είναι ιδιαίτερα σημαντική, μιας και αυξάνει αρκετά τις πιθανότητες επιτυχούς θεραπείας. Μάλιστα, η νοσηρότητα μειώνεται περισσότερο με την έγκυρη διάγνωση από ότι με την ανάπτυξη ακόμα πιο σύγχρονων μεθόδων θεραπείας (συγκρίνοντάς τες με τις ήδη υπάρχουσες). Σύμφωνα με το Αμερικανικό Κολλέγιο Ακτινολογίας, συνιστάται η πραγματοποίηση προσυμπτωματικού ελέγχου σε όλες τις γυναίκες από την ηλικία των 40 ετών ετησίως.
Η έγκυρη διάγνωση αυτή μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, όπως υπέρηχο και μαγνητική τομογραφία. Το άρθρο αυτό, ωστόσο, πραγματεύεται τη μέθοδο της μαστογραφίας ως μέσου διάγνωσης. Η μαστογραφία είναι μία τεχνική, η οποία χρησιμοποιεί ακτίνες Χ (δηλαδή ιονίζουσα ακτινοβολία) για να απεικονίσει δομές στο εσωτερικό του μαστού.
Μαστογραφία
Σκοπός της μαστογραφίας (mammography), η οποία πραγματοποιείται με μία συσκευή που ονομάζεται μαστογράφος (mammogram), είναι η έγκαιρη διάγνωση κάποιου κακοήθους όγκου στο στήθος των γυναικών, ώστε η αντιμετώπιση να είναι αποτελεσματικότερη κυρίως με χειρουργική αφαίρεση. Οι γυναίκες χωρίς οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού πρέπει να πραγματοποιήσουν την πρώτη μαστογραφία τους μεταξύ 35 και 40 ετών, ενώ αυτές με ιστορικό, δέκα χρόνια νωρίτερα από όταν εκδηλώθηκε ο καρκίνος στο συγγενικό τους πρόσωπο. Μάλιστα, ο ακριβής χρόνος έναρξης της πραγματοποίησης μαστογραφίας στις γυναίκες αυτές ρυθμίζεται από τον αρμόδιο γιατρό, αφού βέβαια η ασθενής του αναφέρει το πλήρες ιστορικό της. Μετά την ηλικία των 40 ετών, κάθε γυναίκα πρέπει να πραγματοποιεί μία μαστογραφία τον χρόνο, ενώ δεν υπάρχει κάποιο όριο ηλικίας για τον τερματισμό πραγματοποίησής του.
Οι νεότερες γυναίκες, από την άλλη πλευρά, είναι καλό να αποφεύγουν τη διενέργεια μαστογραφίας. Ο πυκνός αδενικός μαστός τους έχει παρόμοια απορρόφηση με τον κακοήθη όγκο, οπότε η διαγνωστική πληροφορία που λαμβάνεται είναι φτωχή, ενώ παράλληλα το στήθος είναι περισσότερο ευαίσθητο στην ακτινοβολία που κάνει χρήση ο μαστογράφος. Σε τέτοιες ηλικιακές φάσεις ο έλεγχος μπορεί να γίνει με υπέρηχο ή μαγνητική τομογραφία μαστού.
Η μαστογραφία πραγματοποιείται συνήθως από την 4η έως τη 10η μέρα της έμμηνου ρύσης, μετρώντας από την εμφάνιση της έμμηνου ρύσης και όχι από το τέλος της περιόδου. Είναι σχεδόν απαγορευτική δε η πραγματοποίησή της 10 με 15 μέρες πριν την εμφάνιση της επόμενης έμμηνου ρύσης, μιας και ο μαστός διογκώνεται μετά την ωοθυλακιοριξία και έτσι τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα είναι πιθανά.
Δύο τύποι μαστογραφίας
Υπάρχουν δύο τύποι μαστογραφίας: Η προληπτική (screening) και η διαγνωστική (diagnostic) μαστογραφία. Η προληπτική μαστογραφία πραγματοποιείται όταν η ασθενής δεν έχει εμφανίσει συμπτώματα (απλά σαν έλεγχος), και είναι αρκετά σημαντικό μία γυναίκα άνω των 40 ετών να την πραγματοποιεί κάθε χρόνο. Η διαγνωστική μαστογραφία πραγματοποιείται εφόσον μία ασθενής εμφανίσει συμπτώματα, τα οποία εντοπίζονται είτε από την ίδια είτε από τον γυναικολόγο της στα πλαίσια κάποιας επίσκεψης. Η διαγνωστική μαστογραφία μπορεί κάποτε να ακολουθεί την προληπτική, ώστε να επιβεβαιώνονται ή όχι τα ευρήματα μιας προληπτικής. Δεχόμενοι, μάλιστα, και το ποσοστό σφάλματος της μαστογραφίας (ψευδώς θετικά και ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα), πολλές φορές είναι η αναγκαία η πραγματοποίηση μιας βιοψίας, η οποία αποτελεί την gold standard δοκιμασία, ώστε να διαπιστωθεί ή όχι η ύπαρξη καρκίνου.
Καινοτόμες μέθοδοι απεικόνισης
Στη συμβατική μαστογραφία η ακτινογραφική εικόνα απεικονίζεται σε ένα ακτινογραφικό φιλμ. Υπάρχουν, ωστόσο, πέραν της συμβατικής μαστογραφίας (conventional mammography) και τρεις καινοτόμες μέθοδοι μαστογραφίας: η ψηφιακή (digital), τα συστήματα απεικόνισης με τη βοήθεια υπολογιστή (systems computed-aid) και η τομοσύνθεση μαστού (tomosynthesis).
Στην ψηφιακή, οι ακτίνες Χ μετατρέπονται σε ψηφιακές εικόνες με τη βοήθεια ηλεκτρονικών φιλμ και έτσι οι εικόνες μπορούν να αποθηκευτούν μακροπρόθεσμα και να επεξεργαστούν στον υπολογιστή. Τα συστήματα απεικόνισης με τη βοήθεια υπολογιστή απεικονίζουν περιοχές με αυξημένη πυκνότητα, επασβεστώσεις (μικρές αθροίσεις ασβεστίου οι οποίες αναπτύσσονται συχνά με κάποιο κακοήθη όγκο) και μάζες που μπορεί να υποδεικνύουν την ύπαρξη όγκου. Τέλος, η τομοσύνθεση μαστού δημιουργεί μία τρισδιάτατη (3D) εικόνα του μαστού, η οποία δημιουργείται από πολλές λήψεις του μαστού υπό διαφορετικές γωνίες.
Κατάλληλη προετοιμασία
Όπως σε όλες τις εξετάσεις, έτσι και στη μαστογραφία, η λήψη κατάλληλου ιστορικού από την υπό εξέταση ασθενή είναι ιδιαίτερα σημαντική. Κατά την άφιξή της στον χώρο της εξέτασης, η ασθενής πρέπει να αναφέρει στον επιβλέποντα γιατρό οποιοδήποτε πρόβλημα ή ανώμαλη κατάσταση έχει παρατηρήσει στο στήθος της (για διαγνωστική μαστογραφία). Η χρήση αρώματος κάτω από το στήθος θα ήταν καλό να αποφευχθεί για την ημέρα της εξέτασης, διότι μπορεί να απεικονιστεί ως μικρές αθροίσεις ασβεστίου (οι οποίες, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, προϊδεάζουν την ύπαρξη κακοήθους όγκου). Μιας και η μαστογραφία πραγματοποιείται από τις περισσότερες γυναίκες μια φορά τον χρόνο, είναι αρκετά σημαντική η σύγκριση μεταξύ των μαστογραφιών, ώστε να διαπιστώνεται πιθανή αλλαγή στην μορφολογία των μαστών. Γι΄ αυτόν τον λόγο είναι απαραίτητο η εξεταζόμενη να επιδεικνύει στον γιατρό τα προηγούμενα ευρήματα, ακόμα περισσότερο βέβαια, όταν έχουν πραγματοποιηθεί σε άλλο εξεταστικό κέντρο.
Εμπειρία από την εξέταση
Ο μαστογράφος αποτελεί μία μονάδα παραγωγής ακτίνων Χ, ώστε από τη διέλευση των ακτίνων μέσα από τον μαστό και την καταγραφή των εξερχόμενων από ένα ακτινογραφικό φιλμ, να δημιουργείται η ιατρική εικόνα. Επειδή είναι πιθανό η εξεταζόμενη να μετακινηθεί (έστω και ελάχιστα) κατά την εξέταση, μειώνοντας την ποιότητα της εικόνας, είναι αναγκαίο να περιοριστεί η ενέργεια αυτή στο ελάχιστο. Γι΄ αυτό και ο μαστός συμπιέζεται μέσω μιας πλάκας του μαστογράφου και λαμβάνονται 4 λήψεις (2 οριζόντιες και 2 κατακόρυφες). Η συμπίεση αυτή δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστη στις περισσότερες γυναίκες και ιδιαίτερα σε αυτές που έχουν ευαίσθητο στήθος. Αλλά η ανάγκη για καλής ποιότητας εικόνες καθιστά τη συμπίεση αυτή απαραίτητη.
Πιθανοί κίνδυνοι
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο μαστογράφος χρησιμοποιεί ακτίνες Χ για την απεικόνιση της ανατομίας των μαστών. Οι ακτίνες Χ αποτελούν μία μορφή ιοντίζουσας ακτινοβολίας, η οποία μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο γενετικό υλικό των κυττάρων που διαπερνά. Επομένως, αν και οι ποσότητες ακτινοβολίας που χρησιμοποιούνται είναι μικρές και ανίκανες να προκαλέσουν καθοριζόμενα (deterministic) αποτελέσματα (δηλαδή αποτελέσματα ορατά σε ένα μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, τα οποία συνήθως είναι παρωδικά και ηπιότερα), δεν είναι απίθανο να δημιουργήσουν στοχαστικά αποτελέσματα. Τα στοχαστικά (stochastic) αποτελέσματα εμφανίζονται συνήθως σε ένα μεγάλο σχετικά χρονικό διάστημα, όπως η εμφάνιση καρκίνου, ο οποίος να οφείλεται στην ακτινοβολία της μαστογραφίας. Ο καρκίνος εμφανίζεται μετά από αδυναμία των κυττάρων που υπέστησαν βλάβη στο DNA να επιδιορθώσουν το σφάλμα, και αρκεί μόνο ένα τέτοιο κύτταρο για την δημιουργία στην συνέχεια ενός κακοήθους όγκου. Βέβαια, η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο είναι πολύ μικρή, μιας και ο πυρήνας μέσα στον οποίο βρίσκεται το DNA είναι μία πολύ μικρή δομή, συγκρινόμενη με το μέγεθος του κυττάρου. Τα δε ευεργετικά αποτελέσματα που επιτυγχάνονται από αυτή τη μέθοδο (πρόωρος εντοπισμός καρκίνου του μαστού) είναι περισσότερα από τα αντίστοιχα αρνητικά.
Είναι, λοιπόν, απαραίτητο όλες οι γυναίκες ηλικίας 40 ετών και άνω να εντάξουν μέσα στον ετήσιο προγραμματισμό τους την πραγματοποίηση μιας μαστογραφίας τον χρόνο, χωρίς αμφιβολίες για πιθανές συνέπειες, και συλλογιζόμενες τη σημασία της μεθόδου, εάν εντοπίζουν έγκαιρα την ύπαρξη καρκίνου στον μαστό τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mammography, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Mammography, Radiologyinfo.org. Διαθέσιμο εδώ
