Της Μαριαλένας Σπαθαριώτη,
Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, συχνά, αποτελούν τις προϋποθέσεις για άδικες συμπεριφορές προς τα μέλη κάποιας ομάδας. Με άλλα λόγια, αποτελούν τις προϋποθέσεις για έμπρακτες διακρίσεις σε βάρος κάποιας ομάδας ανθρώπων. Η ψυχική υγεία και η ύπαρξη αλλαγών και διαταραχών είναι ένα θέμα που δεν συζητείται συνήθως, αλλά, αντίθετα, προσλαμβάνει ιδιαίτερη κοινωνική απαξίωση και αδιαφορία από το ευρύ κοινό.
Συγκεκριμένα, οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν μια σειρά διαταραχών που επηρεάζουν το συναίσθημα, τη σκέψη, τη συμπεριφορά, τη λειτουργικότητα, την ποιότητα ζωής και εν τέλει, την ψυχική υγεία του ατόμου. Ειδικότερα, η έννοια «διαταραχή» θα μπορούσε να οριστεί ως ένα σύνολο προβλημάτων, τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση σημαντικής δυσκολίας, δυσφορίας, βλάβης και ταλαιπωρίας στην καθημερινή ζωή ενός ατόμου. Σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού πάσχει από κοινές ψυχικές διαταραχές, ενώ μια τελευταία έρευνα στην Ελλάδα τις τοποθετεί στο 14% με σημαντικούς περιορισμούς, όμως, που υποδηλώνουν ότι το ποσοστό είναι αρκετά μεγαλύτερο. Οι κυριότερες ψυχικές διαταραχές είναι: κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, διαταραχή πανικού, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, σχιζοφρένεια, σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, ΔΕΠΥ, ψυχογενής βουλιμία και ανορεξία. Οι ψυχολογικές διαταραχές είναι συχνές, καθώς σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 25% του πληθυσμού αντιμετωπίζει θέματα ψυχικής υγείας, αλλά και ψυχολογικές διαταραχές. Επιπλέον, όσον αφορά τα χαρακτηριστικά αυτών, δεν αποτελούν θέμα αδυναμίας, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αντιμετωπίσιμες και μπορούν να προσληφθούν σε ικανό βαθμό με τη σωστή διαχείριση και αγωγή. Σχετικά με τη θεραπεία, οι αγχώδεις διαταραχές αντιμετωπίζονται με υψηλά ποσοστά επιτυχίας και αποτελεσματικότητας, ενώ στην περίπτωση της σχιζοφρένειας και της ψυχογενής ανορεξίας τα ποσοστά αποτελεσματικότητας είναι σαφώς μικρότερα, διότι πρόκειται για πιο δύσκολες καταστάσεις.
Το «στίγμα» των ψυχολογικών διαταραχών είναι ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο, το οποίο επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το κοινωνικό γίγνεσθαι των συγκεκριμένων ατόμων, γεγονός που επιβεβαιώνεται ήδη πολλούς αιώνες πριν. Διευκρινίζοντας τον όρο «στίγμα» στην ψυχική υγεία, αναφερόμαστε σε μια απαξιωτική, υποτιμητική και ταπεινωτική συμπεριφορά, η οποία ευτελίζει τον άνθρωπο που αναζητά ανακούφιση και ισότιμη αντιμετώπιση σε θέματα που τον αφορούν και τον θέτουν στο κοινωνικό περιθώριο, εξαιτίας της ψυχοπαθολογίας του. Η παρουσία του κοινωνικού «στίγματος» πολύ συχνά μπορεί να αποθαρρύνει το άτομο από το να ζητήσει βοήθεια και στήριξη για την ψυχική του υγεία, ενώ παράλληλα η στιγματοποίηση έχει ως αποτέλεσμα την αφαίρεση ουσιωδών δικαιωμάτων και ευκαιριών, δια μέσου των οποίων τα άτομα θα μπορούσαν να αναδείξουν τα ταλέντα τους και το δυναμικό τους. Με λίγα λόγια, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που αφορούν τη ψυχική υγεία, στερούν από τα άτομα που υποφέρουν, τη δυνατότητα να ευτυχήσουν και πολύ περισσότερο να αντιμετωπισθούν σαν ανθρώπινα όντα. Όλη αυτή η απαξιωτική συμπεριφορά, δημιουργεί σε μεγάλο βαθμό αρνητικά αισθήματα ντροπής, κατωτερότητας και, παράλληλα, πλήττεται η αυτοεκτίμηση τους. Έτσι, αποκλείουν τις όποιες δυνητικές πιθανότητες για εξέλιξη, προσωπική ευμάρεια και πρόοδο.
Όλες αυτές οι δυσάρεστες συνέπειες που συνδέονται άμεσα με τον κοινωνικό «στιγματισμό», οδηγούν τα άτομα που ταλαιπωρούνται από θέματα ψυχικής υγείας στο να μη προσλαμβάνουν την απαραίτητη βοήθεια και να αποκρύπτουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Με τον τρόπο αυτό, δεν απολαμβάνουν των ωφελημάτων και ευεργεσιών που προσφέρει η κάθε θεραπεία, ενώ, αντιθέτως, «διαιωνίζονται» οι αποτρόπαιες περιπτώσεις που οδηγούν, κυρίως, σε αποξένωση και φυσικά, ακινητοποίηση όσο αφορά την εξεύρεση κάποιας λύσης για την αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων. Συνέπεια πολλών από τα παραπάνω είναι η «επικόλληση της ετικέτας» του «ψυχικά αρρώστου», η οποία συνδέεται με αρνητικά στερεότυπα, απόρριψη, χαμηλά κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και, βεβαίως, έντονες κοινωνικές και ατομικές διακρίσεις. Όταν μια κοινωνία διακατέχεται από αντιλήψεις που «απομακρύνονται» από τη κατανόηση των προβλημάτων των μελών της, μοντέλα τα οποία προτάσσονται για την αντιμετώπιση της θα «αυτοεγκλωβίζονται» μέσα στις πάγιες προκαταλήψεις της. Καταληκτικά, οι κοινωνικοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι ο «στιγματισμός» προέρχεται κατά κύριο λόγο από την ψυχιατρική, μέσω της διαδικασίας «ανάπτυξης ετικετών» για τις ψυχικές διαταραχές, γεγονός που συντελεί στη «διαιώνιση» της στοχοποίησής τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τερζόγλου, B., Το βίωµα του στίγµατος ατόµων µε διάγνωση ψυχικής διαταραχής: ποιοτική µελέτη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
- Στίγμα στη ψυχική υγεία, therapytoday.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Ψυχικές διαταραχές, kalimeristherapist.com. Διαθέσιμο εδώ
